Μια μεγάλη στρατηγική για την Ουκρανία

Η Ουκρανία χρειάζεται μια μεγάλη στρατηγική -ένα σύνολο γενικών και ρεαλιστικών στόχων για να χρησιμεύσουν ως οδικός χάρτης για την γεωπολιτική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξή της μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος με την Ρωσία [1] έχει σαφώς καταδείξει ότι η Ουκρανία [2] δεν μπορεί πλέον να υποθέτει ότι τα πράγματα θα λειτουργήσουν απλώς από μόνα τους. Ούτε μπορεί να προσπαθήσει να επιδιώξει καλές σχέσεις με όλους. Η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία [3] και την ανατολική Donbass [4] σημαίνει ότι η Ουκρανία πρέπει να ξεκινήσει να επιλέγει -όχι τόσο πλευρές όσο δρόμους δράσης που θα προωθούν τα δικά της μακροπρόθεσμα συμφέροντα.

Η ιστορία έχει πολλά μαθήματα για την Ουκρανία. Από την κατάρρευση του κράτους των Ρως του Κιέβου στον 13ο αιώνα, το έδαφος της σημερινής Ουκρανίας έχει υποστεί κύματα αυτοκρατορικής επέκτασης από επιθετικά γειτονικά κράτη. Ο κατάλογος περιλαμβάνει τους Μογγόλους, τους Λιθουανούς, τους Πολωνούς, τους Μοσχοβίτες, τους Οθωμανούς, τους Αυστριακούς, τους Γερμανούς και τους Ρώσους μπολσεβίκους. Κάθε εισβολή κατέστρεφε πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς˙ οι περισσότερες παρήγαγαν επίσης τεράστια ανθρώπινη δυστυχία. Κάθε εισβολή τελείωνε για τα καλά μόνο αφότου η ενδιαφερόμενη αυτοκρατορία είτε διαμελιζόταν είτε ηττάτο είτε μετατρεπόταν σε ένα οριοθετημένο έθνος-κράτος.

Με μια εξαίρεση -την σημερινή Ρωσία. Παρά τις ιστορικές ασυνέχειες με την τσαρική Ρωσία και την Σοβιετική Ένωση σε μέγεθος και επεκτατικές τάσεις, η σημερινή Ρωσία είναι σχεδόν πανομοιότυπη και με τις δύο. Η προτίμηση για επέκταση μπορεί να είναι το προϊόν των αμετάβλητων γεωπολιτικών πραγματικοτήτων που έχουν καθοδηγήσει τους Ρώσους πολιτικούς επί αιώνες. Ή μπορεί να είναι το προϊόν των παρελθοντικών και των τωρινών αυτοκρατορικών κινήτρων της Ρωσίας. Σε ό, τι αφορά την Ουκρανία, αμφότερες οι πιθανότητες οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: Ότι η Ρωσία είναι και θα παραμείνει μια απειλή για την ασφάλεια και την επιβίωσή της, είτε η χώρα παραμένει γεωπολιτικά μεγάλη και ανασφαλής είτε γεωπολιτικά μεγάλη και αυτοκρατορική -ακόμη και αφότου τελειώσει η εποχή του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και η Ρωσία συνεχίσει την μετάβασή της στην δημοκρατία. Η Ρωσία θα είναι μια υπαρξιακή απειλή μέχρι να γίνει μια πλήρως ενοποιημένη και σταθερή δημοκρατία, συμφιλιωμένη με τον εαυτό της και τον κόσμο.

Μια γυναίκα συμμετέχει σε διαδήλωση στο Κίεβο για να υποστηρίξει μια ευρωπαϊκή συνθήκη εμβάθυνσης των δεσμών με την Ουκρανία, την παραμονή ενός δημοψηφίσματος που πραγματοποιήθηκε στην Ολλανδία, στις 5 Απριλίου του 2016. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
----------------------------------------------

Η ιστορία έχει άλλο ένα μάθημα για την Ουκρανία: Ότι η Δύση ή, πιο συγκεκριμένα, η Ευρώπη βλέπει την Ουκρανία [5] ως στόχο εκμετάλλευσης (η Γερμανία και στους δύο παγκόσμιους πολέμους) ή ως αδιάφορο αντικείμενο (η Ευρωπαϊκή Ένωση και η προκάτοχός της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, για το μεγαλύτερο διάστημα της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας). Ωστόσο, η Ουκρανία αποτελεί στρατηγικό συμφέρον ζωτικής σημασίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, σταθερότητα και επιβίωση. Η ύπαρξη της Ουκρανίας εγγυάται ότι οι ανασφάλειες της Ρωσίας και οι αυτοκρατορικές της ορέξεις πάντα θα υπολείπονται της Ευρώπης. Η ανικανότητα να κατανοηθεί αυτή η στοιχειώδης γεωπολιτική πραγματικότητα πηγάζει από την ακόμα διαδεδομένη δυτικοευρωπαϊκή θεώρηση για τους Ανατολικοευρωπαίους, ακόμη και για εκείνους που βρίσκονται στο εσωτερικό της ΕΕ, ως πολιτικά ανώριμων «περίπου Ευρωπαίων». Η δυτικοευρωπαϊκή στάση απέναντι Ουκρανία τείνει να είναι ακόμη πιο συγκαταβατική, γενικά στηριζόμενη στην πεποίθηση ότι οι Ουκρανοί δεν θα είναι ποτέ αρκετά «σαν εμάς».

Η ιστορία δείχνει, επίσης, ότι η Ουκρανία θα πρέπει να είναι επιφυλακτική σχετικά με την ικανότητα της Ευρώπης να λειτουργεί ως ενιαίο σώμα, όταν πρόκειται για την Ρωσία. Ο διχασμός είναι το ιστορικό πρότυπο για την Ευρώπη -είτε κατά την στιγμή της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είτε κατά την διάρκεια των αδιάκοπων γαλλο-γερμανικών ανταγωνισμών είτε κατά την διάρκεια των πολλών εντάσεων μεταξύ των μικρών κρατών της ηπείρου. Ακόμη και αν η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέξει κάτω από τον τελευταίο γύρο των πιέσεων, είναι πιθανό ότι θα αναδυθεί τελικά ως ένα διαφορετικό είδος οντότητας. Θα έχει την δυνατότητα να λαμβάνει αποφάσεις εάν είναι μικρότερη˙ θα το βρίσκει δυσκολότερο εφόσον παραμένει μεγάλη. Ούτε η Ευρώπη θα είναι η ίδια οντότητα στην οποία η Ουκρανία επιθυμεί επί του παρόντος να γίνει μέλος: Ένα σφιχτά δεμένο γαλλο-γερμανικό κλαμπ μπορεί να έχει λίγη χρησιμότητα για τον οιονδήποτε, ενώ μια εξαιρετικά χαλαρή κοινοπολιτεία μπορεί να έχει λίγη ωφέλεια για τον οιονδήποτε. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ουκρανία θα πρέπει να εγκαταλείψει τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της (οι ευρωπαϊκές αξίες και η αφοσίωση στο κράτος δικαίου θα παραμείνουν αξιόλογες προσδοκίες σε όλες τις περιπτώσεις). Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η ένταξη στην Ευρώπη μπορεί να σημαίνει κάτι πολύ διαφορετικό σε πέντε ή δέκα χρόνια από τώρα.

Τέλος, η ιστορία δείχνει ότι η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Ουκρανία [6] θα είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων. Όταν αυτές οι σχέσεις είναι καλές, η Ουκρανία βγαίνει από την ατζέντα των ΗΠΑ. Όταν αυτές οι σχέσεις είναι κακές -όπως σήμερα- η Ουκρανία αποκτά στρατηγική σημασία για την Ουάσιγκτον. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αναπόφευκτα, είναι ένας φίλος «για τον κακό καιρό» για την Ουκρανία.

Μια γυναίκα παίρνει μέρος σε διαδήλωση μπροστά από την ρωσική πρεσβεία στο Κίεβο ζητώντας την απελευθέρωση της Ουκρανίδας πιλότου του στρατού, Nadezhda Savchenko, από την Ρωσία, στις 22 Μαρτίου 2016. Οι πινακίδες γράφουν (από αριστερά): «Ελευθερία για την Nadezhda Savchenko», «Η Ναντέζντα δεν θα να σπάσει». GLEB GARANICH / REUTERS
--------------------------------------------

Οι επιτακτικές γεωπολιτικές πραγματικότητες που αντιμετωπίζει η Ουκρανία σήμερα και στο άμεσο μέλλον είναι επομένως τριών κατευθύνσεων: Η συνεχής υπαρξιακή απειλή από την Ρωσία, η συνεχιζόμενη έλλειψη αξιοπιστίας της Ευρώπης, και η συνεχιζόμενη υποταγή της πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών για την Ουκρανία στις αμερικανο-ρωσικές σχέσεις. Η μεγάλη στρατηγική της Ουκρανίας πρέπει να δομηθεί ανάλογα με τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που θέτουν αυτές οι πραγματικότητες.

Πρώτα και πιο προφανώς, η Ουκρανία πρέπει να έχει ένοπλες δυνάμεις που είναι αρκετά ισχυρές για να αποτρέψουν οποιαδήποτε ρωσική επίθεση εκτός από έναν πυρηνικό πόλεμο πλήρους κλίμακας. Ο στρατός της Ουκρανίας θα πρέπει να αναδιαρθρωθεί για να καλύψει αυτή την απειλή, και πρέπει να εξοπλιστεί αρκετά καλά για να αποκρούσει οποιαδήποτε μαζική αεροπορική επίθεση ή επίθεση με τανκς, επίσης. Κεντρικό σε αυτό το ζήτημα είναι το ερώτημα αν οι ανάγκες ασφαλείας της Ουκρανίας εξυπηρετούνται καλύτερα με έναν μεγάλο υποχρεωτικό στρατό ή μια μικρή επαγγελματική δύναμη και με μια σειρά από σταθερές οχυρώσεις ή μια στρατηγική κινητής άμυνας. Η γνώμη των ειδικών στην Ουκρανία και την Δύση, κατατείνει στο ότι μια άκρως επαγγελματική κινητή δύναμη είναι το καλύτερο στοίχημα της Ουκρανίας. Ένας τέτοιος στρατός θα είναι ακριβός.

Δεύτερον, η Ουκρανία πρέπει να έχει μια οικονομία που να μπορεί τόσο να στηρίξει μια τέτοια τεράστια εξοπλιστική προσπάθεια όσο και να παρέχει στον πολύπαθο πληθυσμό της Ουκρανίας ένα απαιτούμενο επίπεδο διαβίωσης. Η Ουκρανία θα πρέπει να επωφεληθεί από τον οικονομικό πόλεμο της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένων των εμπάργκο σε μια σειρά ουκρανικών προϊόντων, και να μειώσει στο ελάχιστο τους οικονομικούς δεσμούς της με την Ρωσία, ενώ θα ανοίγει την οικονομία της στον κόσμο κατά το μέγιστο. Συγκεκριμένα, έχοντας μειώσει δραστικά από το 2014 τις εισαγωγές φυσικού αερίου από -και την αμυντική συνεργασία με- την Ρωσία, η Ουκρανία πρέπει να βεβαιωθεί ότι ποτέ ξανά δεν θα γίνει εξαρτώμενη από την Ρωσία για τις ενεργειακές της ανάγκες και τις ανάγκες ασφαλείας της.

Τρίτον, η Ουκρανία πρέπει να αντιμετωπίσει την χρήση της ήπιας δύναμης της Ρωσίας που στοχεύσει στην υπονόμευση της Ουκρανίας. Κλειδί για την επίθεση της ρωσικής ήπιας δύναμης είναι η αντίληψη ότι υπάρχει ένας «ρωσικός κόσμος» που αποτελείται από όλους τους Ρώσους και τους ρωσόφωνους, τον οποίο το Κρεμλίνο είναι υποχρεωμένο να προστατεύσει. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να ξεφύγει η οποιαδήποτε χώρα είναι παγιδευμένη σε αυτόν τον «ρωσικό κόσμο»: Με την σταδιακή μείωση της χρήσης της ρωσικής γλώσσας και την αντικατάστασή της με την ιθαγενή γλώσσα. Έτσι, επίσης, η Ουκρανία θα πρέπει, όπως και τα κράτη της Βαλτικής, να προσπαθήσει να κάνει την ουκρανική και την αγγλική γλώσσα τις γλώσσες του καθημερινού δημόσιου λόγου και να περιορίσει τα ρωσικά σε γλώσσα του νοικοκυριού, περιορισμένη όλο και περισσότερο σε έναν γηράσκοντα πληθυσμό. Μια τέτοια στροφή μπορεί να εισαχθεί, χωρίς να παραβιάζονται τα ανθρώπινα ή πολιτιστικά δικαιώματα, καθιστώντας ουσιαστικά την ουκρανική την μόνη γλώσσα των ενόπλων δυνάμεων.

Οι εξωτερικές σχέσεις της Ουκρανίας θα πρέπει να διαρθρωθούν γύρω από αυτές τις τρεις γεωπολιτικές πραγματικότητες. Δεδομένου ότι η Ρωσία θα είναι πάντα μια απειλή και η Ευρώπη θα παραμείνει πιθανώς αναξιόπιστη, η Ουκρανία θα πρέπει να επικεντρώσει τις προσπάθειές της στην οικοδόμηση συμμαχιών με τις χώρες που αντιμετωπίζουν εξίσου δυσάρεστες γεωπολιτικές επιλογές. Η Λευκορωσία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μολδαβία, η Πολωνία και η Ρουμανία έχουν από καιρό στριμωχτεί μεταξύ της Γερμανίας και της Ρωσίας και υπόκειται στις ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες τους. Αλλά τώρα, η Γερμανία είναι καλόπιστη. Αν και επεκτατική, η Ρωσία είναι οικονομικά και πολιτικά αδύναμη, στηριζόμενη πάνω στο βαθιά διεφθαρμένο και ασταθές φασιστοειδές καθεστώς που κατασκευάστηκε από τον Πούτιν. Εν τω μεταξύ, τα κράτη που είναι ανάμεσα, έχουν ως επί το πλείστον οικοδομήσει σταθερούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς και στρατούς. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο τότε πρόεδρος της Ουκρανίας, Λεονίντ Κραβτσούκ, υπερασπίστηκε το όραμα μιας συμμαχίας από την Βαλτική ως την Μαύρη Θάλασσα. Αυτό δεν υλοποιήθηκε ποτέ επειδή οι γείτονες της Ουκρανίας δικαιολογημένα επέλεξαν την συμμετοχή στην ΕΕ [7] και το ΝΑΤΟ [8]. Αυτό το όραμα έχει πρόσφατα αναβιώσει ως το σχέδιο Intermarium [στμ: εσωθαλάσσιο, μεταξύ δύο θαλασσών], ως αποτέλεσμα της επιθετικότητας του Πούτιν και της αναιμικής αντίδρασης της Δύσης. Στην ιδανική περίπτωση, τα κράτη Intermarium θα περιλαμβάνουν επίσης την Τουρκία.

Φυσικά, η Ουκρανία πρέπει να συνεχίσει να διατηρεί τις καλύτερες δυνατές σχέσεις με την Ευρώπη, την Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διπλωματία πάντα θα έχει σημασία. Αλλά καμιά ουκρανική διπλωματία δεν θα μετατρέψει την Ρωσία σε έναν φιλικό γείτονα. Όπως υποδηλώνει η ιστορία, μόνο ο μετασχηματισμός της Ρωσίας σε ένα μικρότερο ή μη αυτοκρατορικό κράτος θα το κάνει αυτό. Ούτε θα πείσει η ουκρανική διπλωματία την Δυτική Ευρώπη ότι οι Ουκρανοί αξίζουν ένα ευρωπαϊκό μέλλον όσο και οι Γερμανοί ή οι Γάλλοι. Μόνο μια πλούσια και ισχυρή Ουκρανία μπορεί να το κάνει αυτό. Ως εκ τούτου, η ουκρανική διπλωματία προς τις Ηνωμένες Πολιτείες γίνεται όλο και πιο σημαντική. Η Ουκρανία θα πρέπει να επικεντρωθεί στην προώθηση των βαθύτερων δυνατών οικονομικών και πολιτιστικών δεσμών με τις Ηνωμένες Πολιτείες και στο να υπενθυμίζει στην Ουάσιγκτον ότι η υπαρξιακή απειλή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι μια στρατηγική απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό διαζύγιο από την Ρωσία, η ενσωμάτωση με τον κόσμο, και η οικοδόμηση συμμαχίας με την Ανατολική Ευρώπη, την Τουρκία [9] και τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι τα τρία συστατικά μιας μεγάλης στρατηγικής που θα σιγουρέψει την ασφάλεια και την επιβίωση της Ουκρανίας στις επόμενες δύο δεκαετίες. Αν, και όταν, το καθεστώς του Πούτιν τελειώσει [10], η Ρωσία ίσως καταρρεύσει, και όταν κατακάτσει η σκόνη από αυτή την εποχή των προβλημάτων, η Ουκρανία ίσως να χρειαστεί να επανεξετάσει την μεγάλη στρατηγική της. Μέχρι τότε, η προτεραιότητά της πρέπει να είναι εκείνη που επέβαλλε ο Πούτιν –το διαζύγιο.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-05/grand-strateg...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/russian-federation
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/ukraine
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2014-04-17/ru...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2015-11-22/when-ukraine-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/eastern-europe-caucasus/germany-...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-08-18/why-ukrain...
[7] https://www.foreignaffairs.com/topics/eu
[8] https://www.foreignaffairs.com/topics/nato
[9] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2016-01-27/li...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition