Το Αζερμπαϊτζάν δεν θέλει να είναι Δυτικό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το Αζερμπαϊτζάν δεν θέλει να είναι Δυτικό

Η ρητορική και η πραγματικότητα της μεγάλης στρατηγικής τού Μπακού

Η εξωτερική πολιτική τού Αζερμπαϊτζάν θα πρέπει να αντιμετωπισθεί στο πλαίσιο αυτό. Οι ελίτ τής χώρας ενδιαφέρονται για την οικοδόμηση δεσμών με εξωτερικές δυνάμεις, αλλά μόνον εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τον μεγαλύτερο στόχο τους, την διατήρηση της αυτάρκειας του Αζερμπαϊτζάν. Το Μπακού, με άλλα λόγια, θέλει να είναι κοντά στην Δύση, αλλά όχι πολύ κοντά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την άποψη αυτή, είναι ελκυστικές, αλλά επικίνδυνες. Ο πρεσβύτερος Αλίεφ, ο οποίος υπηρέτησε στο Πολιτικό Γραφείο τού Λεονίντ Μπρέζνιεφ, είπε το περίφημο ότι είχε την επιφοίτηση στις αρχές τής δεκαετίας τού 1990 ότι «η Ουάσιγκτον είναι το νέο Κρεμλίνο» - ένας νέος καθοδηγητικός ηγεμόνας που πρέπει και να τον φλερτάρουν και να τον εκμεταλλεύονται.

Το τρέχον παιχνίδι τού Αζερμπαϊτζάν προς τους Δυτικούς αξιωματούχους τονίζει τρία σημεία: Το καθεστώς τής χώρας ως ένα σημείο διέλευσης για τους στρατιώτες που επιστρέφουν από το Αφγανιστάν˙ Την στενή σχέση του με το Ισραήλ και τον ρόλο του στην επιβολή κυρώσεων κατά του Ιράν˙ Και την προοπτική του ως εναλλακτική λύση προς την Ρωσία ως προμηθευτής φυσικού αερίου για την Ευρώπη μέσω του προβλεπόμενου Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου. Όλα αυτά έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα, αλλά είναι, επίσης, υπερτονισμένα. Η αποχώρηση από το Αφγανιστάν θα πρέπει να ολοκληρωθεί σε διάστημα ενός έτους. Η Ουάσινγκτον είναι σήμερα σε διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά με την Τεχεράνη, κάτι που θα καταστήσει αμφισβητήσιμη την συνεισφορά τού Μπακού στην επιβολή κυρώσεων. Το άλλοτε φιλόδοξο σχέδιο του Νότιου Διαδρόμου έχει υποτιμηθεί: Το τρέχον σχέδιο είναι ότι, σε διάστημα πέντε ή έξι ετών, η νότια Ευρώπη θα λάβει περίπου 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αζερικού φυσικού αερίου ετησίως. Αυτό είναι σημαντικό για την Ελλάδα και την Ιταλία, αλλά θα περιλαμβάνει μόνο περίπου 2% των συνολικών αναγκών φυσικού αερίου τής Ευρώπης.

Η περίοδος του μέλιτος του Αζερμπαϊτζάν με τις δυτικές μεγάλες εταιρείες πετρελαίου φαίνεται επίσης να τελειώνει. Η γαλλική ενεργειακή εταιρία Total πώλησε το μερίδιό της στα έργα φυσικού αερίου και η νορβηγική εταιρεία Statoil έχει μειώσει την συμβολή της. Το Μπακού τώρα ψάχνει για νέες επιλογές. Ένα σημάδι για το μέλλον μπορεί να είναι ένα μνημόνιο κατανόησης (memorandum of understanding, MoU) που συνήφθη στις 12 Σεπτεμβρίου, μεταξύ της κρατικής εταιρείας πετρελαίου τού Αζερμπαϊτζάν, SOCAR, και της μαλαισιανής αντίστοιχής της, Petronas.

Και μετά, δεν υπάρχει πιο πολύπλοκη σχέση τής χώρας με ξένη δύναμη από εκείνην με την Ρωσία. Οι υποψίες για την πρώην αποικιακή δύναμη είναι στο κέντρο τής εθνικής ιδεολογίας τού Αζερμπαϊτζάν. Παρ’ όλα αυτά, οι σχέσεις με την Μόσχα είναι πολύ πιο στενές από όσο οι αξιωματούχοι τού Αζερμπαϊτζάν έχουν ποτέ δείξει στις συζητήσεις τους με την Δύση. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, επισκέφθηκε το Μπακού τον περασμένο Αύγουστο με μια μεγάλη ατζέντα που περιελάμβανε την καταπολέμηση της ισλαμικής μαχητικότητας στον Βόρειο Καύκασο, την αύξηση του εμπορίου (συμπεριλαμβανομένης της πώλησης ρωσικών όπλων) και την προστασία τής ρωσικής γλώσσας στο Αζερμπαϊτζάν.

Μπορεί να μην υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας αλλά υπάρχει μια σιωπηρή κατανόηση. Στο κάτω-κάτω, οι δύο χώρες μοιράζονται ουσιαστικά το ίδιο πολιτικό μοντέλο: Ο εθνικός πλούτος διοχετεύεται μέσω του κράτους βάσει των εσόδων από την ενέργεια, και η μικρή ελίτ που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων επίσης ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης και εκφοβίζει και καταπιέζει την αντιπολίτευση. Η νομοθεσία, όπως οι νέοι νόμοι που περιορίζουν τα δικαιώματα των μη-κυβερνητικών οργανώσεων, έχει την συνήθεια να θεσπίζεται πρώτα στην Ρωσία και στην συνέχεια να περνά στο Αζερμπαϊτζάν, σχεδόν σαν από καρμπόν, λίγους μήνες αργότερα. (Ο πρόεδρος Ομπάμα χαρακτήρισε [2] το Αζερμπαϊτζάν ως καταπιεστή των ΜΚΟ στην ομιλία του στην Παγκόσμια Πρωτοβουλία Κλίντον, στις 23 Σεπτεμβρίου).

Σε αυτό το πνεύμα, ακόμα και αν το Αζερμπαϊτζάν αντιτάχθηκε στην Ρωσία και υποστήριξε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας στα Ηνωμένα Έθνη, αξιωματούχοι στο Μπακού υιοθετούσαν την αφήγηση της Μόσχας σχετικά με τις αιτίες για την εξέγερση στην Ουκρανία, λέγοντας ότι σχεδιάστηκε και χρηματοδοτήθηκε από την Δύση και ότι αποτελεί μια απειλή για όλα τα μετα-σοβιετικά καθεστώτα. Ένας προεδρικός αξιωματούχος αποκάλεσε την Euromaidan ως το «έργο ορισμένων διεθνών δυνάμεων», το οποίο προκάλεσε «εμφύλια διαμάχη, χάος και αναρχία» στην Ουκρανία και θα έκανε το ίδιο και στο Αζερμπαϊτζάν.

Το Μπακού έχει οργανώσει μια καταστολή εναντίον οποιωνδήποτε πολιτών θεωρεί ικανό ακόμα και να σκεφτούν μια διαμαρτυρία τύπου Μαϊντάν στο Αζερμπαϊτζάν. Οι φυλακές τού Αζερμπαϊτζάν κρατούν πλέον κατ’ εκτίμηση 98 πολιτικούς κρατούμενους, πολλοί εκ των γενναιότερων φιλοδυτικών ακτιβιστών τής χώρας. Περιλαμβάνουν τον Ilgar Mammadov, έναν πολιτικό τής αντιπολίτευσης και πρώην προεδρικό υποψήφιο˙ Τον Anar Mammadli, ο οποίος λειτουργούσε μια οργάνωση που εξέθετε εκλογικές απάτες˙ Τον Rauf Mirkadirov, έναν γνωστό δημοσιογράφο, ο οποίος εργαζόταν στην Τουρκία˙ Τον Intigam Aliev, ένας σεβαστό δικηγόρο ο οποίος παρέπεμπε περιπτώσεις κρατουμένων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων˙ Τον Rasul Jafarov, έναν γνωστό ακτιβιστή τής νεολαίας, ο οποίος έγινε 30 ετών στην φυλακή αυτό το καλοκαίρι˙ Την Leyla Yunus, μια βετεράνο τού αγώνα τής ανεξαρτησίας από τα τέλη τής δεκαετίας τού 1980, η οποία στη συνέχεια έγινε η πιο γνωστή υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τής χώρας˙ Και τον Arif Yunus, τον σύζυγο της Λεϊλά, λόγιο και συγγραφέα. Οι αμφίβολες κατηγορίες εναντίον τους κυμαίνονται από φοροδιαφυγή ως κατασκοπεία. Τα τοπικά φιλοκυβερνητικά μέσα έχει ήδη ανακηρύξει τους κρατούμενους ως ένοχους και οι κυβερνητικοί αξιωματούχους δύσκολα μπαίνουν στον κόπο να κρύψουν ότι αυτοί οι άνθρωποι τους είναι προσωπικά αντιπαθείς και θέλουν να τους ξεφορτωθούν.