Μαθήματα από την Λετονία

Η ζωή στην Λετονία δεν ήταν απαραιτήτως εύκολη εκείνες τις ημέρες, και γι’ αυτό μπορεί να φαινόταν κάπως περίεργο όταν, το 2010, η κυβέρνηση που ήταν υπεύθυνη για την λιτότητα επανεξελέγη. Το κοινό, ίσως κατανοώντας ότι η επιβίωση στην κρίση και η διατήρηση της ισοτιμίας του ευρώ ήταν ο καλύτερος τρόπος για την ένταξη στην ευρωζώνη και την αποκόμιση των ωφελημάτων από την πλήρη ενσωμάτωση με τη Ευρώπη, απομακρύνοντας περαιτέρω την Λετονία από την Ρωσία και το σοβιετικό παρελθόν της, είχε αποφασίσει να στηρίξει τα σκληρά μέτρα της κυβέρνησης. Στα τέλη του 2010, τα πρώτα σημάδια της οικονομικής ανάκαμψης φάνηκαν στον ορίζοντα.

Υπάρχουν λίγα στις αρχικές συνθήκες της Λετονίας που αντανακλούν την Ελλάδα. Τα δημόσια οικονομικά της Λετονίας ήταν ισχυρά όταν χτύπησε η κρίση. Η περίοδος της οικονομικής κακοδιαχείρισης πριν από την κρίση ήταν πολύ μικρότερη στην Λετονία. Η πολιτική δέσμευση για την παραμονή στο ευρώ ήταν πολύ ισχυρή. Και μόλις το πρόγραμμα βοήθειας της Λετονίας αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης, οι πολιτικοί το εφάρμοσαν περισσότερο ή λιγότερο άμεσα. Επιπλέον, και ίσως πιο σημαντικό, το συνολικό θεσμικό πλαίσιο της Λετονίας, το οποίο μεταρρυθμίστηκε στην δεκαετία του 1990 μετά την ανεξαρτησία από σχεδόν 50 χρόνια σοβιετικής κατοχής, ήταν, αν και μακριά από τέλειο, πολύ πιο ουσιαστικό από ό, τι έχει θεσμοθετηθεί ποτέ στην Ελλάδα.

Η σημασία του θεσμικού πλαισίου δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Για να δούμε γιατί, σκεφτείτε μερικά παραδείγματα από το πιο πρόσφατο ελληνικό πακέτο διάσωσης. Η συμφωνία καλεί για αύξηση των φορολογικών συντελεστών. Αυτό έχει λίγο νόημα, όταν η ελληνική υπηρεσία εσόδων (στμ: η εφορία) έχει αποδειχθεί ανίκανη να συλλέγει τους φόρους ακόμα και με τους σημερινούς ρυθμούς˙ παρά τους υψηλούς θεσμοθετημένους φορολογικούς συντελεστές, οι πραγματικοί φορολογικοί συντελεστές είναι αισθητά χαμηλότεροι. Και φαίνεται μάταιη η προσπάθεια πώλησης των δημόσιων περιουσιακών στοιχείων μιας χώρας που βρίθει από υψηλή διαφθορά, χαμηλή παραγωγικότητα, και καμιά οικονομική ανάπτυξη. Επιπλέον, με ένα νομικό σύστημα ανίκανο να επιβάλλει την ισχύουσα νομοθεσία και χαρακτηρισμένο από αργές δικαστικές διαδικασίες, αναποτελεσματικά δικαστήρια και ελλιπή προστασία των επενδυτών, η νομική μεταρρύθμιση θα αποτελέσει απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική ανάκαμψη.

Ένα πανό που δείχνει ένα λετονικό κέρμα ευρώ φαίνεται στην πρόσοψη των κεντρικών γραφείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την διάρκεια μιας συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες, στις 20 Δεκεμβρίου 2013. FRANCOIS LENOIR / REUTERS
--------------------------------------

Με άλλα λόγια, το φάρμακο της Λετονίας δεν θα αποτελεί θεραπεία για την Ελλάδα, έναν πολύ πιο άρρωστο ασθενή. Για θεραπεία, η Ελλάδα θα πρέπει να δει πιο βόρεια προς την Φινλανδία και την Σουηδία, οι οποίες ξεπέρασαν τις δικές τους κρίσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1990 [3]. Πριν από την βαθιά κρίση τους, και οι δύο χώρες είχαν περίπου 15 χρόνια κακών οικονομικών επιδόσεων χαρακτηρισμένων από απώλεια ανταγωνιστικότητας, από δημοσιονομικές ανισορροπίες, και από περισσότερο ή λιγότερο τακτικές υποτιμήσεις των αντίστοιχων νομισμάτων τους. Μια πιστωτική έκρηξη ακολούθησε την απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών στα μέσα της δεκαετίας του 1980, τόσο στην Φινλανδία όσο και στην Σουηδία. Το αποτέλεσμα ήταν δύο υπερθερμασμένες οικονομίες, και φούσκες στην αγορά ακινήτων. Η άνθηση στην πραγματική οικονομία σταμάτησε γύρω στο 1990, και δύο χρόνια αργότερα, τα τραπεζικά συστήματα των χωρών ουσιαστικά κατέρρευσαν.

Η κρίση ήταν τόσο βαθιά -η πτώση στο φινλανδικό ΑΕΠ από την κορυφή του 1990 στον πάτο του 1993 ήταν στο περίπου 14% και συνοδεύτηκε από αύξηση της ανεργίας από το 3% στο σχεδόν 20%- που οι πολιτικοί αναγκάστηκαν τελικά να αντιμετωπίσουν τα θεμελιώδη (θεσμικά) προβλήματα που μάστιζαν τις χώρες για πολλά χρόνια. Στα τρία με τέσσερα χρόνια μετά την αρχική οικονομική καταστροφή έγιναν αξιόλογες θεσμικές μεταρρυθμίσεις, που κυμαίνονταν από την απόφαση και στις δύο χώρες να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σημαντικές αλλαγές και στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας αμφοτέρων. Η Σουηδία αναθεώρησε επίσης το σύνταγμά της και διεύρυνε τον εκλογικό κύκλο από τρία σε τέσσερα χρόνια.

Παράλληλα, οι δύο χώρες ακολούθησαν λιτότητα και υποτιμήσεις των αντίστοιχων εθνικών νομισμάτων τους, μια θεραπεία που και οι δύο χώρες είχαν προσπαθήσει συχνά στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, χωρίς καμία επιτυχία. Αυτό που έκανε την διαφορά ετούτη την φορά ήταν ότι αντιμετωπίστηκαν οι θεσμικές, και ως εκ τούτου οι θεμελιώδεις ρίζες των προβλημάτων.

Το σκανδιναβικό μάθημα για την Ελλάδα είναι σαφές: Αν δεν συνοδεύεται από σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις, ούτε η λιτότητα ούτε το Grexit θα λειτουργήσει. Ωστόσο, σε μια δημοκρατία, οι θεμελιώδεις θεσμικές αλλαγές δεν μπορούν να επιβληθούν από το εξωτερικό -απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση και υποστήριξη από τον πληθυσμό. Παρά την βαθιά ελληνική κρίση, η χώρα φαίνεται ότι εξακολουθεί να στερείται και τα δύο. Έτσι, η τελευταία συμφωνία για την Ελλάδα φαίνεται καταδικασμένη να αποτύχει. Πράγματι, το πιο πιθανό αποτέλεσμα είναι ότι θα οδηγήσει την χώρα σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια και απελπισία.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/latvia/2015-07-20/latvian-lessons