Αποτρέποντας το Ιράν και την Σαουδική Αραβία από τον πόλεμο

Οι συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή, είτε στο Ιράκ, τον Λίβανο, την Συρία είτε στην Υεμένη, μοιράζονται ένα κοινό στοιχείο: Την αντιπαλότητα μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Για πολλά χρόνια, αυτή η αντιπαλότητα έχει οξύνει την βία σε περιοχές που ήδη σπαράσσονται από τον πόλεμο, και δημιούργησε νέα πεδία μάχης όπου υπήρχε σχετική ειρήνη πριν.

Είναι επομένως δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι δύο χώρες θα μπορούσαν να συγκλίνουν για το καλό της περιοχής. Αλλά θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να συνυπάρξουν εάν η περιοχή πρόκειται ποτέ να γίνει ειρηνική. Ακόμα κι αν δεν μπορεί να επιλυθεί πλήρως ο ανταγωνισμός τους, μπορούν να εξακολουθούν να συγκρατούν την εχθρότητά τους. Το να συμβεί αυτό θα είναι μια πρόκληση, αλλά και οι δύο πλευρές μπορούν να λάβουν μέτρα τώρα που θα βοηθήσουν ώστε η Μέση Ανατολή να απομακρυνθεί από το χείλος της καταστροφής.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, μεταξύ άλλων, υπονόησε ότι η σύγκρουση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν «χρονολογείται από χιλιετίες». Αλλά η ιστορία λέει αλλιώς. Παρά τις κάποιες περιόδους αυξημένης έντασης, ιδιαίτερα μετά την βομβιστική επίθεση στους Πύργους Khobar τον Ιούνιο του 1996, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ήταν πολιτισμένες [2] η μια προς την άλλη από το 1989 ως το 2005. Στην πραγματικότητα, οι Ιρανοί πρόεδροι Χασεμί Ραφσαντζανί και Μοχάμαντ Χατεμί κράτησαν έναν πιο μετριοπαθή τόνο από τους προκατόχους τους και επεδίωξαν την βελτίωση των σχέσεων με τα κράτη του Κόλπου. Αυτό οδήγησε το Ιράν και την Σαουδική Αραβία στην αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων και την διεξαγωγή αμοιβαίων επισκέψεων μεταξύ των ηγετών τους. Οι σχέσεις, παρέμειναν ευγενικές ακόμη και κατά τις πρώτες ημέρες της διακυβέρνησης του Ιρανού προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Αλλά το 2011 η Αραβική Άνοιξη άλλαξε την πολιτική δομή εξουσίας της περιοχής. Μακροχρόνιες δικτατορίες έπεσαν, αφήνοντας αναταραχή στην θέση τους. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία είχαν την ευκαιρία να προσπαθήσουν να καθιερώσουν την υπεροχή τους σε πρόσφατα αποσταθεροποιημένες χώρες, και ακολούθησαν πόλεμοι δια πληρεξουσίων.

Τα πράγματα θα μπορούσαν εύκολα να καταλήξουν σε ανοιχτό πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο του 2015, ένα ιρανικό αεροπλάνο επιχείρησε να σπάσει τον επιβληθέντα από την Σαουδική Αραβία αποκλεισμό της Υεμένης προσγειωνόμενο στην Σαναά. Σαουδαραβικά μαχητικά αεροσκάφη πέταξαν πολύ κοντά στο ιρανικό αεροσκάφος, και κατέστρεψαν διαδρόμους αεροδρομίων [3] για να αποτρέψουν την προσγείωση του αεροσκάφους. Δύο σαουδαραβικά F-15 ήρθαν τόσο κοντά στο ιρανικό αεροπλάνο που οι πιλότοι του θα μπορούσαν να δουν τα πρόσωπα του πιλότων των μαχητικών [4]. Αν είχε συμβεί ένα ατύχημα, τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης θα είχαν αναφέρει ότι η Σαουδική Αραβία σκόπιμα κατέρριψε το ιρανικό τζετ. Το Ιράν δεν θα μπορούσε να έχει άλλη επιλογή από το να προβεί σε αντίποινα. Τέτοια «παρ’ ολίγον» [περιστατικά] υπογραμμίζουν την ανάγκη για ευρύτερη και πιο έξυπνη επικοινωνία μεταξύ των δύο χωρών. Όσο κι είναι δύσκολο για το Ιράν και την Σαουδική Αραβία να μιλήσουν ο ένας στον άλλο, αυτός εξακολουθεί να είναι ο καλύτερος τρόπος για τις δύο δυνάμεις να αποφύγουν τον πόλεμο.

Πέρα από την αποφυγή του πολέμου, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν έχουν κάθε λόγο να προσπαθήσουν να τα πάνε καλά. Πράγματι, το μέλλον τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένο. Είναι οι δύο ισχυρότερες δυνάμεις στο εσωτερικό του μουσουλμανικού κόσμου, και αμφότερες έχουν λόγο στην διαμόρφωση της πορείας της Μέσης Ανατολής. Καμιά από τις δύο δεν μπορεί να επιτύχει μονομερώς -και οι δύο χρειάζονται ο ένας τον άλλο για να ολοκληρώσουν τους στόχους τους, είτε τους αρέσει είτε όχι. Αυτό οφείλεται στο υψηλό επίπεδο αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο γειτόνων, ιδιαίτερα στους τομείς της ασφάλειας του Κόλπου και της οικονομικής αλληλεξάρτησης στην περιοχή.

Ένας υποστηρικτής της οργάνωσης Jamiat Ahle Hadith φωνάζει συνθήματα κατά την διάρκεια διαδήλωσης προς υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας στην Πεσαβάρ, στο Πακιστάν, στις 15 Ιανουαρίου 2016. FAYAZ AZIZ / REUTERS
---------------------------------------

Και οι δύο χώρες λένε ότι θέλουν να αποφύγουν μια σύγκρουση μεταξύ τους και ότι προτιμούν να έχουν σχέσεις καλής γειτονίας. Τον Ιανουάριο, ο Σαουδάραβας αναπληρωτής διάδοχος του θρόνου και υπουργός Άμυνας, Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, είπε ότι οποιοσδήποτε [5] πιέζει για πόλεμο μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας «δεν είναι καλά στα μυαλά του. Επειδή ένας πόλεμος μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν είναι η αρχή μιας μεγάλης καταστροφής στην περιοχή .... Σίγουρα δεν θα επιτρέψουμε κάτι τέτοιο». Μιλώντας για τις ιρανο-σαουδαραβικές σχέσεις, τον Φεβρουάριο, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Τζαβάντ Ζαρίφ, υποστήριξε την αλλαγή «του παραδείγματός μας» [6] και διαβεβαίωσε τους Σαουδάραβες «αδελφούς» ότι το Ιράν είναι «έτοιμο να συνεργαστεί με την Σαουδική Αραβία». Τον επόμενο μήνα, ο Σαουδάραβας υπουργός Εξωτερικών Adel al-Jubeir είπε [7] «Εάν το Ιράν αλλάξει τον τρόπο του και τις πολιτικές του, τίποτα δεν θα εμπόδιζε να γυρίσει μια σελίδα και να δημιουργηθεί η καλύτερη σχέση βασισμένη στην καλή γειτονία, χωρίς ανάμιξη στις υποθέσεις των άλλων». Με τις δύο χώρες να έχουν βαθιά δυσπιστία η μια για την άλλη, ο άμεσος διάλογος είναι αναγκαίος για την παροχή ευκαιριών στις δύο πλευρές [ώστε] να κατανοήσουν καλύτερα η μια την άλλη και να αρχίσουν να μειώνουν αμοιβαία τις υποψίες τους. Σίγουρα, αυτό είναι πιο εύκολο στα λόγια παρά στην πράξη. Το Ριάντ αρνείται να μιλήσει στην Τεχεράνη λόγω της εμπλοκής του Ιράν στις Σαουδαραβικές και αραβικές υποθέσεις. Το Ιράν, από την πλευρά του, υποστηρίζει ότι οι συνομιλίες πρέπει να γίνουν πριν μεταβάλλει τις πολιτικές του. Αυτός ο διάλογος, υποστηρίζει η Τεχεράνη, θα βεβαιώσει ότι οι λεγόμενες ανάγκες ασφαλείας του αντιμετωπίζονται δίκαια πριν να προβεί σε οιεσδήποτε στρατηγικές αλλαγές.

Για να ξεπεραστεί αυτό το αδιέξοδο, αμφότερες οι χώρες πρέπει να λάβουν μέτρα για να κατευνάσουν η μια την άλλη. Πρώτον, μπορούν να δημιουργήσουν μια τηλεφωνική γραμμή διαχείρισης κρίσεων μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης. Η τηλεφωνική γραμμή θα συνδέσει τα Υπουργεία Εξωτερικών των δύο χωρών, τα οποία θα δημιουργήσουν από ένα νέο γραφείο αφιερωμένο στον χειρισμό περιφερειακών εκδηλώσεων που θα πραγματοποιούνται ανεξάρτητα από την επίσημη διαδικασία λήψης αποφάσεων των κυβερνήσεών του καθενός. Κάθε γραφείο θα καθιερώσει ένα σύστημα για την διαχείριση των logistics των επικοινωνιών μεταξύ τους. Με αυτό τον τρόπο, οι ηγέτες θα μπορούσαν να μιλούν μεταξύ τους απευθείας, αντί να αφήνουν την βία να κάνει την συζήτηση. Πράγματι, οι πόλεμοι συχνά προκύπτουν ως μια σειρά γεγονότων κλιμάκωσης, αντί για μια μοναδική απόφαση. Ένας πόλεμος μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας είναι πιθανό να ακολουθήσει μια τέτοια πορεία, δεδομένου ότι καμιά χώρα από τις δύο δεν έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για την κήρυξη ανοιχτού πολέμου. Μια τηλεφωνική γραμμή θα μπορούσε να βοηθήσει και τις δύο πλευρές να μιλήσουν για τα ζητήματα που προκύπτουν, αναιρώντας την ανάγκη για βία.

Για παράδειγμα, μια τηλεφωνική γραμμή Ριάντ-Τεχεράνης θα μπορούσε να είναι ανεκτίμητη, αν η Σαουδική Αραβία είχε καταρρίψει το ιρανικό τζετ στην Υεμένη. Αυτό θα επέτρεπε στις δύο πλευρές να συζητήσουν το περιστατικό ιδιωτικά, αντί να το φέρουν στο δικαστήριο της κοινής γνώμης. Μελλοντικά γεγονότα όπως αυτό, είναι περισσότερο από πιθανά: Το Ιράν έχει στρατεύματα στην Συρία, και η Σαουδική Αραβία ενδιαφέρεται για την αποστολή δυνάμεων στην χώρα, επίσης. Μια τηλεφωνική γραμμή θα μπορούσε να βοηθήσει στην μείωση του κινδύνου των λάθος στόχων, των τυχαίων επιθέσεων και άλλων επεισοδίων που διαφορετικά θα φέρουν τις δύο χώρες στα πρόθυρα του πολέμου. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι μετά την ιρανική επίθεση στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη τον Ιανουάριο, η Σαουδική Αραβία διέκοψε τις σχέσεις της με το Ιράν, επιδεινώνοντας την κρίση σημαντικά και ανοίγοντας την πόρτα για πιθανή σύγκρουση. Μια τέτοια τηλεφωνική γραμμή δεν ήταν απαραίτητη στο παρελθόν, όταν οι εντάσεις δεν ήταν τόσο υψηλές και οι χώρες μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν πιο συμβατικά διπλωματικά κανάλια για να επικοινωνούν.

Αν και οι δύο πλευρές είναι απρόθυμες να μιλήσουν η μια στην άλλη άμεσα, θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο δημιουργίας τεχνικών επιτροπών για την πρόληψη ενός ανοιχτού πολέμου. Οι επιτροπές αυτές θα περιλαμβάνουν πολιτικούς εμπειρογνώμονες και τεχνοκράτες από τα Υπουργεία Εξωτερικών του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίοι θα μπορούσε να συντονίζονται χωρίς την συμμετοχή πολιτικών αξιωματούχων. Οι πολιτικοί εμπειρογνώμονες θα μπορούσαν να εργαστούν μεταξύ τους για να βρουν προσεγγίσεις που θα απαντούν στα συμφέροντα του άλλου, χωρίς την άμεση συμμετοχή των κυβερνήσεών τους. Για παράδειγμα, τεχνικές επιτροπές θα μπορούσαν να διερευνήσουν το πώς Σαουδική Αραβία μπορεί να αρχίσει επίσημες συνομιλίες με το Ιράν χωρίς να χρειάζεται να επικυρώσει τον ρόλο της Τεχεράνης στις αραβικές υποθέσεις. Θα μπορούσαν επίσης να προτείνουν λύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες ασφάλειας του Ιράν, όπως η προστασία από διάχυση [βίας] που προέρχεται από το γειτονικό ασταθές Ιράκ, χωρίς να κάνει την Τεχεράνη να υποστηρίζει πολιτοφυλακές στο Ιράκ και την Υεμένη ή να στέλνει στρατεύματα στην Συρία. Οι επιτροπές αυτές θα μπορούσαν επίσης να αντιμετωπίσουν και άλλα δύσκολα θέματα, όπως η πτώση των τιμών του πετρελαίου, οι οποίες έχουν βάλει το Ιράν (το οποίο μετά από χρόνια κυρώσεων προσπαθεί να ενισχύσει γρήγορα την πετρελαϊκή του παραγωγή και τις εξαγωγές του) σε αντίθεση με την Σαουδική Αραβία η οποία είναι αποφασισμένη να διατηρήσει το μερίδιό της στην αγορά πετρελαίου.

Τέλος, οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να περιορίσουν τον ανταγωνισμό τους, συμφωνώντας να περικόψουν τις παρεμβάσεις τους σε περιφερειακές συγκρούσεις. Η Σαουδική Αραβία ανησυχεί ότι το Ιράν θα γίνει ένας περιφερειακός ηγεμόνας, και έχει αναπτύξει μια εξωτερική πολιτική για να το σταματήσει από το να συμβεί. Το Ιράν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει αυτή την ανησυχία διαβεβαιώνοντας τους ηγέτες της περιοχής ότι θέλει να είναι συνεργάτης τους, αντί για ηγεμόνας τους. Στην πραγματικότητα, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Τζαβάντ Ζαρίφ, έχει τονίσει επανειλημμένα [8] την ανάγκη του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας να συνεργαστούν για την επίλυση των πολιτικών κρίσεων της περιοχής, καθώς και την προθυμία της χώρας του να το πράξει. Αλλά η Σαουδική Αραβία δεν έχει ακόμη πεισθεί από το επιχείρημά του. Η Τεχεράνη θα μπορούσε να αποδείξει [τις καλές προθέσεις της] με την χρήση της μόχλευσής της στους αντάρτες Χούθι στην Υεμένη, που μάχονται την υποστηριζόμενη από την Σαουδική Αραβία κυβέρνηση της Υεμένης, για την επίτευξη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας στην χώρα. Αυτό θα χρησιμεύσει ως ένα μέτρο καλής πίστης χωρίς να δημιουργήσει ένα ζήτημα που να έχει κεντρική σημασία για την ιρανική ασφάλεια.

Σε αυτό το σημείο, η παρέμβαση ενός τρίτου θα ήταν χρήσιμη για να ενθαρρύνει το Ιράν να αναλάβει μια τέτοια πρωτοβουλία και την Σαουδική Αραβία για να ανταποδώσει, ίσως με την τιθάσευση της [αρνητικής] υποκίνησης από τα μέσα ενημέρωσης. Η αμοιβαιότητα είναι σημαντική εδώ, καθώς θα επιτρέψει να μεγαλώσει η εμπιστοσύνη και τα δύο μέρη να προχωρήσουν προς τις απευθείας συνομιλίες. Αυτό είναι πιο πιθανό από όσο μπορεί να φαίνεται. Και τα δύο μέρη είναι σήμερα εγκλωβισμένα σε έναν επιζήμιο κύκλο κλιμάκωσης, χωρίς στρατιωτική λύση στον ορίζοντα. Η υιοθέτηση αυτών των τακτικών διαχείρισης κρίσεων θα μπορούσε να είναι το πρώτο βήμα μιας διεξόδου από την όλο και πιο δαπανηρή αντιπαλότητά τους.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-05-30/keeping-iran-and...

Σύνδεσμοι:
[1] http://yalebooks.com/book/9780300215632/unfinished-revolutions
[2] http://www.brookings.edu/research/papers/2014/07/22-beyond-sectarianism-...
[3] http://www.reuters.com/article/us-yemen-security-airport-idUSKBN0NJ24120...
[4] http://observers.france24.com/en/20150501-video-iranian-pilot-saudi-yemen
[5] http://www.economist.com/saudi_interview
[6] https://www.securityconference.de/en/media-library/video/statements-by-f...
[7] https://www.yahoo.com/news/saudi-could-turn-page-iran-changes-policies-f...
[8] http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iran-saudi-idUSKCN0VL236

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition