Τούρκοι ριζοσπάστες

Σύμφωνα με τις συμβατικές ερμηνείες, το Ισλάμ στην Τουρκία έχει διακριτή θέση από το σαλαφιτικό Ισλάμ στην υπόλοιπη περιοχή επειδή τα τουρκικά ισλαμικά κινήματα έχουν ευνοήσει την μετριοπαθή και ρεαλιστική ρητορική –και την ενεργή διευθέτηση του δυτικισμού και της εκκοσμίκευσης- κερδίζοντας έναν χώρο για την θρησκεία στην δημόσια και πολιτική ζωή. Η δεκαετία τού 1990 είδε την άνοδο των πολλών βίαιων ισλαμιστικών ομάδων, ως απάντηση στην αυταρχική κοσμικότητα του τουρκικού στρατού, αλλά η απήχησή τους παρέμεινε πολύ περιορισμένη. Η άνοδος του κυβερνώντος ΑΚΡ και του κινήματος του Γκιουλέν ήρθε για να συνοψίσει την πιθανότητα ενός νέου μουσουλμανικού μοντέλου διακυβέρνησης που ενσωματώνει την ευσέβεια, την πολυφωνία, την κοσμικότητα και την μετριοπάθεια.

Κατά την διάρκεια της διακυβέρνησής του, το ΑΚΡ έχει επιτύχει εντυπωσιακούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης μετά από μια δεκαετία οικονομικής κακοδιαχείρισης και πολιτικής αστάθειας. Ευσεβείς μουσουλμάνοι, οι οποίοι προηγουμένως αισθάνονταν σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αγκάλιασαν την διακυβέρνηση του ΑΚΡ, το οποίο τους έφερε στην κορυφή τής ιεραρχίας. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, και ιδιαίτερα μετά τις αραβικές εξεγέρσεις τού 2011, το «τουρκικό μοντέλο» φάνηκε να προσφέρει μια διέξοδο από τον φαύλο κύκλο τής αυταρχικής διακυβέρνησης και του ανελεύθερου ισλαμιστικού λαϊκισμού που ταλανίζουν πολλά καθεστώτα τής Μέσης Ανατολής.

Ωστόσο, η διακυβέρνηση του ΑΚΡ ήρθε με κάποιες ακούσιες συνέπειες. Κατ’ αρχήν, οδήγησε σε πολύ περισσότερο κοινωνικό ακτιβισμό συνολικά, επειδή το ΑΚΡ υποστήριξε τις ισλαμικές οργανώσεις, και για να ευχαριστήσει τον πυρήνα των υποστηρικτών του αλλά και για να προωθήσει μια πιο ευσεβή κοινωνία. Και αυτή η έκρηξη του ακτιβισμού διευκόλυνε την ριζοσπαστικοποίηση, επειδή οι οργανώσεις είχαν την ελευθερία να ακολουθήσουν την δική τους μη ανεκτική και αποκλειστική ατζέντα, εφόσον δεν αμφισβητούσε το ΑΚΡ. Η διαδικασία έχει επιταχυνθεί με την αύξηση της μονοπώλησης της εξουσίας από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η ελευθερία τού Τύπου είναι σε συνεχή πτώση, η δικαστική ανεξαρτησία έχει περιοριστεί, και οι Υπηρεσίες ασφαλείας χρησιμοποιούν δυσανάλογη βία κατά των διαδηλωτών κ.λπ. Καθώς τα όργανα που είναι κεντρικής σημασίας για την δημοκρατική λειτουργία έχουν διαβρωθεί, ο ισλαμικός ακτιβισμός συνέχισε να ακμάζει αντιμετωπίζοντας λίγους ελέγχους.

Αμφότερα τα θεσμικά (εγγεγραμμένοι οργανισμοί) και άτυπα (ομάδες συνομιλίας, συγκεντρώσεις του δρόμου, ομάδες στις καφετέριες, ομάδες στα τζαμιά) είδη τού ισλαμικού ακτιβισμού έχουν επεκταθεί. Κατά την έρευνά μας στην Τουρκία, βρήκαμε ότι οι τζιχαντιστές αξιοποίησαν τον πιο ελεύθερο αστικό χώρο που παρασχέθηκε από το ΑΚΡ για να σχηματίσουν ομάδες συνομιλίας, να μετατρέψουν βιβλιοπωλεία σε κοινωνικά κέντρα, και να προσηλυτίσουν σε τζαμιά. Για παράδειγμα, πάνω από 180 θρησκευτικοί εκδοτικοί οίκοι και βιβλιοπωλεία συμμετείχαν σε μια πρωτοφανή έκθεση βιβλίου κατά την διάρκεια του Ραμαζανιού στην Κωνσταντινούπολη. Τα Iftars (δείπνα Ραμαζανιού) και οι ειδικές προσευχές tarawih που διοργανώθηκαν από τις θρησκευτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με συμπάθειες στο ISIS, προσέφεραν στους ριζοσπάστες ένα περιβάλλον για να δικτυωθούν. Ο αυξανόμενος αριθμός των κακοποιημένων από έναν άγριο εμφύλιο πόλεμο προσφύγων από την Συρία, έδωσε πρόσθετη ώθηση στην ένταξη [στους τζιχατιστές].

Συνολικά, η ακμάζουσα κοινωνία των πολιτών και οι πολιτικοί θεσμοί που αποσυντίθενται έχουν δημιουργήσει ένα φιλικό περιβάλλον για τον ριζοσπαστισμό στην Τουρκία. Και αυτό αποτελεί μια πρόκληση για την συμβατική σκέψη σχετικά με τον αμοιβαία ενισχυτικό δεσμό μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών, της μετριοπάθειας και της δημοκρατίας. Η κοινωνία των πολιτών έχει μια σκοτεινή πλευρά, και αυτό θα μπορούσε να υπονομεύσει την δημοκρατία, όταν η δημοκρατία δεν έχει ισχυρούς ελέγχους και ισορροπίες. Τούτο είναι ειδικότερα αληθές στην άτυπη σφαίρα, όπου ad hoc και ημι-παράνομα δίκτυα ανταγωνίζονται με την κυβέρνηση για την νομιμοφροσύνη.

Αυτό το μοναδικό περιβάλλον των συνθηκών στην Τουρκία συνέβαλε στην ριζοσπαστικοποίηση των μορφωμένων και κοινωνικά καλά διασυνδεδεμένων ατόμων. Και αυτό θα καταστήσει όλο και πιο δύσκολο τον περιορισμό τής προσφυγής στην τζιχάντ. Στην πραγματικότητα, δεν είναι πιθανή καμία μαγική συνταγή για το πρόβλημα -απλά μια συνέχεια στην μακρά, σκληρή δουλειά τής οικοδόμησης μιας υγιούς κοινωνίας των πολιτών και των ισχυρών θεσμών που μπορούν να την κατευθύνουν.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142352/gunes-murat-tezcur-and-sab...

Σύνδεσμοι:
[1] http://fathalimoghaddam.com/wp-content/uploads/2013/10/1256627851.pdf
[2] http://www.daniellazar.com/docs/the_rise_of_muslim.pdf
[3] http://www.amazon.com/Understanding-Terror-Networks-Marc-Sageman/dp/0812...
[4] http://www.amazon.com/Why-Muslims-Rebel-Repression-Resistance/dp/1588263029