Ο γρίφος της διαδοχής του Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο γρίφος της διαδοχής του Πούτιν

Πώς διαχειρίζονται το πρόβλημα οι αυταρχικοί

Την Κυριακή, ο Βλαντιμίρ Πούτιν [1] εξελέγη για την δεύτερη συνεχόμενη θητεία του ως πρόεδρος της Ρωσίας. Σύμφωνα με τον ισχύοντα συνταγματικό νόμο, έχει έξι χρόνια είτε να βρει έναν διάδοχο και να ενορχηστρώσει μια μετάβαση ηγεσίας είτε να αλλάξει τους κανόνες ώστε να του επιτραπεί να παραμείνει στην εξουσία μετά το 2024. Το άγχος στο ρωσικό κοινό και ειδικά στην ελίτ, αναμφισβήτητα θα αυξηθεί καθώς θα πλησιάζει η προθεσμία.

Ο γρίφος του Πούτιν είναι συνηθισμένος [2] στα αυταρχικά καθεστώτα [3], ειδικά εκείνα όπου η εξουσία είναι πολύ συγκεντρωμένη στα χέρια ενός ατόμου. Αυτά τα πολιτικά συστήματα στερούνται θεσμοποιημένων μηχανισμών για μια μετάβαση στην ηγεσία και συχνά καταρρέουν όταν αποχωρεί ο ηγέτης. Η έρευνα στον αυταρχισμό δείχνει ότι ο Πούτιν και οι ηγέτες που βρίσκονται σε αντίστοιχη θέση έχουν τρεις βασικές επιλογές διαδοχής. Με άλλα λόγια, πριν από το 2024 είναι πιθανό να εξελιχθεί ένα από τα ακόλουθα σενάρια.

23032018-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε συνάντησή του με υποψήφιους που συμμετείχαν στις τελευταίες προεδρικές εκλογές, στο Κρεμλίνο, τον Μάρτιο του 2018. YURI KADOBNOV / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------------

Ο πιο απλός δρόμος θα ήταν ο Πούτιν να διαλέξει έναν διάδοχο, να ενορχηστρώσει εκλογές για να νομιμοποιήσει τον επιλεγμένο προστατευόμενό του, και να διευθετήσει μια παράδοση της εξουσίας. Αυτή η επιλογή μπορεί να μοιάζει με την στρατηγική του Πούτιν το 2008 [4], όταν τήρησε τα όρια της [προεδρικής] θητείας και πέρασε την προεδρία στον Ντμίτρι Μεντβέντεφ για τέσσερα χρόνια, ενώ διατήρησε παράλληλα την πραγματική εξουσία ως πρωθυπουργός. Ή, σε ένα λιγότερο πιθανό σενάριο, μπορεί να σημαίνει ότι ο Πούτιν πράγματι θα παραδώσει de facto τον έλεγχο. Σε σχέση με άλλους αυταρχικούς, ο Πούτιν έχει αξιοσημείωτο περιθώριο να επιλέξει τον προτιμητέο κληρονόμο του. Η έρευνα του ειδικού στον αυταρχισμό, Jason Brownlee, δείχνει [5] ότι όταν οι δικτάτορες προϋπάρχουν ή δημιουργούν το πολιτικό τους κόμμα, έχουν περισσότερο έλεγχο σχετικά με το ποιος θα τους αντικαταστήσει παρά όταν διαπραγματεύονται με ένα κόμμα που προϋπήρχε της θητείας τους. (Το κόμμα Ενωμένη Ρωσία σχηματίστηκε το 1999 για να υποστηρίξει την υποψηφιότητα του Πούτιν). Η εμπειρία του εκδιωχθέντα Αιγύπτιου προέδρου, Χόσνι Μουμπάρακ, απεικονίζει αυτό το συμπέρασμα. Στην περίπτωση του Mubarak, τα σημάδια ότι είχε προγραμματίσει να εγκαταστήσει τον γιο του Gamal ως αντικαταστάτη του, πυροδότησαν αντίσταση, εν μέρει επειδή το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα -που ιδρύθηκε υπό τον προκάτοχό του [6], Anwar Sadat, το 1976- το εξέλαβε ως παραβίαση της διαδικασίας επιλογής ηγεσίας.

Αν και αυτή η επιλογή φαίνεται απλή, δεν είναι χωρίς κινδύνους. Οι έρευνες δείχνουν [7] ότι όταν οι νυν αυταρχικοί δεν κατεβαίνουν στις εκλογές αλλά αντί γι αυτό ρίχνουν το βάρος τους πίσω από έναν επιλεγμένο διάδοχο, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ο υποψήφιός τους να χάσει τις εκλογές. Με τους νυν εκτός της ψηφοφορίας, η αντίληψη της αντιπολίτευσης περί μιας πιθανής νίκης αυξάνεται, όπως και η αβεβαιότητα των ελίτ για τη μελλοντική μακροβιότητα του καθεστώτος. Αμφότερα υπονομεύουν τις πιθανότητες του καθεστώτος να καταλήξει στην ηγεσία. Παρόλο που ο Μεντβέντεφ κέρδισε το 2008, η ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα όπου η μετάβαση δεν πήγε τόσο ομαλά. Ο επιλεγείς ως διάδοχος του προέδρου της Κένυας, Daniel arap Moi, ο οποίος είχε κυβερνήσει την χώρα αυτή για 23 χρόνια, έχασε τις εκλογές το 2002. Το ίδιο ισχύει και για τον υποψήφιο που εγκρίθηκε από τον πρόεδρο της Γκάνα, Jerry Rawlings, ο οποίος έχασε τις εκλογές το 2000. Οι επιλεγέντες διάδοχοι είναι πιθανόν να χάσουν εκλογές όταν η οικονομία παλεύει. Αυτό κάνει ένα αντίστοιχο αποτέλεσμα να έχει ισχυρές πιθανότητες στην Ρωσία, δεδομένης της απροθυμίας του Πούτιν να κάνει τις απαραίτητες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και της εντατικοποίησης των Δυτικών κυρώσεων.

Ο δεύτερος δρόμος που θα μπορούσε να ακολουθήσει ο Πούτιν, θα ήταν να αλλάξει το σύνταγμα για να ενισχύσει την βουλή ή ένα άλλο κυβερνητικό σώμα, και στην συνέχεια να αλλάξει τον τίτλο της θέσης του. Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, βάδισε σε αυτόν τον δρόμο για να διατηρήσει τον έλεγχο. Χρησιμοποίησε ένα εθνικό δημοψήφισμα για να δημιουργήσει ένα ισχυρό προεδρικό σύστημα, παραιτήθηκε από πρωθυπουργός και εξελέγη πρόεδρος το 2014. Ο Serzh Sargsyan της Αρμενίας φαίνεται να στοιχηματίζει στην ίδια προσέγγιση. Επωφελήθηκε επίσης από ένα συνταγματικό δημοψήφισμα για να αλλάξει την ισορροπία της εξουσίας (στην δική του περίπτωση ενισχύοντας την βουλή) και τώρα είναι έτοιμος να αναλάβει την πρωθυπουργία όταν λήξει η προεδρική θητεία του τον Απρίλιο. Αυτός ο δρόμος είναι ορθάνοικτος για τον Πούτιν, ο οποίος έχει την απαραίτητη κοινοβουλευτική πλειοψηφία των δύο τρίτων για να αλλάξει το σύνταγμα.

Η τρίτη επιλογή του Πούτιν είναι να τροποποιήσει το ρωσικό σύνταγμα ώστε να παρατείνει τα όρια της προεδρικής θητείας ή να τα καταργήσει συνολικά, όπως ακριβώς έκανε ο πρόεδρος Xi Jinping στην Κίνα. Η επέκταση ή η κατάργηση των ορίων της θητείας είναι ένα κοινό παιχνίδι εξουσίας στις δικτατορίες, όπως απεικονίζουν οι εμπειρίες του Αλεξάντερ Λουκασένκο και του Yoweri Museveni στην Ουγκάντα. Ο κίνδυνος, όμως, είναι ότι αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για διαμαρτυρίες μεταξύ πολιτών που θα θυμώσουν από την αδικία της επιβολής του Πούτιν. Η προσπάθεια του Blaise Compaoré να παρατείνει τα όρια της θητείας στη Μπουρκίνα Φάσο το 2014 οδήγησε σε μαζικές διαμαρτυρίες που τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει το αξίωμά του μετά από 27 χρόνια στην εξουσία. Και παρόλο που ο πρόεδρος του Μπουρούντι, Pierre Nkurunziza, άντεξε τις διαμαρτυρίες που προκλήθηκαν από την κίνησή του να παρατείνει την προεδρική θητεία το 2015, η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αναταραχές. Τούτου λεχθέντος, ο Πούτιν μπορεί να μάθει από την πρόσφατη επιτυχία του Xi και να εξετάσει την παράταση ή την κατάργηση των ορίων της θητείας μάλλον νωρίτερα παρά αργότερα μέσα στην θητεία του, αποφεύγοντας την πίεση για την διαδοχή που θα μπορούσε να συσσωρευθεί κατά την διάρκεια των επόμενων έξι ετών.

Εάν οι τάσεις αλλού αποτελούν κάποια ένδειξη, είναι πιθανό να δούμε τον Πούτιν να καταργεί τα όρια στην [προεδρική] θητεία και να παραμένει στην εξουσία. Σε όλο τον κόσμο, οι ηγέτες δείχνουν μια αυξανόμενη τάση να επεκτείνουν ή να καταργούν τα όρια στην θητεία για να παραμείνουν στην εξουσία. Χρησιμοποιώντας στοιχεία [8] από το Comparative Constitutions Project (Σχέδιο Σύγκρισης Συνταγμάτων), διαπιστώνουμε ότι οι επεκτάσεις των ορίων της θητείας στις δικτατορίες έχουν τετραπλασιαστεί μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ο Πούτιν θα μπορούσε να ακολουθήσει επίσης. Πήγε σε μεγάλο βαθμό στην προεκλογική του εκστρατεία για να πείσει τους ψηφοφόρους ότι μόνο αυτός μπορεί να ηγηθεί της Ρωσίας. Ένας από τους βοηθούς του το προχώρησε τόσο πολύ ώστε να ισχυριστεί ότι δεν θα υπήρχε Ρωσία χωρίς τον Πούτιν [9]. Τα συναισθήματα όπως αυτό δείχνουν ότι για τον Πούτιν έχει μπει σε λειτουργία ένα σχέδιο για να παραμείνει στην εξουσία.

Ωστόσο, μόλις οι ηγέτες καταργούν τα όρια στην θητεία [τους στην εξουσία], οι πολιτικές επιπτώσεις για το καθεστώς γίνονται αβέβαιες. Αν ο Πούτιν πράγματι ακολουθήσει αυτή την επιλογή, το πιο σταθερό σενάριο θα ήταν να παραμείνει στην εξουσία μέχρι τον φυσικό του θάνατο. Είναι ίσως εκπληκτικό το ότι ο θάνατος ενός ηγέτη ενώ βρίσκεται ακόμη στην εξουσία [10] προσφέρει μια σχετικά ομαλή μορφή μετάβασης ηγεσίας. Μια μελέτη των 79 αυταρχικών ηγετών που πέθαναν από φυσικές αιτίες ενόσω κατείχαν το αξίωμά τους μεταξύ 1946 και 2012, αποκαλύπτει ότι το καθεστώς παρέμεινε άθικτο εκείνο το έτος [του θανάτου] στο 92% των περιπτώσεων. Ακόμα και ιδιαίτερα προσωποποιημένα καθεστώτα όπως της Ρωσίας, επέζησαν από τον θάνατο ενός ηγέτη στο 78% των περιπτώσεων. Οι εμπειρίες του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν το καταδεικνύουν αυτό: Αμφότερα τα καθεστώτα άντεξαν μετά τον θάνατο των μακροχρόνιων ηγετών τους, του Saparmurat Niyazov και του Islam Karimov.

Αν, ωστόσο, ο ρωσικός λαός ή ο στενός κύκλος του Πούτιν νιώσει κουρασμένος από την βασιλεία του, η μοίρα του καθεστώτος θα φανεί πολύ πιο θλιβερή. Τα στοιχεία από το 1946 έως το 2012 δείχνουν ότι όταν οι πολύ προσωποποιημένοι δικτάτορες απέρχονται από το αξίωμα τους με τρόπους άλλους από τον φυσικό θάνατο, το καθεστώς καταρρέει μαζί με τον ηγέτη του στο 74% των περιπτώσεων. Επιπλέον, μια νέα δικτατορία είναι πολύ πιο πιθανό να αναδυθεί στην θέση της από όσο ένα πιο φιλελεύθερο καθεστώς. Παρόλο που η απόφαση να παραταθεί ο χρόνος του Πούτιν στην εξουσία μπορεί να φανεί ελκυστικός στον στενό κύκλο του Πούτιν – καθώς θα του επιτρέψει να διατηρήσει βραχυπρόθεσμα την πρόσβαση στα οφέλη της εξουσίας- τα μέλη του, μακροπρόθεσμα, θα γίνουν πιο ευάλωτα ως εκ τούτου.

Ο Πούτιν και το ρωσικό κοινό γνωρίζουν από καιρό ότι μια απόφαση περί την διαδοχή του ήταν στον ορίζοντα. Από την Κυριακή, το χτύπημα του ρολογιού έγινε πιο δυνατό.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-03-21/pu...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-03-16/pu...
[2] http://foreignpolicy.com/2011/04/25/think-again-dictators/
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-02-02/autocrats-achil...
[4] http://www.cnn.com/2008/WORLD/europe/05/07/russia.medvedev/
[5] https://www.cambridge.org/core/journals/world-politics/article/hereditar...
[6] http://carnegieendowment.org/2011/09/22/national-democratic-party-pub-54805
[7] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1540-5907.2006.00189.x
[8] http://comparativeconstitutionsproject.org/download-data/
[9] https://www.nytimes.com/2014/10/25/world/europe/vladimir-putin-lashes-ou...
[10] https://www.journalofdemocracy.org/article/when-dictators-die

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition