Και εγένετο φως

Κατά την πρώτη εβδομάδα τού Αυγούστου, οι επίσημες αντιπροσωπείες από 50 χώρες τής Αφρικής ήρθαν στην Ουάσιγκτον για να συμμετάσχουν στην Σύνοδο Ηγετών ΗΠΑ-Αφρικής. Η συνάντηση ήταν χαρακτηριστική στην εξαιρετική φαντασμαγορία της, τον υπερβάλλοντα ζήλο στην ασφάλεια και την σχετική έλλειψη απτών επιτευγμάτων. Πρωταρχικός στόχος τής Ουάσιγκτον φαίνεται να ήταν να αποδείξει ότι δεν είχε ξεχάσει εντελώς την Αφρική, και οι περισσότερες από τις πολιτικές υπό συζήτηση ήταν συμβολικές. Στο τέλος, οι αμερικανικές εταιρείες - συμπεριλαμβανομένων των Coca-Cola, General Electric και IBM - ανακοίνωσαν νέες επενδύσεις ύψους περίπου 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων˙ Ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε μετριοπαθή νέα προγράμματα ασφαλείας για την ενίσχυση της συνεργασίας στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την διατήρηση της ειρήνης. Αυτά ήταν αξιοθαύμαστα βήματα, αλλά δεν είναι μετασχηματιστικά ούτε για την Αφρική, ούτε για την αμερικανική πολιτική προς την περιοχή.

Ωστόσο, υπήρχε ένα αποτέλεσμα που έχει την δυνατότητα να κάνει πολύ περισσότερα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, ανακοίνωσε μια φιλόδοξη επέκταση της πρωτοβουλίας Power Africa που είχε πρωτοξεκινήσει κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού στην Τανζανία το περασμένο καλοκαίρι. Το πρόγραμμα στοχεύει στο να βοηθήσει να καλυφθούν τα τεράστια κενά στον τομέα τής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και της πρόσβασης σε αυτήν, σε έξι αφρικανικές χώρες: Την Αιθιοπία, την Γκάνα, την Κένυα, την Λιβερία, την Νιγηρία και την Τανζανία. Ο αρχικός στόχος τού προγράμματος ήταν να δημιουργήσει ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας 10.000 μεγαβάτ. Κατά την διάρκεια της συνόδου κορυφής οι στόχοι αυτοί τριπλασιάστηκαν [1] στα 30.000 μεγαβάτ. Μέσα από αυτό, το Power Africa έχει ως στόχο να δημιουργήσει νέες συνδέσεις ρεύματος για τουλάχιστον 60 εκατομμύρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Αυτοί οι νέοι στόχοι θα μπορούσαν να σημαίνουν ότι μέχρι και 300 εκατομμύρια άνθρωποι θα αποκτήσουν για πρώτη φορά πρόσβαση σε αξιόπιστη και οικονομικά προσιτή ηλεκτρική ενέργεια (υποθέτοντας ένα λογικό μέσο μέγεθος νοικοκυριού με πέντε άτομα). Με άλλα λόγια, ο Ομπάμα μόλις δεσμεύτηκε δημοσίως να βοηθήσει για την παροχή ενέργειας στους μισούς από τους Αφρικανούς που την στερούνται αυτή την στιγμή και να θέσει το Power Africa στο επίκεντρο των προσπαθειών τής διπλωματίας τής Ουάσιγκτον στην Αφρική. Αυτό είναι ένα καλό πράγμα. Είναι επίσης πιθανό να είναι η τελευταία ευκαιρία τής κυβέρνησης Ομπάμα να σώσει την κληρονομιά της στην Αφρική.

Στην πρώτη θητεία του, η πολιτική τού Ομπάμα για την Αφρική ήταν αξιοσημείωτη κυρίως για την απάθειά της [2] και τα λανθασμένα της ξεκινήματα. Οι αξιωματούχοι στις αφρικανικές πρωτεύουσες δεν μπορούσαν να πιστέψουν την έντονη αντίθεση μεταξύ του εναγκαλισμού των ασιατικών και των ευρωπαϊκών χωρών προς την ήπειρο και της ελάχιστα συγκαλυμμένη αμέλειας της διοίκησης Ομπάμα, ιδίως αν ληφθεί υπόψη πόσο είχαν εμπλακεί οι προκάτοχοί του. Στην πρώτη θητεία του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον επέβλεψε ιστορικές περικοπές στην οικονομική βοήθεια προς την Αφρική και αντιμετώπισε έντονες επικρίσεις γιατί δεν έκανε περισσότερα για να αποτρέψει την γενοκτονία τής Ρουάντα, αλλά κατά το τέλος τής δεύτερης θητείας του, είχε ευρέως επαινεθεί γιατί έδωσε έμφαση στην σημασία τού εμπορίου με την Αφρική. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ George W. Bush, προς έκπληξη πολλών, ενδιαφερόταν βαθύτατα για την Αφρική. Ξεκίνησε μια τεράστια προσπάθεια για την καταπολέμηση του HIV / AIDS αλλά και ίδρυσε μια ολόκληρη νέα υπηρεσία για την παροχή επιδοτήσεων στις φτωχές αλλά καλά κυβερνημένες χώρες. Ο Μπους, επίσης, ασχολήθηκε προσωπικά με τις προσπάθειες για ειρηνικό τερματισμό των συγκρούσεων στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στην Λιβερία και το Σουδάν. Η κληρονομιά των Κλίντον και Μπους – ο νόμος Αφρικανική Ανάπτυξη και Ευκαιρία (African Growth and Opportunity Act), το Προεδρικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για την Ανακούφιση από το AIDS, και το Millennium Challenge Corporation - υπάρχει ακόμα και σήμερα μαζί μας.

Το Power Africa θα μπορούσε να ανταγωνιστεί αυτές τις πρωτοβουλίες. Με την εστίασή του στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αποτελεί μια άμεση απάντηση σε αυτό που οι Αφρικανοί σύμμαχοι έχουν πει ότι θέλουν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αντίθετα, οι περισσότερες από τις προσπάθειες της Ουάσιγκτον κατά την πρώτη θητεία τού Ομπάμα, όπως το «ξαναπακετάρισμα» των παγκόσμιων προγραμμάτων για την υγεία και μια πρωτοβουλία για την αλλαγή τού κλίματος, ήταν μαγειρεμένες στα έγκατα του κτηρίου Eisenhower Executive Office στην Ουάσιγκτον, χωρίς την συμβολή των Αφρικανών ηγετών. Δεν θα πρέπει να αποτελεί καμία έκπληξη το ότι ξεθύμαναν γρήγορα. Αλλά η ηλεκτρική ενέργεια είναι κάτι στο οποίο συμφωνεί ο καθένας. Κάθε χώρα στην ήπειρο έχει σημαντικές ελλείψεις ηλεκτρικής ενέργειας, και σχεδόν για κάθε οικονομία αυτό είναι ένα κορυφαίο εμπόδιο για την μελλοντική οικονομική ανάπτυξη. Η Νιγηρία, για παράδειγμα, παράγει μόνο περίπου 4.000 μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά η εκτιμώμενη ζήτηση είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτήν την ποσότητα. Στην Τανζανία και την Κένυα, λιγότεροι από ένας στους πέντε πολίτες έχουν πρόσβαση σε οποιαδήποτε συνηθισμένη ενεργειακή πηγή. Συνολικά, περίπου 600 εκατομμύρια Αφρικανοί ζουν κάθε μέρα χωρίς πρόσβαση στην ενέργεια. Η παραγωγή ενέργειας ήταν τόσο ελλείπουσα στις αφρικανικές πρωτεύουσες που ο Λευκός Οίκος τελικά κατέστησε το θέμα αυτό ως πρωταρχικό.

Το Power Africa έχει άλλο ένα πράγμα που το υποστηρίζει. Αντιπροσωπεύει ακριβώς το είδος των σύγχρονων προσπαθειών δημοσίου-ιδιωτών (ΣΔΙΤ), που βρίσκονται στην αιχμή τής αναπτυξιακής πολιτικής. Το παλιό μοντέλο βοήθειας που έβλεπε τα αφρικανικά έθνη ως παθητικούς αποδέκτες τής αμερικανικής γενναιοδωρίας πεθαίνει σε μια εποχή μειούμενων προϋπολογισμών για επιχορηγήσεις, αυξημένων πηγών χρηματοδότησης για τις αναπτυσσόμενες χώρες και αύξησης εισοδημάτων σε ολόκληρη την Αφρική. Ακόμη και οι πιο φτωχές χώρες, όπως η Λιβερία, είναι πιο πρόθυμες για ιδιωτικές επενδύσεις στις υποδομές παρά για χορήγηση ενισχύσεων στις κοινωνικές υπηρεσίες. Η κυβέρνηση Ομπάμα άκουσε τους Αφρικανούς και αναγνώρισε ότι έχουν τελειώσει οι ημέρες των ολοένα υψηλότερων αιτημάτων από τον προϋπολογισμό.

Το Power Africa χρησιμοποιεί μια σειρά εργαλείων δημόσιας πολιτικής – εμπορική πίστωση, τεχνική βοήθεια, ασφαλιστικό ρίσκο – για να ενθαρρύνει την μεταρρύθμιση της πολιτικής και τις ιδιωτικές επενδύσεις στον τομέα τής ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική. Η [αμερικανική] κυβέρνηση αρχικά δέσμευσε έως 7 δισεκατομμύρια δολάρια δημόσιων, ή με εγγύηση του Δημοσίου, κεφαλαίων (αν και πολλά από αυτά δεν θα υλοποιηθούν ποτέ [3]) από μια σειρά από υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της Overseas Private Investment Corporation (OPIC), της U.S. Export-Import Bank (Ex -Im), του Οργανισμού Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ, και της Υπηρεσίας Εμπορίου και Ανάπτυξης των ΗΠΑ. Συγκέντρωσε επίσης ιδιωτικές δεσμεύσεις από Αμερικανούς και Αφρικανούς επενδυτές που τώρα έχουν φθάσει σε συνολικό ύψος άνω των 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Σε αυτή την περίπτωση, η συμμετοχή τής κυβέρνησης συνέβαλε στην άμβλυνση των μακροπρόθεσμων εμπορικών και πολιτικών κινδύνων - και ως εκ τούτου ξεκλείδωσε τις ιδιωτικές επενδύσεις. Το Power Africa κατά πάσα πιθανότητα θα έχει επίσης δευτερογενή οφέλη για την εξωτερική πολιτική. Σε μια εποχή που η Αφρική είναι πιο σημαντική από ποτέ για την εθνική ασφάλεια και τα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ [4], είναι σημαντικό ότι η Ουάσιγκτον δείχνει ότι μπορεί να είναι ένας αξιόπιστος εταίρος. Κάθε μια από τις έξι χώρες που συμμετέχουν στο Power Africa είναι σημαντικοί σύμμαχοι στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, των διεθνών εγκληματικών καρτέλ και των θανατηφόρων ασθενειών. Με το να δείχνει ότι ανταποκρίνεται στις ενεργειακές ανάγκες των χωρών αυτών, η Ουάσιγκτον μπορεί να αναμένει μεγαλύτερη συνεργασία στους άλλους τομείς, καθώς και πιο ανοικτές αγορές για τις αμερικανικές εταιρείες.

Υπάρχουν, βέβαια, ακόμα ερωτηματικά σχετικά με το πώς θα λειτουργήσει το Power Africa. Το μεγαλύτερο μέρος τής χρηματοδότησης αναμένεται να προέλθει από τον Ex-Im και τον OPIC, δύο κυβερνητικούς οργανισμούς που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα αβέβαιες προοπτικές επανέγκρισης στο Κογκρέσο. Ο OPIC ειδικότερα θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν πολύ μεγαλύτερο ρόλο, αλλά παραμένει δέσμιος απαρχαιωμένων κανόνων και πολιτικών που τον εμποδίζουν να λειτουργήσει ως καταλύτης για ακόμη περισσότερες ιδιωτικές επενδύσεις. Θα μπορούσε εύκολα να εκσυγχρονιστεί και να επεκταθεί χωρίς καμία πρόσθετη νέα χρηματοδότηση [5] αλλά μέχρι στιγμής ο Λευκός Οίκος έχει δείξει λίγη όρεξη να αναλάβει αυτό το καθήκον.

Επίσης, δεν είναι ακόμη σαφές το πώς σχεδιάζει ο Λευκός Οίκος να παρακολουθεί την πρόοδο του Power Africa. Για εκείνους που διαχειρίζονται προγράμματα για την δημόσια υγεία, όπως το President’s Emergency Plan for AIDS Relief, ήταν σχετικά εύκολο να μετρήσουν τα αγορασμένα προφυλακτικά, τα παραδοθέντα φάρμακα και τους ασθενείς που έλαβαν θεραπεία. Με τα έργα ηλεκτρικής ενέργειας, ωστόσο, υπάρχουν πολλά περισσότερα κινούμενα μέρη. Η Ουάσινγκτον θα έχει το κίνητρο να της πιστωθεί όλη η νέα παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και η πρόσβαση σε αυτήν, στις αντίστοιχες χώρες τής Αφρικής. Αλλά τέτοιου είδους εύσημα δεν θα είναι αξιόπιστα εκ του μακρόθεν και θα ήταν ενοχλητικά για άλλους παίκτες που έχουν κάνει σημαντικές συνεισφορές. Η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και η Γαλλία και η Ιαπωνία δραστηριοποιούνται στον τομέα τής αφρικανικής ενεργειακής βιομηχανίας εδώ και χρόνια. Αν η Κίνα χτίζει ένα υδροηλεκτρικό φράγμα στην Γκάνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες στέλνουν ένα σύμβουλο για να συζητήσουν την μεταρρύθμιση των τιμολογίων, θα ήταν τουλάχιστον ύποπτο, αν το Power Africa έπαιρνε τα εύσημα για το σύνολο του έργου.

Η εύνοια του Κογκρέσου είναι επίσης απαραίτητη εάν η προσπάθεια πρόκειται να διαρκέσει πέρα από την παρούσα κυβέρνηση. Ωστόσο, ο Λευκός Οίκος δεν έχει κάνει καλά την δουλειά του στο να εξασφαλίσει την υποστήριξη του Κογκρέσου για το Power Africa. Ευτυχώς, υπάρχει ευρύ διακομματικό ενδιαφέρον για την ενεργειακή φτώχεια τής Αφρικής. Η Βουλή των Αντιπροσώπων έχει ήδη περάσει τον νόμο Electrify Africa, ενώ η Γερουσία εργάζεται πάνω σε ένα αντίστοιχο νομοσχέδιο. Το κλειδί τώρα είναι να ενωθούν αυτά τα κομμάτια μαζί, με έναν τρόπο που μπορεί να επιβιώσει πέρα από το 2016.

Ένα τελευταίο πρόβλημα είναι η αναπόφευκτη ένταση με τους παγκόσμιους περιβαλλοντικούς στόχους. Οι νέοι στόχοι τού Power Africa για την παραγωγή και την πρόσβαση δεν είναι δυνατόν να επιτευχθούν μόνο μέσω της ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Στην πραγματικότητα, κάθε μια από τις ανωτέρω έξι αφρικανικές χώρες έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να χρησιμοποιήσει εγχώριο φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι αμερικανικές περιβαλλοντικές ομάδες ασκούν πιέσεις στην διοίκηση Ομπάμα να απαγορεύσει την χρηματοδότηση σε τέτοιου είδους έργων ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, κάτι τέτοιο όχι μόνο θα απειλούσε τους στόχους τού Power Africa αλλά θα στοχοποιούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες για χοντροκομμένη υποκρισία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πάνω από 3.000 σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργούν με ορυκτά καύσιμα, ενώ η Γκάνα έχει δύο και η Λιβερία κανέναν.

Ο Ομπάμα ήταν τόσο ευχαριστημένος με την Σύνοδο Κορυφής Ηγετών ΗΠΑ-Αφρικής ώστε ανακοίνωσε ότι θα την καταστήσει ένα επαναλαμβανόμενο γεγονός. Αλλά αυτό θα ήταν παράλογο εάν η σημαντικότερη δέσμευση στην πρώτη σύνοδο κορυφής δεν υλοποιηθεί όντως. Το Power Africa μπορεί να παρέχει ένα ισχυρό θεμέλιο για το μέλλον των σχέσεων ΗΠΑ-Αφρικής, αλλά μόνο αν ο Λευκός Οίκος μπορέσει να τηρήσει τις φιλόδοξες υποσχέσεις του.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141945/todd-moss-and-benjamin-leo...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/08/05/fact-sheet-powerin...
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/138158/todd-moss/missing-in-africa
[3]
[4] http://www.usatoday.com/story/opinion/2014/07/31/todd-moss-africa-summit...
[5] http://www.cgdev.org/publication/opic-unleashed-strengthening-us-tools-p...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr