Η νέα εικόνα των συγκρούσεων στην Αφρικανική ήπειρο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η νέα εικόνα των συγκρούσεων στην Αφρικανική ήπειρο

Ψάχνοντας για μια διέξοδο προς τα εμπρός
Περίληψη: 

Οι αιματηρές συγκρούσεις στην Αφρική δεν είναι καινούργιες, αλλά ποτέ δεν ήταν πιο διασυνδεδεμένες από όσο είναι σήμερα. Οι παραδοσιακές ειρηνευτικές προσπάθειες έχουν σε μεγάλο βαθμό αποτύχει να καταπιαστούν με αυτή την πραγματικότητα.

Ο JOHN PRENDERGAST είναι συνιδρυτής τού Enough Project.

Καθώς ένα νέο κύμα βίαιων συγκρούσεων έχει ρημάξει την Αφρική, τα σύνορα και οι συμβατικές ειρηνευτικές διαδικασίες έχουν κάνει ελάχιστα για τον περιορισμό τους. Ένας ψυχρός πόλεμος μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας έχει διαχυθεί στην Σομαλία, όπου η Ερυθραία έχει υποστηρίξει την τζιχαντιστική ομάδα αλ Σαμπάαμπ στον αγώνα της κατά της κυβέρνησης στο Μογκαντίσου που υποστηρίζεται από την Αιθιοπία. Εν τω μεταξύ, η οργάνωση βοήθησε να τροφοδοτηθεί το παράνομο εμπόριο ελεφαντόδοντου και ξεκίνησε τρομοκρατικές επιθέσεις στην γειτονική Κένυα, σε μια από τις οποίες σκοτώθηκαν 67 άτομα σε ένα εμπορικό κέντρο τού Ναϊρόμπι το περασμένο φθινόπωρο. Το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν έχουν υποστηρίξει εξεγέρσεις στο έδαφος αλλήλων, και η σουδανέζικη πολιτοφυλακή Τζαντζαγουίντ έχει πολεμήσει στο ανατολικό Τσαντ και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (ΚΑΔ). Ο «Στρατός Αντίστασης του Κυρίου», μια ομάδα ανταρτών τής Ουγκάντα με επικεφαλής τον Joseph Kony, αναζήτησε καταφύγιο και προκάλεσε τον όλεθρο στην Λαϊκή Δημοκρατία τού Κονγκό, στην ΚΑΔ και το Νότιο Σουδάν. Και πιο θανατηφόρος από όλα αυτά υπήρξε ο εμφύλιος πόλεμος στο Κονγκό, που είναι από καιρό υποκείμενο διασυνοριακής αποσταθεροποίησης από την Ρουάντα και την Ουγκάντα.

Οι συγκρούσεις αυτές δεν είναι καινούργιες, αλλά ποτέ δεν ήταν περισσότερο διασυνδεδεμένες από όσο είναι σήμερα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, εγκληματικά δίκτυα ή γειτονικές κυβερνήσεις έχουν ενισχύσει τις ένοπλες ομάδες να επιδιώξουν τον έλεγχο ορισμένων από τα πιο αδύναμα κράτη τού κόσμου. Ωστόσο, οι παραδοσιακές ειρηνευτικές προσπάθειες έχουν αποτύχει επανειλημμένα να καταπιαστούν με αυτήν την πραγματικότητα. Εξωτερικοί μεσολαβητές - από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τα Ηνωμένα Έθνη ή την Αφρικανική Ένωση - έχουν επικεντρωθεί σχεδόν αποκλειστικά στους πιο ισχυρούς στρατιωτικούς δρώντες. Στο Σουδάν, πολλαπλές χαμηλότερες του εθνικού επιπέδου ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης του Χαρτούμ και των αντάρτικων ομάδων έχουν διαμερισματοποιήσει τις περιφερειακές συγκρούσεις στην περιοχή Abyei, τον Γαλάζιο Νείλο, το Νταρφούρ, το ανατολικό Σουδάν και τα όρη Νούμπα. Ωστόσο, οι μαχητές στις περιοχές αυτές έχουν παρόμοια παράπονα που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν σε μια ενιαία ολοκληρωμένη ειρηνευτική διαδικασία. Στο Νότιο Σουδάν, διπλωμάτες των Ηνωμένων Εθνών ποτέ δεν αντιμετώπισαν τα διευρυνόμενα ρήγματα στο εσωτερικό τού κυβερνώντος κόμματος, μετά την ανεξαρτησία τής χώρας το 2011. Ως αποτέλεσμα, όταν οι διαφωνίες μεταξύ των ανώτερων πολιτικών στελεχών ξεχείλισαν, ο στρατός τού Νότιου Σουδάν κατακερματίστηκε ανάλογα με τις εθνικές προτιμήσεις στην πρωτεύουσα τον περασμένο Δεκέμβριο, οδηγώντας σε εθνοτική βία και εμφύλιο πόλεμο σχεδόν εν μία νυκτί. Στο Κονγκό, συμφωνία μετά από συμφωνία, έχει ενσωματωθεί μια σειρά πολεμάρχων στον εθνικό στρατό, αλλά ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε καμία από τις βαθύτερες αιτίες τής βίας εκεί, συμπεριλαμβανομένων ενός διεφθαρμένου στρατού, ενός αδύναμου κράτους και της λεηλασίας των φυσικών πόρων τής χώρας.

Αν και σπανίως κατονομασμένες στις ειρηνευτικές συνομιλίες, οι ένοπλες μη κρατικές ομάδες έχουν τόσο μεγάλη δυνατότητα για καταστροφές όσο και οι συμβατικές δυνάμεις, και την ίδια ακριβώς έκθεση στο συνολικό παιχνίδι. Τα ονόματά τους γίνονται όλο και πιο γνωστά όσο περνά ο καιρός. Εκτός από την αλ Σαμπάαμπ και τον «Στρατό Αντίστασης του Κυρίου», υπάρχει η Τζαντζαουίντ (ένα χαλαρό σύνολο πολιτοφυλακών τού Νταρφούρ), ο Λευκός Στρατός (μια ομάδα ένοπλης νεολαίας στο Νότιο Σουδάν), η Seleka (μια μουσουλμανική συμμαχία των ανταρτών που ανέτρεψαν την κυβέρνηση της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας τον περασμένο Μάρτιο), ο αντι-Μπαλάκα (ο χριστιανικός αντίπαλος του Seleka), το «Κίνημα της 23ης Μάρτη» ή αλλιώς M23 (ένας επαναστατικός στρατός που μαχόταν για τον έλεγχο του Κονγκό), και οι Δημοκρατικές Δυνάμεις για την Απελευθέρωση της Ρουάντα, μια πολιτοφυλακή που τώρα εδρεύει στο ανατολικό Κονγκό.

Τέτοιες ομάδες σπάνια κάθονται σε τραπέζια διαπραγματεύσεων, μερικές φορές επειδή δεν καλούνται, και άλλες φορές επειδή αρνούνται. Αλλά δεν υπάρχει πολύ νόημα στην συνέχιση των ειρηνευτικών διαδικασιών, αν δεν υπάρχουν στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους, ή στην εμπλοκή σε συνομιλίες που αποκλείουν ομάδες τής κοινωνίας των πολιτών και τάσσονται υπέρ των πολιτών. Είναι εξίσου αντιπαραγωγικό να διενεργούνται εκλογές πριν σημειωθούν ουσιαστικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις, να εφαρμόζονται κυρώσεις αν τα όπλα εξακολουθούν να ρέουν ελεύθερα μεταξύ συνόρων, να ενσωματώνονται καταπατητές των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε εθνικούς στρατούς χωρίς να αποστρατεύονται οι υποστηρικτές τους ή να αναπτύσσονται ακριβές ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ που έχουν περιορισμένη εντολή. Ωστόσο, αυτός είναι ο κανόνας σήμερα στην επίλυση των συγκρούσεων των χωρών τής Αφρικής.

Υπάρχει μια λογική εξήγηση γι’ αυτή την δομική αστοχία. Ο κόσμος εξακολουθεί να είναι έτσι ώστε το έθνος-κράτος είναι ο κυρίαρχος παράγοντας, οπότε οι ειρηνευτικές διαδικασίες καταλήγουν συχνά να αγνοούν την περιφερειακή ή την τοπική δυναμική. Και παρ’ όλο που πολλά κράτη έχουν μάθει πολλά για το πώς να διαταράσσουν τα οικονομικά δίκτυα τής τρομοκρατίας, έκαναν μικρή προσπάθεια να σταματήσουν την χρηματοδότηση προς τις αφρικανικές ομάδες που διαπράττουν αγριότητες επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή παρατείνουν βίαιες συγκρούσεις.