Από την Τουρκία στο Τελ Αβίβ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Από την Τουρκία στο Τελ Αβίβ

Εμπορική διπλωματία
Περίληψη: 

Η αμοιβαία εμπιστοσύνη που σφυρηλατείται από τις εμπορικές σχέσεις θα μπορούσε να βοηθήσει την Τουρκία και το Ισραήλ να βρουν οικονομική και πολιτική βάση σε μια ταραχώδη περιοχή.

Δύσκολα περνά μια εβδομάδα χωρίς την ανταλλαγή κάποιας αιχμής ή προσβολής μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προσβάλλει δημοσίως το Ισραήλ σε σχεδόν καθημερινή βάση για να συγκεντρώσει εγχώρια πολιτική στήριξη, υποστηρίζοντας, για παράδειγμα, ότι η συμπεριφορά του Ισραήλ στην Γάζα ξεπερνά την βαναυσότητα του ναζιστικού καθεστώτος [1]. Η κατάσταση δεν ήταν πάντα έτσι. Κατά την δεκαετία του 1990 και για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 2000 υπήρχαν φιλικές διπλωματικές και πολιτικές σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας. Αλλά φαίνεται πλέον να υπάρχει διπλωματικό αδιέξοδο.

Ακόμα κι έτσι, παρά την σκληρή ρητορική και την αναστολή της υψηλού επιπέδου διπλωματικής εμπλοκής, το εμπόριο μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας αυξήθηκε κατά 19% από το 2009, ενώ το σύνολο του εξωτερικού εμπορίου της Τουρκίας κατά την ίδια περίοδο αυξήθηκε κατά 11%. Από την στιγμή που λίγα έθνη με ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς κλιμακώνουν τις συγκρούσεις σε σημείο να πάνε σε μεταξύ τους πόλεμο, οι οικονομικοί δεσμοί του Ισραήλ με την Τουρκία μπορεί να σηματοδοτήσουν την ύπαρξη προοπτικών βελτίωσης των διμερών σχέσεων. Με την οικονομική και πολιτική προοπτική να παραμένουν δυσοίωνες σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή, τα δύο έθνη έχουν περισσότερους λόγους από ποτέ να επιλύσουν τις πολιτικές διαφορές τους, ή τουλάχιστον να τις διαχωρίσουν από τις οικονομικές τους σχέσεις.

ΔΙΑΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΤΟ ΙΣΡΑΗΛ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ

Οι διπλωματικές σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ άρχισαν να επιδεινώνονται στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ τον Ιανουαρίου του 2009. Κατά την διάρκεια μιας έντονης συζήτησης με τον πρόεδρο του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, σχετικά με την επίθεση του Ισραήλ στην Γάζα, ο τότε πρωθυπουργός, Ερντογάν, κατηγόρησε το Ισραήλ για βαρβαρότητα [2], λέγοντας στον Πέρες, «Όταν πρόκειται να διαπράξετε δολοφονίες, γνωρίζετε καλά πώς να σκοτώσετε». Τον Μάιο του 2010, Ισραηλινοί καταδρομείς επιτέθηκαν στο Mavi Marmara, ένα τουρκικό πλοίο ανθρωπιστικής βοήθειας [3], το οποίο προσπάθησε να παραβιάσει τον ισραηλινό αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας, σκοτώνοντας εννέα Τούρκους ακτιβιστές που βρίσκονταν στο σκάφος και ωθώντας την Άγκυρα να αποσύρει τον πρέσβη της στο Ισραήλ. Οι σχέσεις επιδεινώθηκαν τον Αύγουστο του 2013, όταν ο Ερντογάν κατηγόρησε το Ισραήλ ως συνένοχο για το στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρώην πρόεδρο της Αιγύπτου, Mohamed Morsi. Τον Ιανουάριο του 2015, ο Ερντογάν δήλωσε ότι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Βενιαμίν Νετανιάχου δεν είχε κανένα δικαίωμα να συμμετάσχει στην αντιτρομοκρατική πορεία στο Παρίσι μετά τις επιθέσεις στην Charlie Hebdo, δεδομένων των ενεργειών του Ισραήλ στην Γάζα. Η υποστήριξη του Ερντογάν στην Χαμάς αποτελεί ένα ακόμα γεγονός που εμπόδισε τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, ενώ ο ίδιος δεν έχει κάνει ιδιαίτερες προσπάθειες για να επανορθώσει.

Ο Ερντογάν, ωστόσο, δεν ήταν πάντα τόσο επιθετικός. Ως πρωθυπουργός, υποστήριξε τις διπλωματικές προσπάθειες της Τουρκίας να «υπηρετήσει ως ειρηνευτικός διαμεσολαβητής στην Μέση Ανατολή». [4] Κατά την διάρκεια επίσκεψής του το 2005 στον Ισραηλινό πρώην πρωθυπουργό, Αριέλ Σαρόν, στην Ιερουσαλήμ, ο Ερντογάν δήλωσε ότι ήρθε για να συμβάλει στην ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Ο Ερντογάν φιλοξένησε τον Ισραηλινό πρώην πρωθυπουργό, Εχούντ Ολμέρτ, στην κατοικία του το 2008, ελπίζοντας να μεσολαβήσει για συμφωνία ειρήνης μεταξύ του Ισραήλ και της Συρίας. Ο Ερντογάν εξέλαβε την απόφαση του Ολμέρτ να δρομολογήσει την Επιχείρηση «Καυτό Μολύβι» (cast lead) [5] λίγες μόλις ημέρες μετά την συνάντηση ως προδοσία, ιδιαίτερα αφότου υπέθεσε ότι ο Ολμέρτ του έδωσε το πράσινο φως για να μεταδώσει την ετοιμότητα του Ισραήλ να ξεκινήσει απευθείας συνομιλίες με την Συρία. Ακόμα κι έτσι, ο Ερντογάν προσπάθησε να κατευνάσει τα πνεύματα μισό χρόνο αργότερα, υποστηρίζοντας ένα σχέδιο που ήθελε το Ισραήλ να ηγείται ενός έργου αποναρκοθέτησης [6] κατά μήκος των συνόρων της Τουρκίας με την Συρία -παρά τις αντιρρήσεις του κοινοβουλίου.

11052015-1.jpg

Διαδηλωτές φωνάζουν συνθήματα κρατώντας πλακάτ που γράφουν «Δολοφόνε Ολμέρτ.
Φύγε από την χώρα μας» κατά την διάρκεια διαδήλωσης κατά του Ισραήλ στην Κωνσταντινούπολη στις 15 Φεβρουαρίου του 2007, την ώρα που ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Εχούντ Ολμέρτ, συναντιόταν με τον Τούρκο ομόλογό του, Ταγίπ Ερντογάν, στην Άγκυρα. FATIH SARIBAS / REUTERS

Παρά το γεγονός ότι έχει απομείνει ελάχιστη καλή θέληση μεταξύ των δυο χωρών, η Αραβική Άνοιξη έχει ωθήσει από τα δύο έθνη να επαναξιολογήσουν την σχέση τους. Το 2013, ο Νετανιάχου ανταποκρίθηκε στην παρότρυνση του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, να διορθώσει τις σχέσεις και να απολογηθεί στην Τουρκία. Στην συνέχεια, το Ισραήλ συμφώνησε να καταβάλει αποζημίωση στις οικογένειες των εννέα ακτιβιστών που σκοτώθηκαν κατά την διάρκεια της [προσπάθειας] παροχής βοήθειας. Από την εποχή της επιδρομής του στολίσκου, το Ισραήλ συμφώνησε επίσης σε μερική άρση του αποκλεισμού της Γάζας, φέρνοντας τα δύο κράτη πιο κοντά στην συμφιλίωση σε μια ολοένα και πιο ασταθή περιοχή.