Η ατελής διάσωση των τραπεζών της Τυνησίας

Στις αρχές Αυγούστου, αρκετοί βουλευτές στην Τυνησία κάλεσαν θυμωμένα την κυβέρνηση να αποκαλύψει τα ευρήματα των μυστικών ελέγχων σε δύο κρατικές τράπεζες. Μια ψηφοφορία για την διάσωση των τραπεζών επρόκειτο να πραγματοποιηθεί λίγες μόνο ημέρες αργότερα, στις 7 Αυγούστου, και τα περισσότερα από τα δανειακά χαρτοφυλάκια των δύο τραπεζών υπό κρίση -Société Tunisienne de Banque και Banque de l' Habitat- είχαν υποστεί κατάχρηση ή είχαν κατασπαταληθεί από το καθεστώς του πρώην προέδρου Ζιν ελ Αμπιντίν Μπεν-Αλί. Αυτές οι τράπεζες κατέχουν ένα τσουνάμι από ακόμη εκκρεμές επισφαλές χρέος [1] και είναι πλέον δημοσίως γνωστό ότι δεν διαθέτουν ρευστότητα και ενδεχομένως είναι υπό πτώχευση.

Οι έλεγχοι δείχνουν τις λεπτομέρειες της δανειοδοτικής δραστηριότητας των δύο τραπεζών κατά την διάρκεια περισσότερο από δύο δεκαετιών κακοδιαχείρισης υπό τους κρατικούς τραπεζίτες που είχαν διοριστεί από τον Ben Ali. Κατά την διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, οι τραπεζίτες είχαν αναγκαστεί να χρηματοδοτήσουν τις περισσότερες, αν όχι όλες, τις αιτήσεις χορήγησης δανείων που κατατίθεντο από τον Ben Ali και το περιβάλλον του. Το έκαναν αυτό υπολογίζοντας αυτά τα δάνεια ως δώρα, σύμφωνα με έναν Τυνήσιο τραπεζίτη που έχει δει έναν από τους μυστικούς τραπεζικούς ελέγχους. Άπαξ και χορηγούντο, τα περισσότερα από τα δάνεια αυτά δεν αποπληρώνονταν ποτέ. Από την πτώση του καθεστώτος του Μπεν-Αλί μετά την επανάσταση του 2011 [2], οι τράπεζες ως επί το πλείστον έχουν παραμείνει χωρίς μεταρρύθμιση, αν και η κυβέρνηση υπόσχεται ένα ξεκαθάρισμα της ανώτατης διοίκησής τους.

Μερικά άτομα μέσα από το στενό κύκλο του Μπεν-Αλί είναι χρεωμένα σε αυτές τις τράπεζες και έχουν μεταμορφωθεί σε βασικούς συμμάχους του νέου κόμματος της πλειοψηφίας Nidaa Tounes, με επικεφαλής τον νέο 88χρονο πρόεδρο της Τυνησίας, Beji Caid Essebsi, προκειμένου να προστατευθεί η πολιτική τους επιρροή και οι χρηματοοικονομικές συναλλαγές τους, μου είπε ένας υπάλληλος που είναι γνώστης των συναλλαγών των κρατικών τραπεζών. Ως αποτέλεσμα, μου είπε, το προγραμματισμένο ξεκαθάρισμα των διοικήσεων ενέπλεξε και τους ίδιους σε ένα παιχνίδι εξουσίας, στο οποίο το Nidaa Tounes και οι πιο στενοί σύμμαχοί του πρέπει να αλλάξουν τους βασικούς τραπεζικούς υποψηφίους που έχουν επιλεγεί μετά το 2011 προκειμένου να δημιουργηθεί «μια νέα κατανομή της πίτας».

Η -χρηματοδοτημένη από τους φορολογούμενους- διάσωση θα επιτρέψει έτσι στους νυν και στους πρώην αξιωματούχους και τους συμμάχους τους να σπρώξουν τα χρέη τους κάτω από το χαλί. Πράγματι, όπως δήλωσε στο κοινοβούλιο ο Souad Bayouli, μέλος του κόμματος «Λαϊκό Μέτωπο» (Front Populaire), η διάσωση ήταν μια «προσπάθεια να συγκαλυφθεί η αλήθεια». Ο Hafedh Zouari του κεντροδεξιού κόμματος Afek Tounes πρότεινε μια δημόσια μαύρη λίστα αξιωματούχων με ανεξόφλητα δάνεια , λέγοντας ότι αλλιώς δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει ένα σχέδιο διάσωσης. Και ο Samia Abbou από το κόμμα Courant Démocratique είπε ότι θα ήταν ανέντιμο να διασώσουν τις τράπεζες χωρίς μια ενημέρωση για την «πραγματική κατάσταση».

Ένας άνδρας περιμένει τουρίστες να επισκεφθούν το κατάστημά του με σουβενίρ στην Καρχηδόνα, κοντά στην Τύνιδα, στις 10 Φεβρουαρίου 2013. Η τουριστική βιομηχανία της Τυνησίας σημείωσε απότομη πτώση μετά την δολοφονία του κοσμικού ηγέτη της αντιπολίτευσης Chokri Belaid που βύθισε στην Τυνησία βαθύτερα στην πολιτική κρίση. ZOUBEIR SOUISSI / REUTERS
----------------------------

Τελικά, οι έλεγχοι δεν δημοσιοποιήθηκαν ποτέ επίσημα. Ωστόσο, πριν από την ψηφοφορία για την διάσωση, ήρθε στο φως ότι ο έλεγχος της Banque de l'Habitat είχε ανατεθεί σε μια εταιρεία συμβούλων που ανήκει στον Mongi Baccar του οποίου ο αδελφός, Taoufik Baccar, υπηρέτησε ως υπουργός Οικονομικών του Μπεν-Αλί το 1999 και στην συνέχεια ως διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Τυνησίας από το 2004 μέχρι το 2011, οπότε απομακρύνθηκε από το αξίωμά του. Υπό τον Ben Ali, ο Ταουφίκ πίεσε σύμφωνα με πληροφορίες έναν πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Société Tunisienne de Banque να χορηγήσει στον Mongi ένα μη ενυπόθηκο δάνειο, έτσι ώστε να μπορεί να αγοράσει ένα ακίνητο που διαφορετικά θα είχε ενοικιαστεί σε μια κρατική εταιρεία (ένας ισχυρισμός που ο Ταουφίκ έχει αρνηθεί).

Το κοινό ήταν έξω φρενών με την αποκάλυψη. Ακόμα κι έτσι, λίγες μέρες αργότερα, η αντιπροσωπευτική συνέλευση της Τυνησίας ψήφισε με συντριπτική πλειοψηφία υπέρ της διάσωσης: 867.000.000 δηνάρια (440 εκατ. δολάρια) από τα χρήματα των φορολογουμένων για να βοηθήσουν να εξαλειφθούν οι επισφάλειες των δυο τραπεζών.

Αφότου πέρασε το σχέδιο διάσωσης, ανώτεροι σύμβουλοι της κυβέρνηση της Τυνησίας μου είπαν πως ανησυχούν ότι τα βασικά διαρθρωτικά ζητήματα [των τραπεζών] -όπως είναι οι διαδικασίες συμβάσεων και ελέγχου, καθώς επίσης και ότι έχουν ως κύριους πελάτες τους τις χρεωμένες κρατικές επιχειρήσεις - παραμένουν άλυτα. Πιστεύουν ότι, πριν περάσει πολύς καιρός, οι τράπεζες θα ζητήσουν περισσότερα χρήματα.

ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΧΡΕΟΚΟΠΗΣΟΥΝ

Γιατί, λοιπόν, πέρασε το σχέδιο διάσωσης; Ένας ανώτερος σύμβουλος της κυβέρνησης μου είπε ότι ακόμη και ορισμένα μέλη του κοινοβουλίου που ήταν αντίθετα με την διάσωση του Αυγούστου λόγω του ότι δεν είχε διατάξεις για να καταστούν υπόλογα τα άτομα του πρώην καθεστώτος, αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι να ψηφίσουν «ναι». Όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Τυνησία φάνηκε να μπλέχτηκε σε μια κατάσταση «too big to fail» (πολύ μεγάλη για να χρεοκοπήσει): Οι τρεις μεγάλες κρατικές τράπεζές της έχουν ένα σημαντικό αποτύπωμα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας, με την έννοια ότι αποτελούν περίπου το 40% του συνολικού τραπεζικού ενεργητικού, ένα μεγάλο μέρος του οποίου είναι δάνεια.

Οι γνώστες του τραπεζικού τομέα της Τυνησίας υπολογίζουν ότι το συνολικό επισφαλές δανειακό χαρτοφυλάκιο των τριών κρατικών τραπεζών (μια κρατική τράπεζα δεν χρειάστηκε σχέδιο διάσωσης, και παραμένει ανέλεγκτη) είναι περίπου 6,7 δισ. δηνάρια (3,4 δισ. δολάρια). Εν τω μεταξύ, ο τότε υπουργός Οικονομικών Hakim Ben Hammouda και άλλες τραπεζικές πηγές είπαν στο περιοδικό Africa Confidential (Αφρική Εμπιστευτικό) [3] στα τέλη του περασμένου έτους ότι οι τράπεζες έχουν περίπου 5 δισεκατομμύρια δηνάρια (2,640 δισ. δολάρια) σε καταθέσεις.

Από τις επισφαλείς απαιτήσεις, το 40% προέρχεται από τον τομέα του τουρισμού. Ο βουλευτής Faycal Tebbini δήλωσε κατά την διάρκεια μιας κοινοβουλευτικής συνεδρίασης ότι ορισμένοι από την παρέα του Μπεν-Αλί στον τομέα του τουρισμού έλαβαν δάνεια ύψους 10 εκατομμυρίων δηναρίων (5,1 εκατομμύρια δολάρια) και στην συνέχεια εισέπραξαν τα μισά. Ο Ben Ali έδωσε, επίσης, ξενοδοχεία στην ομάδα του για να χρησιμοποιηθούν ως εγγύηση έναντι δανείων από τις κρατικές τράπεζες. Ένα πρώην μέλος της επιτροπής μεταρρύθμισης του τουριστικού τομέα της Τυνησίας, μου είπε ότι, αντί να πληρώνουν τα δάνειά τους, αυτοί οι παρεοκράτες αγόραζαν αυτοκίνητα για τις φίλες τους και διόγκωναν τον δικό τους πλούτο μέσω άλλων επενδύσεων. Πολλοί από αυτούς τους «ξενοδόχους» εξακολουθούν να αρνούνται να δηλώσουν το πλήρες εισόδημά τους, σύμφωνα με το ίδιο μέλος της επιτροπής τουριστικής μεταρρύθμισης, και δεν έχουν πλέον τα κεφάλαια για να λειτουργήσουν τα ξενοδοχεία τους ή για να πληρώσουν τα δάνειά τους. Η τουριστική βιομηχανία χτυπήθηκε σκληρά μετά την επανάσταση του 2011 [2] και χτυπήθηκε και πάλι φέτος από δύο τρομοκρατικές επιθέσεις -η πρώτη στο Εθνικό Μουσείο Μπαρντό και στην συνέχεια σε ένα δημοφιλές θέρετρο στην πόλη Sousse [4]. Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα, ο τουρισμός είναι τώρα κάτω κατά 76% σε σχέση με το 2010, το έτος πριν από την πτώση του Μπεν-Αλί. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ανέφερε σε μια έκθεση την περασμένη εβδομάδα ότι οι επιθέσεις αυτές οδήγησαν στην ακύρωση περίπου του ημίσεως των υφιστάμενων κρατήσεων στα ξενοδοχεία, και τα θέρετρα άδειασαν στην αιχμή του καλοκαιριού. Ο τυνησιακός Οργανισμός Τουρισμού εκτιμά ότι περίπου το 90% των περισσότερων από 800 καταχωρημένων ξενοδοχείων της Τυνησίας ήδη αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες ή βρίσκεται στην διαδικασία κλεισίματος. Για το έτος συνολικά, το ΔΝΤ αναφέρει ότι οι απώλειες από τις τουριστικές εισροές αναμένονται σε περίπου 1,1 δισ. δολάρια, ή μια μείωση κατά 45%, με «σημαντικές» επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία.

Είναι εύκολο να δούμε, λοιπόν, γιατί σχεδόν το 30% των οφειλών προς την Société Tunisienne de Banque, την μεγαλύτερη από τις τρεις κρατικές τράπεζες, «πιθανώς» δεν έχουν επιστραφεί, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της τράπεζας, Abdelwahab Naji. Όπως εξήγησε στο κρατικό ραδιόφωνο δύο εβδομάδες μετά την αυγουστιάτικη ψηφοφορία διάσωσης, οι προβληματικές κρατικές επιχειρήσεις και μια γκάμα τομέων που πλήττονται από την οικονομική επιβράδυνση της Τυνησίας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα για την αποπληρωμή των χρεών τους.

ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ

Μόλις ένα μήνα μετά την ψηφοφορία του Αυγούστου, η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ και ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Τυνησίας, Chedly Ayari, μίλησαν μαζί σε μια συνέντευξη Τύπου για μια ακόμη διάσωση. Ο Ayari δήλωσε ότι οι διαπραγματεύσεις θα διεξάγονταν σύντομα για ένα δάνειο έκτακτης ανάγκης από το ΔΝΤ τουλάχιστον 1,7 δισ. δολαρίων. Μέχρι το τέλος του ίδιου μήνα, το ΔΝΤ έδωσε ένα δάνειο λίγο πάνω από 300 εκατομμύρια δολάρια, και στην συνέχεια, στις αρχές Οκτωβρίου, η Παγκόσμια Τράπεζα ενέκρινε ένα πολύ καθυστερημένο δάνειο 500 εκατομμυρίων δολαρίων για να βοηθήσει την αναδιάρθρωση των κρατικών τραπεζών της Τυνησίας και την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης. Τα δάνεια αυτά είχαν εν μέρει ως προϋπόθεση από κάποια αρχική ανακεφαλαιοποίηση και αναδιάρθρωση των τριών κρατικών τραπεζών της Τυνησίας, αλλά αυτή η διαδικασία για την ανακεφαλαιοποίηση ήταν αδιαφανής.

Ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Τυνησίας, Chadli Ayari, υποδέχεται την Διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Κριστίν Λαγκάρντ, στην Κεντρική Τράπεζα της Τυνησίας στην Τύνιδα, στις 8 Σεπτεμβρίου 2015. STEPHEN JAFFE (IMF) / REUTERS
-------------------------

Η ανακεφαλαιοποίηση των κρατικών τραπεζών ήταν επείγουσα προτεραιότητα μετά την πτώση του Μπεν-Αλί. Τα χρήματα της διάσωσης, τα οποία προέρχονται από τους φορολογούμενους, θα μειώσουν τα κεφαλαιακά ελλείμματα των κρατικών τραπεζών, όταν δημοσιεύσουν τους ισολογισμούς τους μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Αλλά από την άποψη μιας νέας κρατικής στρατηγικής για αυτές τις τράπεζες, οι οποίες εξυπηρετούν ελάχιστο νόημα ως πηγές πίστωσης για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης, ένας ανώτερος σύμβουλος της κυβέρνησης μου είπε ότι κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στην συνέχεια. «Ακόμη και οι υπουργοί δεν έχουν πληροφορίες, διότι δεν υπάρχει διαφάνεια», μου είπε. «Κάνουμε βήματα στο σκοτάδι».

Υπάρχει επίσης έλλειψη σαφήνειας ως προς το πώς η αναδιάρθρωση των τραπεζών θα συμβάλει στην μεταρρύθμιση του τραπεζικού τομέα. Τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους, ο Naji διαβεβαίωσε τον Τύπο ότι ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης ήταν σε εξέλιξη. Παράλληλα με την αυγουστιάτικη διάσωση από τους φορολογούμενους, είπε ότι η αναδιάρθρωση θα επιτρέψει στην Société Tunisienne de Banque να έχει ρευστότητα. Ο υπουργός Οικονομικών της Τυνησίας, Slim Chaker, έχει επίσης υποσχεθεί να αναδιαρθρώσει τις τρεις τράπεζες μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους, και τον Ιούνιο ο Jamelddine Chichti, διορίστηκε ως νέος πρόεδρος της Société Tunisienne de Banque. Το διοικητικό συμβούλιο της τράπεζας αποφάσισε να διαχωρίσει τις εξουσίες του προέδρου και του διευθύνοντος συμβούλου, κάτι που θεωρητικά θα αυξήσει την ανεξαρτησία του διοικητικού συμβουλίου και θα παρέχει ελέγχους απέναντι σε ανάρμοστο ή διεφθαρμένο δανεισμό. Αλλά ο Chichti είχε υπηρετήσει ως οικονομικός σύμβουλος του Μπεν-Αλί, και ήταν επίσης πρώην διευθύνων σύμβουλος της κρατικής αεροπορικής εταιρείας, Tunisair. Άλλοι υποψήφιοι που ο Chaker πρότεινε ως διευθύνοντες συμβούλους ή προέδρους των τριών κρατικών τραπεζών απορρίφθηκαν όλοι για λόγους πολιτικής πατρωνίας, σύμφωνα με έναν ανώτερο υπάλληλο που συμμετέχει στην διαδικασία. Περαιτέρω, δεδομένου ότι τα βασικά προβλήματα διακυβέρνησης είναι ουσιαστικά άλυτα, είπε, οποιαδήποτε διαρθρωτική αλλαγή ή αλλαγή στην ηγεσία είναι απλά μια διαδικασία ανακατανομής την «μηχανής κοπής μετρητών».

Πράγματι, τα χρήματα των φορολογουμένων για την διάσωση θα δαπανηθούν για την μείωση των κεφαλαιακών ελλειμμάτων των τραπεζών, αντί για άλλες επενδύσεις που θα τονώσουν την οικονομία της Τυνησίας. Γνώστες του τραπεζικού τομέα εξακολουθούν να διαμαρτύρονται ότι ούτε η εμπιστοσύνη στον τραπεζικό τομέα έχει βελτιωθεί, ούτε η πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας. Ωστόσο, η μεταρρύθμιση του τραπεζικού τομέα είναι απαραίτητη διότι χωρίς αυτήν σίγουρα δεν θα υπάρξει οικονομική ανάκαμψη για την Τυνησία.

Στην έκθεσή του της περασμένης εβδομάδας, το ΔΝΤ ανέφερε ότι η εποπτεία της μεταρρύθμισης του τραπεζικού τομέα εξακολουθεί να αποτελεί «απόλυτη προτεραιότητα». Όπως δήλωσε στο κοινοβούλιο ο βουλευτής Faycal Tebbini, η ανάγκη της Τυνησίας να κάνει τους παρεοκράτες να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους μεσούσης της τραπεζικής μεταρρύθμισης «δεν είναι λιγότερο σημαντική από όσο η καταπολέμηση της τρομοκρατίας». Αυτές οι τράπεζες, είπε «είναι ακριβώς το σύμβολο της διαφθοράς».

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2015-10-18/tunisias-flaw...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2013-03-06/tunisias-post...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2014-10-23/tunisia-model
[3] http://www.africa-confidential.com/article-preview/id/5994/Doubts_over_b...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2015-07-10/tunisia-after...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition