Τα επόμενα 25 χρόνια της Ουκρανίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα επόμενα 25 χρόνια της Ουκρανίας

Προχωρώντας προς τα εμπρός υπό μια μόνιμη ρωσική απειλή

Καθώς οι Ουκρανοί γιορτάζουν την 25η επέτειο της ανεξαρτησίας τους φέτος, θα κάνουν καλά να θυμούνται ότι τα επόμενα 25 χρόνια θα είναι πολύ πιο σημαντικά -και δύσκολα- από τα προηγούμενα.

Η Ουκρανία κήρυξε την ανεξαρτησία της στις 24 Αυγούστου 1991, σε εξαιρετικά ευνοϊκές γεωπολιτικές συνθήκες: Η σοβιετική αυτοκρατορία βρισκόταν σε αποσύνθεση˙ το ρωσικό κράτος που την διαδέχθηκε έκλινε προς την δημοκρατία και ήταν στρατιωτικά αδύναμο ˙ οι Ηνωμένες Πολιτείες, η μόνη υπερδύναμη του κόσμου, ήταν αποφασισμένη να προωθήσει την δημοκρατία σε όλο τον κόσμο˙ το ΝΑΤΟ είχε αποδείξει το θάρρος του και επρόκειτο σύντομα να επεκταθεί˙ και η Ευρώπη ήταν γεμάτη με την αυτοπεποίθηση που θα κορυφωνόταν στην διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κάτω από τέτοιες ευνοϊκές συνθήκες, η Ουκρανία μπορούσε να παραμελήσει την [απαραίτητη] θεμελιώδη συστηματική μεταρρύθμισή της και απλώς να αφήνει τον καιρό να περνάει, όπως έκανε για πολλά από τα 25 χρόνια της.

Αυτή η περίοδος καλοκαιρίας έχει λήξει, και τα σύννεφα της καταιγίδας που πλησιάζουν θα απαιτήσουν από την Ουκρανία να αντιμετωπίσει πολύ πιο δύσκολες, καθώς και υπαρξιακά απειλητικές, συνθήκες. Για να επιβιώσει, η Ουκρανία θα πρέπει να κάνει περισσότερα από το να προχωράει τρεκλίζοντας. Θα πρέπει να επιδιώξει, με ακλόνητη αποφασιστικότητα, ένα σαφώς καθορισμένο σύνολο προτεραιοτήτων.

Εξετάστε τις αλλαγές που έχουν λάβει χώρα στο γεωπολιτικό περιβάλλον της Ουκρανίας.

Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επιδιώκει ενεργά την ηγεμονία στο ρωσικό «εγγύς εξωτερικό». Ελπίζοντας να αποκαταστήσει μια στρατιωτικά κυρίαρχη Ρωσία στο κέντρο της Ευρασίας, ο Πούτιν έχει δαπανήσει τεράστια ποσά πόρων για την αναβάθμιση των ενόπλων δυνάμεων και του οπλοστασίου της Ρωσίας˙ ενεπλάκη σε αμείλικτους διαξιφισμούς και σε περιστασιακή αρπαγής γης˙ παραβίασε διεθνείς κανόνες και την μεταπολεμική ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας˙ ενίσχυσε κατά πολύ την εσωτερική δομή ασφαλείας της Ρωσίας˙ διέλυσε τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας˙ και κατασκεύασε ένα δεσποτικό, υπερεθνικιστικό καθεστώς που επικεντρώνεται στην λατρεία της προσωπικότητάς του. Κατά την διαδικασία αυτή, ο Πούτιν έχει καταφέρει, με την βοήθεια του κομπασμού και της προπαγάνδας, να πείσει τους περισσότερους Ρώσους, και πολλούς Δυτικούς, ότι ενεργεί προς το συμφέρον τους.

Την ίδια στιγμή, η Ρωσία του Πούτιν είναι ένα εύθραυστο καθεστώς που ταλαιπωρείται από προχωρημένη αποσύνθεση. Είναι υπερ-συγκεντρωτικό, διεφθαρμένο, εχθρικό προς την εισαγωγή συστημικών μεταρρυθμίσεων, και ανίκανο να αλλάξει τον εαυτό του. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Πούτιν είναι εξωφρενικά δημοφιλής, το αποστεωμένο καθεστώς του οποίου ηγείται δεν είναι, όπως υπονοούν η απόφασή του να σχηματίσει μια ισχυρή Εθνική Φρουρά και η μελαγχολική προσέλευση στις πρόσφατες εκλογές για την Δούμα. Ένα καθεστώς που είναι τόσο εξαρτημένο από την απρόβλεπτη κρίση ενός αυξανόμενα γηράσκοντα ηγέτη είναι εγγενώς επιρρεπές σε λάθη στρατηγικής που, αργά ή γρήγορα, θα μπορούσαν να το μπλέξουν σε περιπέτειες αποσταθεροποίησης στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Για παράδειγμα, η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2014, όχι μόνο αποξένωσε το Κίεβο, αλλά και το εγγύς εξωτερικό και την Δύση. Εν τω μεταξύ, δεν έφερε στην Ρωσία τίποτα που δεν το είχε ήδη, όπως τον de facto έλεγχο της φιλο-ρωσικής Κριμαίας και της Donbas της Ουκρανίας.

Το αποτυγχάνον ρωσικό κράτος είναι όλο και περισσότερο κατακερματισμένο μεταξύ του κέντρου στην Μόσχα και της περιφέρειας, των ελίτ και των μη-ελίτ, και των Ρώσων και των μη Ρώσων. Η μη μεταρρυθμισμένη οικονομία του είναι σε μόνιμη παρακμή, ενώ η φύρδην μίγδην προσπάθειά του να εκσυγχρονίσει τις ένοπλες δυνάμεις του και να αναλάβει στρατηγική πρωτοβουλία έχει αναβιώσει το ΝΑΤΟ, τρομοκράτησε τους πρώην φιλο-ρώσους γείτονες της Ρωσίας, και απομάκρυνε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου. Όσο περισσότερο ο Πούτιν παραμένει στην εξουσία, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα ότι η Ρωσία θα καταρρεύσει, με ανείπωτες συνέπειες -από τον εμφύλιο πόλεμο μέχρι ένα μαζικό προσφυγικό κύμα- για τους γείτονές της.

27092016-1.jpg

Ένας φιλο-ρώσος αυτονομιστής βρίσκεται κοντά στο κατεστραμμένο μνημείο των πεσόντων στο Savur-Mohyla, ανατολικά της πόλης του Ντόνετσκ, στις 28 Αυγούστου 2014. MAXIM SHEMETOV / REUTERS
--------------------------------------

Το καθεστώς της υπερδύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένει αδιαφιλονίκητο, αλλά η προθυμία τους να συνεργαστούν με τον κόσμο μειώθηκε σημαντικά στον απόηχο των αποτυχιών στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και την Συρία. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, η φλεγμονώδης και σπασμωδική ρητορική του Ρεπουμπλικανού προεδρικού υποψήφιου, Donald Trump, κατά πάσα πιθανότητα θα μολύνει την συζήτηση στις ΗΠΑ με μεγαλύτερες τάσεις απομονωτισμού, ανεξάρτητα από το ποιος θα κερδίσει την προεδρία τον Νοέμβριο.

Το ΝΑΤΟ, το οποίο είχε χάσει το νόημα της αποστολής του μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έχει αναζωογονηθεί από την επιθετικότητα του Πούτιν στην Ουκρανία, αλλά οι στρατιωτικές δυνατότητες της συμμαχίας είναι θλιβερά ανεπαρκείς για να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη ρωσική απειλή. Όπως γνωρίζουν οι Δυτικοί πολιτικοί, εάν ο Πούτιν δοκίμαζε το ΝΑΤΟ με μια εισβολή στην Εσθονία, η συμμαχία θα πιεζόταν σκληρά για να την υπερασπιστεί. Θα χρειαστούν χρόνια για να μπορεί να αντιμετωπίσει μια τέτοια πρόκληση το ΝΑΤΟ.

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει προβλήματα, από το Brexit μέχρι την συνέχιση της ροής των προσφύγων και μέχρι την αύξηση της αντιδημοκρατικής και φιλο-πουτινικής δεξιάς στην Γαλλία, στην Ολλανδία, και, το πιο ανησυχητικό, στην Γερμανία. Καθώς οι Ευρωπαίοι γίνονται εσωστρεφείς και καθώς μεγαλώνει η δυνατότητα των φιλο-ρωσικών πολιτικών δυνάμεων να έρχονται στην εξουσία, η ικανότητα της ΕΕ να διατηρήσει ένα ενιαίο μέτωπο εναντίον του Πούτιν θα μειωθεί.

Ανεξάρτητα από το πώς εξελίσσονται οι τάσεις αυτές, οι πιθανότητες είναι ότι κάποιος συνδυασμός τους θα χαρακτηρίζει την γεωπολιτική γειτονιά της Ουκρανίας για τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια. Το χειρότερο σενάριο για την Ουκρανία θα είναι να αποσπαστεί η προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών λόγω των εσωτερικών προβλημάτων και των αποτυχιών τους στο εξωτερικό, μια αδύναμη Ευρώπη, και είτε μια ισχυρή, επιθετική Ρωσία είτε μια Ρωσία σε αποσύνθεση. Η καλύτερη περίπτωση θα ήταν μια ισχυρή, δεσμευμένη Δύση, η οποία θα κάνει λιγότερο απειλητικό οτιδήποτε συμβαίνει στην Ρωσία. Δυστυχώς, αυτό φαίνεται λιγότερο πιθανό από όσο το χειρότερο σενάριο.

Δεδομένων αυτών των αβεβαιοτήτων, οι πολιτικοί της Ουκρανίας χρειάζονται ένα ισχυρό σύνολο αρχών για να τους καθοδηγεί.

Κατ’ αρχάς, το Κίεβο θα πρέπει να κάνει την δική του επιβίωση ως ανεξάρτητο, δημοκρατικό κράτος επιτακτική στρατηγική προτεραιότητα του. Όλες οι άλλες ανησυχίες θα πρέπει να είναι υποδεέστερες. Αυτό σημαίνει, πάνω απ’ όλα, την μετατόπιση της προσοχής της πολιτικής από την Κριμαία και την κατεχόμενη Donbas, στο κράτος και την οικοδόμηση του κράτους σε μια ελεύθερη Ουκρανία. Αυτό δεν χρειάζεται να σημαίνει αναγνώριση της προσάρτησης από την Ρωσία, αλλά το Κίεβο θα πρέπει να ζήσει με την προσωρινή απώλεια των περιοχών αυτών, ή την οιονεί επανένταξή τους με συνομοσπονδιακούς όρους, προκειμένου να επικεντρωθεί στην δύσκολη, αλλά εδώ και καιρό απαραίτητη αναδιάρθρωση που χρειάζεται για να κάνει την Δυτικοποίηση της Ουκρανίας αμετάκλητη και να ελαχιστοποιήσει τα τρωτά σημεία της απέναντι στην ρωσική επιθετικότητα.

Δεύτερον, η Ουκρανία πρέπει να καταλάβει ότι είναι η μόνη υπεύθυνη για την επιβίωσή της. Παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η Ρωσία του Πούτιν έχει γίνει μια υπαρξιακή απειλή, καμία Δυτική χώρα δεν είναι σήμερα έτοιμη να εγκαταλείψει τις ελπίδες της για μια επαναπροσέγγιση και να πολεμήσει την Ρωσία για λογαριασμό της Ουκρανίας. Αυτό μπορεί να αλλάξει, ειδικά αν ο Πούτιν χτυπήσει και πάλι, αλλά μάλλον όχι στο άμεσο μέλλον.

Τρίτον, η επιβίωση της Ουκρανίας στηρίζεται σε τέσσερις διασυνδεδεμένους πυλώνες: Έναν ισχυρό στρατό, μια ισχυρή οικονομία, μια ισχυρή δημοκρατία, και έναν πατριωτικό πληθυσμό. Κανείς από αυτούς τους πυλώνες δεν μπορεί να σταθεί χωρίς τους άλλους. Μόνο ένας ισχυρός στρατός μπορεί να αποτρέψει περαιτέρω ρωσικές επιδρομές και έτσι να προσφέρει τις προϋποθέσεις στους οικονομικούς και δημοκρατικούς θεσμούς να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν. Μια αναπτυσσόμενη οικονομία αποτελεί προϋπόθεση για έναν ισχυρό στρατό, μια ζωηρή δημοκρατία, και έναν πατριωτικό πληθυσμό˙ μια ανοιχτή, δημοκρατική κοινωνία εξασφαλίζει μια δυναμική οικονομία και έναν υποστηρικτικό πληθυσμό˙ και η λαϊκή στήριξη είναι απαραίτητη για έναν ισχυρό στρατό και μια ισχυρή δημοκρατία.

Μεταξύ αυτών, όμως, η Ουκρανία πρέπει να κάνει την οικονομική ανάπτυξη άμεση προτεραιότητά της. Ο στρατός και η δημοκρατία της είναι αρκετά ισχυροί για την ώρα, και ο λαϊκός πατριωτισμός είναι σε υψηλό επίπεδο επίσης. Αλλά αυτοί οι τρεις πυλώνες θα αποδυναμωθούν αν η οικονομία της Ουκρανίας δεν αναπτύσσεται με ρυθμούς σχεδόν διψήφιους. Η Ουκρανία δαπανά σήμερα το 5% του ΑΕΠ της για τις ένοπλες δυνάμεις της, μια τεράστια πίεση σε μια φτωχή χώρα. Η δημοκρατία απαιτεί μια διευρυνόμενη μεσαία τάξη -ως αντίβαρο στις ισχυρές πολιτικές και οικονομικές ελίτ, ως εγγυητή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, και ως θύλακα των φιλελεύθερων αξιών. Αλλά, προς το παρόν, η μεσαία τάξη μειώνεται στην Ουκρανία. Και ο πατριωτισμός είναι δύσκολο να διατηρηθεί κάτω από τιμωρητικές οικονομικές συνθήκες. Μια ισχυρή οικονομία θα επιτρέψει επίσης στην Ουκρανία να ακολουθήσει μια εξωτερική πολιτική που θα έχει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και θα εμπνεύσει στην σημερινή κυβέρνησή της μεγαλύτερη νομιμοποίηση.

Τέταρτον, αν και η Ουκρανία θα πρέπει να κάνει ό, τι είναι δυνατόν για την εξάλειψη της διαφθοράς, το κλειδί για την δημιουργία ταχείας και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης είναι η μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρηματικότητα. Η Ουκρανία έχει τεράστια αποθέματα εντυπωσιακού ανθρώπινου κεφαλαίου που θα μπορούσε, αν του επιτραπεί από τον σωστό συνδυασμό οικονομικών κινήτρων, να παραγάγει τόση ανάπτυξη όσο και ο εξαιρετικά ανεπτυγμένος τομέας της τής τεχνολογία της πληροφορικής. Μέχρι αυτό το ανθρώπινο κεφάλαιο να αρχίσει να χρησιμοποιείται παραγωγικά, η οικονομία της Ουκρανίας θα μένει πάντα μαραζωμένη. Όπως έχουν αποδείξει η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες του 19ου αιώνα, και η σημερινή Βραζιλία, η Κίνα και η Ινδία, αν κινητοποιηθεί το ανθρώπινο κεφάλαιο, οι διεφθαρμένες οικονομίες μπορούν και όντως αναπτύσσονται με πολύ υψηλούς ρυθμούς. Ακόμη και η διεφθαρμένη Ουκρανία απόλαυσε ποσοστά ανάπτυξης 7% έως 8% και σημαντικές εισροές ξένων κεφαλαίων κατά το πρόσφατο παρελθόν. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ουκρανία στέρεψαν τα τελευταία δύο χρόνια όχι λόγω κάποιας αιφνίδιας ανόδου της διαφθοράς, αλλά λόγω του πολέμου με την Ρωσία.

Η Ουκρανία έχει υιοθετήσει μια εντυπωσιακή σειρά οικονομικών μεταρρυθμίσεων από την εποχή της Επανάστασης της euromaidan το 2014, και το αποτέλεσμα είναι ότι δύο χρόνια σημαντικής αρνητικής ανάπτυξης έχουν μεταφραστεί σε ανάπτυξη 1% με 2% το 2016. Πρέπει όμως να γίνουν περισσότερα. Μεταξύ άλλων, το Κίεβο πρέπει να πουλήσει τις κρατικές επιχειρήσεις του, να ιδιωτικοποιήσει την γη του, να μειώσει τον όγκο του κράτους ενώ θα αυξήσει τους μισθούς, να απλοποιήσει ριζικά τις διαδικασίες για την ίδρυση επιχειρήσεων, και να βρει κάποια μορφή modus vivendi με τους ολιγάρχες και τους λογαριασμούς τους στο εξωτερικό. Αν υιοθετηθούν αυτά και άλλα μέτρα -όπως το να προληφθεί η οριστική κατάσχεση ακινήτων από ολιγάρχες, κρατικούς αξιωματούχους, και [άτομα] του οργανωμένου εγκλήματος- και ο πόλεμος στα ανατολικά παραμείνει σε ακινησία, οι ξένοι επενδυτές θα επιστρέψουν και, μαζί με Ουκρανούς επιχειρηματίες, θα επεκτείνουν σημαντικά την οικονομία.

Για τα πρώτα 25 χρόνια της ως ανεξάρτητο έθνος, η Ουκρανία επέζησε κυρίως επειδή κανείς δεν απείλησε την ύπαρξή της. Αυτό έχει αλλάξει για τα καλά, και η Ουκρανία θα πρέπει να μάθει να ζει με μια μόνιμη ρωσική απειλή και την πιθανότητα μιας αυξανόμενης Δυτικής αδιαφορίας. Πάνω απ’ όλα, η Ουκρανία πρέπει να γίνει ένας οικονομικός τίγρης της Ανατολικής Ευρώπης. Αν δεν το κάνει, μπορεί να μην ζήσει για να δει την 50η επέτειο της ως κυρίαρχο κράτος.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-09-25/ukraines-next...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition