Αιγυπτιακή επανάσταση πάλι από την αρχή | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αιγυπτιακή επανάσταση πάλι από την αρχή

Πώς θα γίνει σωστά η μετάβαση αυτή την φορά
Περίληψη: 

Ένα σύνθημα που ένωνε σχεδόν όλους τους Αιγύπτιους το 2011 ήταν η ανάγκη για μια νέα συνταγματική τάξη - κάτι που θα προωθούσε τη δημοκρατία και την ισονομία. Μετά την επανάσταση, η νέα κυβέρνηση προσπάθησε να την κάνει πράξη, αλλά απέτυχε. Εδώ εξηγείται με ποιο τρόπο μπορεί η Αίγυπτος να τα πάει καλύτερα αυτή την φορά.

Ο NATHAN J. BROWN είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο George Washington.

Η αιγυπτιακή εξέγερση του 2011 έγινε για πολλούς λόγους, αλλά ένα σύνθημα που ένωνε σχεδόν όλους τους Αιγύπτιους ήταν η ανάγκη για μια νέα συνταγματική τάξη - κάτι που θα προωθούσε τη δημοκρατία και θα διασφάλιζε ότι η κυβέρνηση εξυπηρετεί τα συμφέροντα του συνόλου της κοινωνίας. Δυσαρεστημένος με το αποτέλεσμα, ένας μεγάλος αριθμός Αιγυπτίων συμμετείχε σε νέες διαδηλώσεις, στις 30 Ιουνίου. Για άλλη μια φορά, οι λαϊκές διαδηλώσεις κορυφώθηκαν με τη στρατιωτική παρέμβαση, αυτή την φορά για να ανατρέψει τα αποτελέσματα της προηγούμενης επανάστασης. Και πάλι, οι στρατηγοί καθαίρεσαν τον Πρόεδρο και ανέστειλαν το σύνταγμα. Αλλά αυτή την φορά, τα θύματα ήταν ο Μοχάνεντ Μόρσι και το σύνταγμα που είχε εγκριθεί σε δημοψήφισμα μόλις ένα χρόνο πριν. Τώρα οι Αιγύπτιοι θέλουν να προσπαθήσουν, για ακόμη μια φορά, να δημιουργήσουν ένα δημοκρατικό και σταθερό μέλλον. Δυστυχώς, δεν είναι δυνατόν να επιτύχουν τον αρχικό τους στόχο άμεσα.

Αυτό δεν οφείλεται στο γεγονός ότι οι Αιγύπτιοι δεν έχουν καμία συνταγματική παράδοση. Έχουν, άλλωστε. Χρονολογείται παλαιότερα από εκείνη πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Ούτε φταίει ότι η αιγυπτιακή συνταγματική παράδοση στερείται εκλεπτυσμένων λύσεων, πλούτου ιδεών ή ευρείας απήχησης. Τα έχει όλα αυτά.

Αυτό που λείπει από τους Αιγυπτίους, όμως, είναι μια στέρεα παράδοση σύνταξης συντάγματος. Τα κοινότυπα διαδικαστικά προβλήματα ήταν η αχίλλειος πτέρνα τής μετάβασης του 2011, και τώρα το Σώμα που έκανε όλα αυτά τα λάθη, η Ανώτατη Αρχή του Αιγυπτιακού Στρατού, προωθεί ένα νέο οδικό χάρτη. Αυτό το νέο σχέδιο όχι μόνο έχει μερικά από τα ίδια ελαττώματα του παλιού, αλλά θα τεθεί σε εφαρμογή και ε μια ατμόσφαιρα κάθε άλλο παρά ευνοϊκή για την επιτυχία του.

Το 2011, υπήρχε λόγος αισιοδοξίας. Υπήρξε ευρεία συναίνεση στην Αίγυπτο ότι ένα νέο σύνταγμα θα πρέπει να είναι δημοκρατικό, να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και να περιορίζει τη δύναμη του Προέδρου, η οποία, υπό τον έκπτωτο ηγέτη Χόσνι Μουμπάρακ, ήταν σχεδόν απεριόριστη. Οι διαφωνίες σχετικά με τον κατάλληλο συνταγματικό ρόλο τής θρησκείας ήταν μερικές φορές βαθιές, αλλά οι συντάκτες ήταν σε θέση να έρθουν σε κάποιους λογικούς συμβιβασμούς.

Το σύνταγμα που συνέταξαν εκπλήρωσε μερικούς από τους στόχους των επαναστατών. Και το περιεχόμενο ήταν πολύ λιγότερο προβληματικό από ό,τι ισχυρίστηκαν ορισμένοι επικριτές του. Αλλά η διαδικασία αυτή άφησε μια πολύ πικρή γεύση σε πολλούς. Οι νομοθέτες ακολούθησαν τις διαδικασίες που ξεκίνησαν αμέσως μετά την εξέγερση του 2011. Ωστόσο, οι διαδικασίες αυτές στηρίχθηκαν στη δύναμη της θέλησης μιας άκαμπτης πλειοψηφίας, όχι σε μια συνολική μελέτη των ζητημάτων.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Αιγύπτιοι διέθεταν σύνταγμα αλλά όχι ευρέως αποδεκτούς κανόνες πολιτικού παιχνιδιού, και δεν υπήρχε εύκολος τρόπος να λύσουν τις διαφορές μεταξύ των ανταγωνιζόμενων φατριών. Κάποιες ευθύνες μπορούν να αποδοθούν στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία χρησιμοποίησε το ειδικό εκλογικό της βάρος για να κυριαρχήσει στη διαδικασία. Κάποιες άλλες ευθύνες μπορούν να αποδοθούν στην αντιπολίτευση, της οποίας η κύρια στρατηγική θα μπορούσε να περιγραφεί συνοπτικά ως ένα αψίθυμο «όχι» σε οποιαδήποτε πρόταση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Στην πραγματικότητα, όμως, οι σπόροι των προβλημάτων της Αιγύπτου φυτεύτηκαν πολύ νωρίτερα, όταν ο στρατός αποφάσισε να ευνοήσει τις βιαστικές και βάσει πλειοψηφίας κινήσεις, κατά τη μεταβατική περίοδο του 2011. Και όχι μόνο αυτό, αλλά δημιούργησε κι ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Επικαλούμενος την «επαναστατική νομιμότητα», ο στρατός δήλωσε ότι μέχρι να γραφτεί το νέο σύνταγμα, οι κανόνες του παιχνιδιού θα ήταν αυτό που έλεγε κάθε φορά ο στρατός - ακόμη και αν ο στρατός άλλαζε άποψη. Όταν εξελέγη ο Μόρσι πριν γραφτεί το σύνταγμα, επικαλέστηκε την ίδια εξουσία. Στη συνέχεια, όταν ελίχθηκε μέσα στις ίδιες τις δικές του συνταγματικές δεσμεύσεις, το Νοέμβριο του 2012, προκειμένου να επισπεύσει τη διαδικασία, ουσιαστικά αντέγραψε τους στρατηγούς.
Το αποτέλεσμα ήταν μοιραίο. Ο Μόρσι και η Μουσουλμανική Αδελφότητα μπορεί να πήραν εκείνο που ήθελαν μεσοπρόθεσμα, αλλά το νέο τους σύνταγμα επέσπευσε την πτώση τους. Και τώρα, η Αίγυπτος έχει να αντιμετωπίσει ακόμη μία συνταγματική διαδικασία, πάλι υπό την πίεση των στρατηγών.

Η διαδικασία αυτή μοιάζει, επίσης, βιαστική και κακοσχεδιασμένη. Ο δικαστής Αντλί Μανσούρ, ο πρόεδρος του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου, μια συμπαθητική αλλά άγνωστη προσωπικότητα, έχει οριστεί να είναι Πρόεδρος, προφανώς με τη μονομερή εξουσία να εφαρμόζει την προσωρινή συνταγματική τάξη, κατά το δοκούν. Τα κρίσιμα ερωτήματα επί της διαδικασίας απλά παραλείπονται. Ο στρατός έχει υποσχεθεί να έχει συμβουλευτικό ρόλο, αλλά έχει ορίσει ασαφείς μηχανισμούς για να το κάνει. Οι στρατηγοί έχουν υποσχεθεί να διορίσουν μια επιτροπή για να κάνει τροποποιήσεις στο σύνταγμα του 2012 (που αποτελεί πιθανά έναν τρόπο για να αποφευχθεί οποιαδήποτε προσπάθεια να ανοίξει εκ νέου η συζήτηση για τις αγαπημένες διατάξεις τού στρατού στο εν λόγω κείμενο), αλλά παρείχε μικρή καθοδήγηση για το τι να τροποποιηθεί ή με ποιον τρόπο.

Ο οδικός χάρτης ορίζει, επίσης, ότι οι αποκαμωμένοι Αιγύπτιοι ψηφοφόροι θα κληθούν στις κάλπες ξανά και ξανά για να επανεκλέξουν τα δύο Σώματα του Κοινοβουλίου, τον νέο Πρόεδρο και (πιθανώς) για να εγκρίνουν τις συνταγματικές τροποποιήσεις. Το νομικό πλαίσιο που θα ρυθμίσει κάποιες από αυτές τις εκλογές θα πρέπει να τροποποιηθεί, αλλά για το πώς θα γίνει αυτό, μπορεί ο καθένας να κάνει τις εικασίες του (η άνω βουλή, η οποία κυριαρχείται από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, υπέβαλε εκλογικό νόμο για να ελεγχθεί από το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, την περασμένη εβδομάδα. Το δικαστήριο δεν έχει ακόμη εγκρίνει την εν λόγω νομοθεσία, ούτε είναι σαφές ποιος θα κάνει τις αλλαγές στο νόμο, εφόσον το δικαστήριο πει ότι κάποιες αναθεωρήσεις είναι απαραίτητες).