Μήπως ο ISIS διαλύεται;

Με το Ισλαμικό Κράτος (ή ISIS) να αντιμετωπίζει εμπόδια στο Ιράκ και την Συρία, οι περισσότεροι παρατηρητές πιστεύουν ότι η οργάνωση καταρρέει. Μάλιστα, μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο πρωθυπουργός του Ιράκ, Χάιντερ αλ-Αμπαντί, ανακήρυξε την ανατολική Μοσούλη «πλήρως απελευθερωμένη» [1] από την οργάνωση. Προφανώς, η υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συμμαχία επιφορτισμένη με την καταπολέμηση του ISIS, στο τρίτο έτος της συνεχιζόμενης στρατιωτικής εκστρατείας της, έχει σημειώσει πρόοδο. Ως αποτέλεσμα των προσπαθειών στο Ιράκ και την Συρία, το 2016 και μόνο [2], αρκετοί υψηλόβαθμοι ηγέτες του ISIS έχουν σκοτωθεί ή συλληφθεί, τα οικονομικά της οργάνωσης έχουν δεχθεί ένα σοβαρό χτύπημα [3] και αιμορραγεί στο πεδίο. Μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, το ISIS είναι βέβαιο ότι θα κατακερματιστεί περαιτέρω.

Καθώς θα το κάνει, κατά πάσα πιθανότητα θα επιλέξει μεταξύ δύο επιλογών. Στην πρώτη δυνατότητα, η αποσύνθεσή του θα μπορούσε να καταλήξει στο να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στο κέντρο βάρους της οργάνωσης, ακόμη και καθώς θα καθίσταται συνολικά ασθενέστερη. Εναλλακτικά, το ISIS θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα της αλ Κάιντα στην δεκαετία του 2000 και να διασπαστεί με έναν τρόπο που θα μειώσει την επιρροή του πυρήνα του στο Ιράκ και την Συρία, παρέχοντας παράλληλα ώθηση στις επαρχιακές επιχειρήσεις του σε μέρη όπως το Αφγανιστάν, η Λιβύη, η χερσόνησος του Σινά και η Υεμένη.

Ορισμένοι αναλυτές, όπως ο Clint Watts, βλέπουν την διάσπαση του ISIS ως πιθανή νίκη της αντιτρομοκρατίας, ιδιαίτερα αν τούτο οδηγεί σε αυτό που αποκαλεί «καταστροφικός τρομοκρατικός ανταγωνισμός» (destructive terrorist competition) [4], μια δυναμική που υπονομεύει σιωπηρά την ιδεολογία της οργάνωσης ωθώντας τις θυγατρικές της στο να επικεντρωθούν στις επαρχίες, και τον κεντρικό πυρήνα στην παρακμή [5].

Άλλοι, όπως ο Colin Clarke και ο Chad Serena, βλέπουν την δυναμική ως πιο προβληματική, μια δυναμική που θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει στην εμφάνιση μικρότερων και δυνητικά πιο ακραίων ομάδων [6] -καθιστώντας έτσι έναν ήδη μακρόχρονο πόλεμο ακόμη πιο μακρύ.

Στην περίπτωση αυτή, το παράδειγμα της αλ Κάιντα μπορεί να αποδειχθεί εποικοδομητικό. Κατά την περίοδο μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η αλ Κάιντα ήταν μια σχετικά ιεραρχική και συνεκτική [7] τρομοκρατική οντότητα. Αλλά κατά τα πέντε έτη μετά την δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών να καταστρέψουν την ομάδα, η αλ Κάιντα μεταμορφώθηκε σταδιακά σε μια θανάσιμη Ύδρα, με τα πλοκάμια της να φθάνουν από την βόρεια Αφρική μέχρι την νοτιοανατολική Ασία. Οι μαχητές της, τελικά διασκορπίστηκαν σε όλο τον κόσμο, όπου κάποιοι έστησαν επιχειρήσεις ως ομάδες φραντσάιζ ή θυγατρικές, θέτοντας τόσο υλικοτεχνικές όσο και νομικές προκλήσεις. Σίγουρα, το κέντρο, στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, έμεινε σχετικά αποδυναμωμένο, αλλά αντί να ασχολούνται πλέον με μια μονολιθική οντότητα, οι αμερικανικές αντιτρομοκρατικές υπηρεσίες έπρεπε τώρα να ασχολούνται με τις συνδεδεμένες ομάδες στην Ινδονησία, το Ιράκ, το Μάλι, την Υεμένη και αλλού. Επιπλέον, από νομική άποψη, το θέμα της Άδειας για την Χρήση Στρατιωτικής Βίας (Authorization for the Use of Military Force, AUMF) [8] έγινε περίπλοκο λόγω της αποκέντρωσης της αλ Κάιντα σε διάφορες ομάδες, μερικές στενά συνδεδεμένες και άλλες με μικρή μόνο σχέση με τον πυρήνα.

Περιττό να πούμε, ότι θα χρειαστεί χρόνος πριν από η μελλοντική πορεία του ISIS γίνει σαφής. Αλλά ό, τι κι αν συμβαίνει, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η ομάδα δεν θέλει να το δημοσιοποιήσει.

Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ MEDIA

Για να αποκτήσουμε μια αίσθηση του πώς η διάσπαση έχει επηρεάσει το ISIS, αναλύσαμε την μηντιακή παραγωγή της ομάδας –την προπαγάνδα που δημοσιοποιεί- στην πάροδο του χρόνου. Η εξέταση της παραγωγικότητας, της προέλευσης και της ποιότητας [της προπαγάνδας] μπορεί να προσφέρει ενδείξεις για το πώς η μετα-αφήγησή της μεταβάλλεται, πόσο συνεκτικό είναι το στίγμα της, και, εξ ορισμού, το πόσο εύκολα η ομάδα μπορεί να επικοινωνεί με το κοινό της. Στην επιδίωξή μας αυτή, λίγα επαναστατικά κινήματα έχουν προσφέρει καλύτερες ευκαιρίες για έρευνα. Το ISIS, στο κάτω-κάτω, κατακλύζει το διαδίκτυο με προπαγάνδα επί χρόνια.

Παρά το γεγονός ότι η συνολική μηντιακή παραγωγή του ISIS υποχωρεί, όπως δείχνει μια πρόσφατη μελέτη [9] του Κέντρου Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας στο West Point, σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της συνολικής παραγωγικότητας είναι λιγότερο σημαντικό από ό, τι το πού πραγματικά παράγονται τα μηνύματα. Έχοντας αυτό κατά νου, στηριζόμενοι σε ένα ολοκληρωμένο αρχείο της προπαγάνδας του ISIS που συλλέχθηκε κατά την διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών, μελετήσαμε συστηματικά καθεμιά από τις 57 μονάδες παραγωγής πολυμέσων του οργανισμού για να αξιολογήσουμε τα επίπεδα αδράνειας, σημειώνοντας το πότε μια δεδομένη μονάδα δημοσιοποίησε για τελευταία φορά ένα μηντιακό κομμάτι και τι ήταν αυτή η παραγωγή. Μια ξεκάθαρη τάση αναδύθηκε: Το στίγμα του ISIS συρρικνώνεται. Πράγματι, τους τελευταίους μήνες, η γεωγραφική έκταση των μήντια του ISIS έχει μειωθεί, με τα επίπεδα αδράνειας να είναι υψηλότερα στην περιφέρεια. Στο αποκορύφωμά τους το 2015, όχι λιγότερα από 40 ξεχωριστά «γραφεία» προπαγάνδας παρήγαγαν μήντια [ηχητικά μηνύματα, βίντεο, προκηρύξεις, κ.λπ]. Από τα μέσα Ιανουαρίου του 2017, μόλις 19 γραφεία ήταν ενεργά. Αυτές τις μέρες, το στίγμα του χαλιφάτου συνδέεται σχεδόν εξ ολοκλήρου με το Ιράκ και την Συρία, και οι περιφερειακές θυγατρικές φαίνεται να γίνονται ακόμα πιο μακρινές και αποσυνδεδεμένες από τον πυρήνα.

Παρά το γεγονός ότι η ανάλυση των μέσων ενημέρωσης μας δείχνει ότι οι θυγατρικές στο εξωτερικό είναι ακόμα σημαντικές για το ISIS, είναι αναμφισβήτητο ότι ο πυρήνας της ομάδας δεν αναφέρεται πλέον στην δραστηριότητα των θυγατρικών του όπως στο παρελθόν. Σίγουρα, το Πρακτορείο Ειδήσεων Amaq, το επίσημο μέσο ενημέρωσης του ISIS, ανέλαβε μέρος του διεθνούς φόρτου ενημέρωσης, αλλά τούτο είναι αναμφισβήτητο: Οι δρώντες του ISIS στην Συρία και το Ιράκ, οι οποίοι αναφέρουν σχετικά με τις δράσεις τους και μόνο, έχουν φορτωθεί το κύριο βάρος της ουτοπικής επιχείρησης του χτισίματος της εικόνας του (branding) πολύ περισσότερο από όσο πριν.

Στο απόγειό του αυτοαποκαλούμενου χαλιφάτου το 2014 και το 2015, η οργάνωση ήταν πολύ καλύτερη στο να κάνει μάρκετινγκ του εαυτού της ως μια υπερ-κρατική εξέγερση. Από την δυτική Αφρική ως την νότια Ασία, οι θυγατρικές της δεν είχαν απλώς υιοθετήσει το τρομοκρατικό σχέδιό της˙ ενσωμάτωσαν επίσης τις διοικητικές προσπάθειές της. Με διάφορους βαθμούς πολυπλοκότητας, οι νομικές, δικαστικές, εκπαιδευτικές και προπαγανδιστικές δομές που είχαν αναπτυχθεί στην Συρία και το Ιράκ μεταμοσχεύθηκαν στο εξωτερικό. Μέσα από τα επίσημα μέσα ενημέρωσής του, το ISIS μάζεψε υποστήριξη σε όλο τον κόσμο για τον έντονο εξωπραγματισμό του –την σαλαφίτικη τζιχαντιστική ουτοπία- και παρουσίασε μια ολοκληρωμένη και αυστηρά συνεπή εικόνα του πώς υποτίθεται ότι θα ήταν η ζωή εκεί. Ωστόσο, καθώς η παραγωγή του στο εξωτερικό μειώθηκε και οι δυνητικοί νεοσύλλεκτοι έχουν σταματήσει να φεύγουν [από τις πατρίδες τους], το διεθνές ποσοστό στρατολογήσεων του ISIS έχει καταρρεύσει.

Παρά τις επικρατούσες αντιλήψεις, η προπαγάνδα δεν ήταν ποτέ απλώς τροφή για διεθνείς στρατολογήσεις –το ISIS συνήθιζε επίσης να εξαναγκάζει την συναίνεση των ντόπιων στις περιοχές που διεκδικούσε για να κυβερνά. Πράγματι, ανεξάρτητα από το πόσο αδύναμη ήταν η παρουσία του σε μια δεδομένη περιοχή, μπορούσε πάντα να χρησιμοποιεί την προπαγάνδα για να εμφανίζει τους διάχυτους πυρήνες ανταρτών ως ανθίζουσες κοινότητες και να φουσκώνει την ιδεολογική γοητεία του, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει τον εαυτό του ως μια πολύ πιο ανθεκτική και επιτυχημένη οργάνωση από ό, τι ήταν πραγματικά ποτέ. Όταν, για παράδειγμα, έσπασε η πολιορκία του Κομπανί το 2015, η οργάνωση απλά εξέτρεψε τους αληθινούς πιστούς της μακριά από την Συρία, κατευθύνοντας την προσοχή τους προς την Λιβύη για να τους παρέχει την ώθηση που είχαν τότε τόσο απόλυτη ανάγκη. Δεν είχε σημασία ότι η Λιβύη, η οποία είναι τελείως χαμένη για το ISIS, δεν ήταν ποτέ το ασφαλές καταφύγιο που υποτίθεται ότι ήταν -μέσω της προπαγάνδας, οι υποστηρικτές του ISIS είχαν εξαπατηθεί ώστε να σκέπτονται ότι ήταν ένα απαραβίαστο φρούριο.

Για να πετυχαίνουν όλα αυτά, η τακτική επικοινωνία στο εξωτερικό ήταν ζωτικής σημασίας. Για να εναρμονίζει το στίγμα του και να κρατά το μήνυμα ομοιόμορφο, έπρεπε να υπάρχουν σταθερές καθημερινές συναλλαγές μεταξύ των θυγατρικών και του πυρήνα. Η προπαγάνδα δεν μπορεί να είναι αυθόρμητη -η αφήγηση πρέπει πάντα να διαρκεί, κάτι που απαιτεί συγκέντρωση. Μέσα από την διατήρηση της εν λόγω σταθερής επικοινωνίας στα τέλη του 2014 και στο 2015, το ISIS ήταν σε θέση να βομβαρδίζει τους θεατές με την απίστευτα επαναλαμβανόμενη παγκόσμια αφήγησή του. Τώρα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Πράγματι, επί του παρόντος, είναι ασυνήθιστο να συναντήσετε προπαγάνδα με καταγωγή από μια από τις θυγατρικές ISIS, ας πούμε, από την Λιβύη, την Υεμένη ή τη Νότια Ασία. Δεν υπάρχουν επιλογές για αυτό -η φίρμα γίνεται τοπική και η Συρία και το Ιράκ ανεβαίνουν τώρα στην κορυφή.

Η εμφανής εσωστρέφεια του χαλιφάτου θα μπορούσε να έχει πολλά να κάνει με την φθίνουσα ικανότητα του πυρήνα του να κηρύττει το μήνυμά του. Όπως κάθε ολοκληρωτική οργάνωση θα μπορούσε να υπολογίσει, η καθόλου προπαγάνδα είναι καλύτερη από κάποια προπαγάνδα που έχει λάθος μήνυμα. Ωστόσο, τίποτε από αυτά δεν σημαίνουν ότι το ISIS εξαφανίζεται -μάλλον, η απειλή απλά αλλάζει. Οι οπαδοί στο εξωτερικό δεν έχουν εξαφανιστεί, ούτε έχουν παρατήσει την σαλαφιτική τζιχάντ. Αντίθετα, ο πυρήνας του ISIS απλά εστιάζει περισσότερο στους εναπομείναντες και επιβιώσαντες από ό, τι στην επέκτασή του.

Καθώς το ISIS γίνεται λιγότερο συνεκτικό διεθνώς, φαίνεται να είναι καλύτερα ενωμένο στις βασικές περιοχές του: Συγκεκριμένα, στο Ιράκ και την Συρία. Κατά συντριπτική πλειοψηφία, είτε πολεμικού είτε ουτοπικού προσανατολισμού, η μηντιακή παραγωγή του είναι εξαρτημένη από αυτά τα κράτη. Τούτου λεχθέντος, οι επαρχίες εξακολουθούν να παραμένουν και, εάν τα πράγματα παραμείνουν στην τρέχουσα τροχιά τους, οι θυγατρικές ομάδες ίσως μια ημέρα να φθάσουν να ανταγωνίζονται για το «αληθινό» λάβαρο του χαλιφάτου. Όποια και αν είναι η περίπτωση, είτε από τύχη είτε από συμπέρασμα, το ISIS εδώ και χρόνια επέλεξε ένα μοντέλο διαφορετικό από εκείνο της αλ Κάιντα, ένα μοντέλο που θα επέτρεπε στην ομάδα να κατακερματίζεται και να εξακολουθεί να επιβιώνει. Έτσι, τουλάχιστον σε ιδεολογικό επίπεδο, το κέντρο βάρους του χαλιφάτου είναι σε θέση να μετατοπίζεται χωρίς πολύ κόστος.

Η ΑΠΕΙΛΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟ

Ό, τι κι αν συμβεί, καθώς ο πυρήνας του ISIS προσπαθεί να διατηρήσει την ιδεολογική υπεροχή του, φαίνεται λογικό να συμπεράνουμε ότι το ISIS θα επιχειρήσει να αποστείλει μαχητές πίσω στις χώρες καταγωγής τους για να εξαπολύσουν επιθέσεις [10]. Κάτι τέτοιο θα συμβάλει στην άνοδο του ηθικού της ομάδας και θα διογκώσει την εξασθενημένη ικανότητά της. Όπως βρήκε ο μελετητής της τζιχάντ, Thomas Hegghammer [11], οι ξένοι μαχητές που επιστρέφουν στην πατρίδα τους για να εξαπολύσουν επιθέσεις είναι πολύ πιο αποτελεσματικοί δρώντες από όσο οι μη βετεράνοι. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, η επιβολή του νόμου, και οι υπηρεσίες πληροφοριών αντιμετωπίζουν ήδη έλλειψη πόρων [12] και μαστίζονται από ένα πλήθος άλλων θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης ανταλλαγής πληροφοριών [13] και συνεργασίας -έτσι η πρόκληση πρόκειται να γίνει ακόμη πιο τρομερή.

Έτι περαιτέρω, αν οι θυγατρικές του ISIS στο εξωτερικό αρχίσουν να ανταγωνίζονται για ιδεολογική επιρροή, οι «εικονικοί σχεδιαστές» (virtual planners) [14], οι οποίοι πιστεύεται ότι συντονίζουν τις επιθέσεις στο διαδίκτυο [15] με τους υποστηρικτές σε όλο τον κόσμο, είναι πιθανό να αρχίσουν να λειτουργούν έξω από την κεντρική περιοχή του Ιράκ και της Συρίας. Σε ένα ηχητικό μήνυμα από τον Μάιο του 2016, ο (νεκρός πλέον) Νο 2 του ISIS, Αμπού Μοχάμεντ αλ-Αντνανί [16] προανήγγειλε την μεταβολή της ομάδας σε μια εξέγερση ανταρτών, καθώς συνέχισε να χάνει έδαφος. Αν και αυτό μπορεί να φαίνεται αντιφατικό για το ISIS, οι πιο διάσπαρτοι εικονικοί σχεδιαστές θα βοηθήσουν πραγματικά να αμβλυνθούν οι επιπτώσεις από τον υποβαθμισμένο πυρήνα διοίκησης και ελέγχου που θα προκύψει από την εδαφική κατάρρευση στο Ιράκ και την Συρία.

Οι ομάδες που θα προκύψουν από την διάσπαση μπορεί να έχουν διαφορετικούς στόχους και διαδικασίες λειτουργίας από εκείνα της μητρικής οργάνωσης, και ο κόσμος θα πρέπει να προσαρμόσει τις αντιτρομοκρατικές στρατηγικές του για να αντιμετωπίσει αυτές τις διαφορές. Η διάσπαση του ISIS θα πρέπει να επικροτηθεί, δεδομένου ότι είναι τελικά ένα υποπροϊόν της επιτυχίας της αντιτρομοκρατίας. Καθώς η διάσπαση συνεχίζεται, η συμμαχία που πολεμά τον ISIS πρέπει να συνεχίσει να επιδιώκει μια πολύπλευρη στρατηγική. Από την μια πλευρά, οι πυρήνες που προέρχονται από την διάσπαση πρέπει να στοχεύονται επιθετικά μέσω επιχειρήσεων σύλληψης και θανάτωσης για την αποτροπή περαιτέρω μεταστάσεων. Από την άλλη πλευρά, η προσέγγιση αυτή δεν μπορεί να επιδιωχθεί σε συνθήκες απομόνωσης˙ μάλλον, θα πρέπει να συνδυαστεί με προσπάθειες για την προώθηση της χρηστής διακυβέρνησης και της μείωσης της διαφθοράς στα ευάλωτα κράτη, ενώ θα οικοδομείται η ικανότητα συνεργασίας των δυνάμεων ασφαλείας στις πλέον πληγείσες χώρες.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-01-31/isis-breaking-apart

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.cnn.com/2017/01/24/middleeast/eastern-mosul-liberated-iraq-pr...
[2] https://www.washingtonpost.com/world/us-led-coalition-carries-out-ground...
[3] https://www.washingtonpost.com/world/national-security/take-them-back-to...
[4] https://www.ctc.usma.edu/posts/deciphering-competition-between-al-qaida-...
[5] http://www.terrorismanalysts.com/pt/index.php/pot/article/view/469/html
[6] https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/07/12/the-proble...
[7] http://foreignpolicy.com/2014/03/17/al-qaeda-core-a-short-history/
[8] http://www.rand.org/pubs/research_reports/RR1145-1.html
[9] https://www.ctc.usma.edu/posts/communication-breakdown-unraveling-the-is...
[10] https://www.nytimes.com/2016/07/04/world/middleeast/isis-terrorism.html
[11] http://hegghammer.com/_files/Hegghammer_-_Should_I_stay_or_should_I_go.pdf
[12] http://www.wsj.com/articles/secret-report-shows-just-how-badly-belgium-m...
[13] https://icct.nl/publication/crime-and-terror-in-europe-where-the-nexus-i...
[14] https://warontherocks.com/2017/01/isils-virtual-planners-a-critical-terr...
[15] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2016-07-26/myth-l...
[16] http://jihadology.net/2016/05/21/new-audio-message-from-the-islamic-stat...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition