Γιατί στην ΕΕ δεν θα υπάρξει φαινόμενο ντόμινο

Μετά την ταπείνωση της Γαλλίας το 1954 στα χέρια των Viet Minh στο Dien Bien Phu, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, εφηύρε την φράση «φαινόμενο ντόμινο» [1] για να υποδηλώσει ότι η νίκη των κομμουνιστών ανταρτών θα οδηγήσει σε μια σειρά από παράλληλα γεγονότα αλλού: «Έχετε στημένη μια σειρά από ντόμινο», είπε ο Αϊζενχάουερ. «Χτυπάτε το πρώτο. ... Αυτό που θα συμβεί με το τελευταίο είναι η βεβαιότητα ότι θα πέσει γρήγορα». Η ιδέα του Άικ έπιασε˙ η έννοια του «ντόμινο» εφαρμόστηκε στα πάντα, από την κουβανική επανάσταση μέχρι την Άνοιξη της Πράγας.

Πιο πρόσφατα, η προοπτική ενός ντόμινο αποτελούσε την βάση των συζητήσεων του βρετανικού δημοψηφίσματος για την συμμετοχή στην ΕΕ [2]. Σε αυτή την υπόθεση, ο πρώτος που κινήθηκε (το Ηνωμένο Βασίλειο) θα προκαλέσει την κατάρρευση της ΕΕ [3] επειδή τόλμησε να φύγει πρώτος. Θα ακολουθηθεί γρήγορα από άλλους πρόθυμους να απελευθερωθούν από τα δεσμά των διακρατικών ρυθμιστικών Αρχών και της παγκοσμίως ηγέτιδας ενιαίας αγοράς τους.

Η αγωνία για το ντόμινο εξυπηρέτησε και τις δύο πλευρές. Καθώς η εκστρατεία υπέρ του «εκτός» θερμαινόταν μέχρι τον Οκτώβριο του 2015, ο Βρετανός επιχειρηματίας Jim Mellon προειδοποίησε [4] ότι «η ΕΕ οδεύει προς μια κατακλυσμική κατάρρευση και η Βρετανία πρέπει να βγει για να αποφύγει (τις) ζοφερές επιπτώσεις». Αυτό σήμαινε ένα χαοτικό ξήλωμα. Τον επόμενο Φεβρουάριο, ο αρθρογράφος της Daily Mail, David Sanbrook, έδωσε μια ιστορική διάσταση: «Εάν [οι ηγέτες της ΕΕ] αποτύχουν να μάθουν τα μαθήματα του παρελθόντος, τότε, μια μέρα, φοβάμαι, η ΕΕ θα ακολουθήσει το παράδειγμα της Σοβιετικής Ένωσης -ένα απαξιωμένο όραμα ουτοπικού διεθνισμού, πεταμένο χωρίς επισημότητες στον κάλαθο των αχρήστων της ιστορίας».

Στο άλλο στρατόπεδο, τον Απρίλιο, ο πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου (και τώρα Γερμανός υποψήφιος καγκελάριος), Martin Schulz, προειδοποίησε ότι το Brexit θα μπορούσε να προκαλέσει «μια κατάρρευση της ΕΕ» [5]. Αυτή η άποψη της επικείμενης καταστροφής διέσχισε επίσης τον Ατλαντικό, όπου το συντηρητικό National Interest (και το ινστιτούτο Cato) δημοσίευσε [6] ένα άρθρο με τίτλο, «Η ΕΕ είναι πιθανό να καταρρεύσει», περιλαμβάνοντας μια απλή πρόβλεψη: «Μόλις η έξοδος της Βρετανίας γίνει σχεδόν βέβαιη, κι άλλοι θα βιαστούν να φύγουν».

Στην πραγματικότητα, οι ανησυχίες για ντόμινο πάνε πιο παλιά από όταν ο τότε πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον μοιραία συναίνεσε το 2013 με τους απλούς βουλευτές του για ένα δημοψήφισμα «εντός ή εκτός» [7]. Πράγματι, μπορεί να έχουν συμβάλει σε αυτό. Η συνεχής αναζήτηση για μια θρυαλλίδα προς την κατάρρευση ανάγεται στις πιο σκοτεινές ημέρες της κρίσης του χρέους της ηπείρου, όταν πιστευόταν ότι η νομισματική ένωση ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Η έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη συζητήθηκε με βασανιστική λεπτομέρεια, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και μέσα στο Υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας. Υπήρχαν συνωμοσιολογικές ιστορίες για μυστική εκτύπωση [8] ενός παλιού-νέου νομίσματος, της δραχμής, οι οποίες μόνο επιδείνωσαν την κρίση. Εξ ου και το παρατσούκλι «Grexit» γέννησε το «Brexit» και τώρα το «Frexit».

Σύντομα μετά από αυτό, το 2012, αφθονούσαν οι αναφορές περί Ιταλών που διασχίζουν τα ελβετικά σύνορα [9] με τις αποταμιεύσεις τους σε μετρητά. Η Deutsche Bank έφτασε μέχρι το σημείο να διαφημίσει στο ιβηρικό έδαφος τα θαύματα της εξοικονόμησης «στην ασφαλή Γερμανία», εξοργίζοντας τους Ισπανούς αξιωματούχους που μοχθούσαν για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.

Μετά από αλλεπάλληλες διασώσεις της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, σεβαστοί διαχειριστές κεφαλαίων όπως ο ιδρυτής της Bridgewater [10], Ray Dalio, και αρθρογράφοι όπως ο Wolfgang Münchau των Financial Times, υποστήριξαν ότι η Ευρωζώνη δεν θα μπορούσε να χειριστεί τα μεγαλύτερα ποσά που θα απαιτούνταν για να υποστηρίξουν την Ισπανία ή την Ιταλία. Τον Νοέμβριο του 2011, μετά από μια αποτυχημένη δημοπρασία ιταλικών ομολόγων, ο Münchau έγραψε [11], «η Ευρωζώνη έχει δέκα ημέρες το πολύ». Τον επόμενο Ιούλιο, η στήλη του όριζε ότι «η κρίση [12] δεν θα επιλυθεί στα επόμενα 20 χρόνια, αν επιλυθεί ποτέ» Ωστόσο, μια ισπανική διάσωση ήρθε κι έφυγε˙ μια νέα ιταλική κυβέρνηση αποκατέστησε την εμπιστοσύνη, όπως έκανε και ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Mario Draghi, ο οποίος ως γνωστόν δεσμεύτηκε [13] να κάνει «ό, τι χρειάζεται» για να σώσει την ευρωζώνη. «Πιστέψτε με», πρόσθεσε, «θα είναι αρκετό».

Και ήταν. Καθώς οι προσδοκίες για καταστροφή υποχώρησαν στην ήπειρο, κλιμακώθηκαν πέρα από τη Μάγχη. Μετά το δημοψήφισμα, διαπέρασαν τα ανώτερα κλιμάκια της κυβέρνησης. Έτσι, ο Βρετανός υπουργός Διεθνούς Εμπορίου, Liam Fox, [14] τον περασμένο Σεπτέμβριο [15] προέβλεψε ότι η ΕΕ «θα καταρρεύσει όταν η Βρετανία φύγει και η Γερμανία θα πάρει τον λογαριασμό». Μερικές εβδομάδες αργότερα, η ουδέποτε μετρημένη Daily Express συμπέραινε [16] ότι «η Βρετανία θα έχει το ισχυρότερο χαρτί στις διαπραγματεύσεις για το Brexit καθώς η ΕΕ αρχίζει να καταρρέει». Εν τω μεταξύ, η Daily Mail [17] και η Daily Telegraph δημοσίευσαν υπερασπιστικά editorials, με την τελευταία να διακηρύττει την «γέννηση μιας νέας Βρετανίας» την αυγή του Brexit.