Τα ποτάμια της Βαβυλωνίας

Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Alfred Henry Lewis έγραψε περίφημα ότι υπάρχουν μόνο εννέα γεύματα μεταξύ των ανθρώπων και της επανάστασης [στμ: Εννοώντας ότι η πείνα από την έλλειψη εννέα γευμάτων κάνει τους ανθρώπους να επαναστατούν]. Καθώς τα υδάτινα διαθέσιμα για την γεωργική παραγωγή μειώνονται απότομα σε όλη την Μέση Ανατολή, αναλαμβάνουμε ρίσκο όταν αγνοούμε την παρατήρηση του Lewis.

Η λεκάνη απορροής των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, η οποία τροφοδοτεί την Συρία και το Ιράκ, στερεύει γρήγορα. Αυτή η τεράστια έκταση αγωνίζεται ήδη για να υποστηρίξει τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια [1] εκτοπισμένους από τον πόλεμο ανθρώπους. Και τα πράγματα θα μπορούσαν σύντομα να πάνε χειρότερα˙ το Ιράκ φθάνει σε κρίσιμο σημείο

Μια μικρή Ιρακινή οδηγεί νεροβούβαλους στον ποταμό Ευφράτη στην Νατζάφ, στα νότια της Βαγδάτης, στις 6 Μαρτίου 2014. ALAA AL-MARJANI / REUTERS
---------------------

Για να γίνουν κατανοητές οι συνέπειες, ας μην ψάχνει κανείς πέρα από την Συρία. Αν και η πίεση για το νερό σίγουρα δεν είναι η μοναδική αιτία της σύγκρουσης εκεί, αναμφίβολα βοήθησε να τροφοδοτηθεί ο εμφύλιος πόλεμος. Μέχρι το 2011, η σχετική με την ξηρασία αποτυχία των καλλιεργειών είχε σπρώξει μέχρι και 1,5 εκατομμύρια εκτοπισμένους [2] αγρότες να εγκαταλείψουν τη γη τους˙ οι εκτοπισμένοι έγιναν ανεξάντλητη πηγή νεοσυλλέκτων για το Ελεύθερο Συριακό Στρατό και για ομάδες όπως το Ισλαμικό Κράτος (ονομάζεται επίσης ISIS) και η αλ Κάιντα. Μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν από δημοσιογράφους και ακτιβιστές στις ζώνες των συγκρούσεων υποδηλώνουν ότι η έλλειψη κυβερνητικής βοήθειας κατά την διάρκεια της ξηρασίας ήταν ένας κεντρικός παράγοντας υποκίνησης της αντικυβερνητικής εξέγερσης. Επιπλέον, μια μελέτη του 2011 [3] δείχνει ότι τα σημερινά προπύργια των ανταρτών στο Χαλέπι, το Ντέιρ αλ-Ζουρ και την Ράκκα ήταν μεταξύ των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο από την αποτυχία των καλλιεργειών.

Με άλλα λόγια, η ξηρασία άλλαξε το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τοπίο της Συρίας. Το Ιράκ, που ήδη παραπαίει από το ISIS και τις σεχταριστικές εντάσεις, θα μπορούσε να είναι το επόμενο.

ΔΙΨΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΡΙΑ

Πριν από το ξέσπασμα των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στην Συρία το 2011, οι παρατηρητές είχαν επίγνωση των σοβαρών συνεπειών που θα μπορούσαν να έχουν οι αποτυχίες των καλλιεργειών. Το 2006, ένα τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που διέρρευσε προέβλεπε ότι η συριακή «αναδυόμενη κρίση για το νερό ενέχει τον κίνδυνο για σοβαρή οικονομική αστάθεια και ακόμα και κοινωνικο-πολιτική αναταραχή». Αυτό το τηλεγράφημα χρησίμευε ως σαφής προειδοποίηση.

Παρά το ότι έχασε 1,6 εκατομμύρια τόνους σιτηρών από το ISIS, και καταναλώνει 2,5 εκατομμύρια τόνους περισσότερο από ό, τι μπορεί να παράγει, το Ιράκ σχεδιάζει να γίνει ένας εξαγωγέας σιτηρών από το 2017 [4]. Αυτό αντικατοπτρίζει πιστά την φιλοδοξία της Συρίας κατά την στιγμή του τηλεγραφήματος του 2006˙ εκείνα τα χρόνια, η Δαμασκός ήλπιζε να αυξήσει δραματικά την γεωργική παραγωγή της ως μέρος ενός σχεδίου οικονομικής διαφοροποίησης. Η Συρία είχε ήδη διπλασιάσει τις αρδευόμενες εκτάσεις της κατά τα προηγούμενα 15 χρόνια, και το πενταετές σχέδιο του 2006 προέβλεπε την περαιτέρω αύξησή τους. Στο τηλεγράφημα, αξιωματούχοι της πρεσβείας σημείωναν ότι ειδικοί περί την γεωργία πίστευαν πως η αυξανόμενη ζήτηση νερού από την Συρία είχε ξεπεράσει την διαθεσιμότητα του νερού.

Η γεωργική επέκταση της Συρίας θα μπορούσε να ήταν διαχειρίσιμη αν είχε την δυνατότητα να εφαρμόσει αποτελεσματικές μεθόδους άρδευσης. Για να υποστηρίξει το πενταετές σχέδιο, η Συρία είχε προγραμματίσει να αυξήσει γρήγορα την στάγδην άρδευση και άλλες πιο αποτελεσματικές μεθόδους, αλλά αυτό αποδείχθηκε υπερβολικά φιλόδοξο. Το τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανέφερε ειδικούς στην γεωργία οι οποίοι προειδοποίησαν ότι οι γεωργοί θα δυσκολευτούν να προσαρμοστούν γρήγορα στη νέα τεχνολογία. Αυτό αποδείχθηκε σωστό. Ακόμα χειρότερα, μόλις τέθηκαν σε εφαρμογή τα σχέδια, η Συρία επλήγη από σοβαρή ξηρασία.

Μέχρι το 2011, οι αποδόσεις του σιταριού είχαν μειωθεί κατά περισσότερο από 50%. Ένα μεγάλο μέρος του ζωικού κεφαλαίου της χώρας είχε πεθάνει, επηρεάζοντας εκατοντάδες χιλιάδες γεωργικών εργατών και αγροτών. Τα αποθέματα σίτου έκτακτης ανάγκης είχαν εξαντληθεί, και για ορισμένους, η μόνη επιλογή που τους είχε απομείνει ήταν να ενταχθούν στους αντάρτες [5], όπως ανέφερε ο δημοσιογράφος Tom Friedman.

Ένα μέλος της ταξιαρχίας «Ελεύθεροι Άνθρωποι της Συρίας», που επιχειρεί υπό τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, δροσίζεται στον Ευφράτη στα ανατολικά του Χαλεπίου, στις 18 Αυγούστου 2013. MUZAFFAR SALMAN / REUTERS
---------------------------

Αν όλα αυτά ακούγονται ανησυχητικά, σκεφθείτε ότι από το 2025 η λεκάνη απορροής των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη θα μπορούσε να είναι υπό οκτώ φορές [6] περισσότερη πίεση από όση το 2011. Από το 2040, αυτά τα δύο τεράστια ποτάμια ίσως να μην μπορούν να φθάσουν ακόμα και την θάλασσα.