Έχει αρχίσει όντως ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος;

Για περίπου τέσσερα χρόνια, από τότε που η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία [1] και η Κίνα ξεκίνησε την πρωτοβουλία Belt and Road [2], υπήρξαν πολλές εικασίες σχετικά με το αν έρχεται ένας άλλος Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Μόνο τον τελευταίο μήνα, οι τίτλοι [στις ειδήσεις] έχουν διακηρύξει ότι «ο νέος Ψυχρός Πόλεμος είναι εδώ» [3], διατυμπάνισαν τον «νέο Ψυχρό Πόλεμο του Πούτιν» [4] και προειδοποίησαν ότι «ο Τραμπ προετοιμάζεται για έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο» [5]. Αλλά επιστρέφουμε όντως στο παρελθόν; Η σύγχρονη πολιτική είναι γεμάτη από ψεύτικες αναλογίες και η επιστροφή του Ψυχρού Πολέμου φαίνεται να είναι μια από αυτές.

Στην κορύφωσή του, ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν ένα παγκόσμιο σύστημα χωρών με επίκεντρο τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Σοβιετική Ένωση. Δεν καθόριζε όλα όσα συνέβαιναν στον κόσμο των διεθνών υποθέσεων, αλλά επηρέαζε τα περισσότερα πράγματα. Στον πυρήνα του υπήρχε ένας ιδεολογικός διαγωνισμός μεταξύ του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού που διεξαγόταν σε ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με την κάθε πλευρά να είναι αφοσιωμένη με ζέση στο δικό της σύστημα οικονομικών και διακυβέρνησης. Ήταν ένα διπολικό σύστημα συνολικής νίκης ή συνολικής ήττας, όπου κανένας από τους κύριους πρωταγωνιστές δεν μπορούσε να οραματιστεί έναν βιώσιμο συμβιβασμό με τον άλλο. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν έντονος, κατηγορηματικός και εξαιρετικά επικίνδυνος: Τα στρατηγικά συστήματα πυρηνικών όπλων προορίζονταν να καταστρέψουν την αντίπαλη υπερδύναμη, ακόμη και με κόστος να καταστραφεί ο μισός κόσμος.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε συνάντησή του με τον Κινέζο ομόλογό του, Xi Jinping, στο Κρεμλίνο, στη Μόσχα, τον Μάρτιο του 2013. ALEXANDER ZEMLIANICHENKO / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------------------

Οι σημερινές διεθνείς υποθέσεις είναι σε μεγάλο βαθμό σκοτεινές και προκλητικές, αλλά είναι μακριά από τις απολυτότητες του Ψυχρού Πολέμου. Το να αποκαλούνται οι εντάσεις των μεγάλων δυνάμεων του εικοστού πρώτου αιώνα ως ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος, λοιπόν, αποκρύπτει περισσότερα από όσα αποκαλύπτει. Είναι ένα είδος ορολογικής τεμπελιάς που εξισώνει τις συγκρούσεις του παρελθόντος, τις οποίες οι περισσότεροι αναλυτές γνωρίζουν καλά, με αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Αν και πολλές αντηχήσεις και απομεινάρια του Ψυχρού Πολέμου παραμένουν μαζί μας, οι καθοριστικοί παράγοντες και η διεξαγωγή των διεθνών υποθέσεων έχουν αλλάξει.

Η σκληρή και παρεμποδιστική εξωτερική πολιτική της Ρωσίας υπό τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν προέρχεται από την αίσθηση ότι έχασε τον Ψυχρό Πόλεμο στην δεκαετία του 1980 και ότι υπέστη τις συνέπειες της ήττας την δεκαετία του 1990. Πολλοί Ρώσοι θεωρούν την Δύση υπεύθυνη για το χάος και την παρακμή που έπληξε την χώρα τους υπό την προεδρία του Μπόρις Γιέλτσιν. Νοστάλγησαν τον σεβασμό που λάμβανε η Σοβιετική Ένωση ως η άλλη υπερδύναμη (αν και λίγοι νοστάλγησαν την θλιβερότητα του ίδιου του σοβιετικού κράτους). Λατρεύουν έναν ισχυρό πρόεδρο που, όπως πιστεύουν, έδωσε πίσω στην Ρωσία τον αυτοσεβασμό της ενοχλώντας την Δύση όσο πιο συχνά γίνεται, ακριβώς όπως καλωσορίζουν την εσωτερική σταθερότητα που πιστεύουν ότι ο Πούτιν έχει προσδώσει στην Ρωσία.

Η Κίνα, από την άλλη πλευρά, πιστεύει ότι η άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξή της τής έχει δώσει το καθεστώς μιας επικρατούσας δύναμης στην περιοχή -δεν είναι πλέον ένα πιόνι για τους άλλους όπως ήταν κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Αν ο Ψυχρός Πόλεμος κρατούσε την Κίνα πίσω, τότε η μετα-ψυχροπολεμική εποχή απελευθέρωσε την Κίνα να ενεργήσει για λογαριασμό της, όπως πιστεύουν πολλοί Κινέζοι. Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος μελετούν μανιωδώς το πώς κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, προκειμένου να αποφευχθεί μια παρόμοια μοίρα για την χώρα τους. Η Κίνα (και όλοι οι άλλοι) έχει κληρονομήσει την Βόρεια Κορέα από τον Ψυχρό Πόλεμο, καθώς και μια βαθιά δυσαρέσκεια για αυτό που βλέπουν οι περισσότεροι Κινέζοι ως παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ.

Από την πλευρά των ΗΠΑ, η κύρια ηχώ του Ψυχρού Πολέμου είναι μια αίσθηση -πολύ εξέχουσα μεταξύ των ψηφοφόρων του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, αλλά επίσης εμφανής κι αλλού- ότι την Ουάσιγκτον την έχουν εκμεταλλευθεί άλλοι. Όπως λέει το επιχείρημα, καθ’ όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν ασφάλεια στον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο φθηνά, ενώ οι σύμμαχοι των Αμερικανών επωφελήθηκαν με αμερικανικά χρήματα και δουλειές, δίνοντας λίγα σε αντάλλαγμα. Πολλοί ψηφοφόροι των ΗΠΑ θεωρούν ότι η χώρα τους, έχοντας κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεμο, δεν ωφελήθηκε σχεδόν τίποτα ως αποτέλεσμα. Η σημερινή διοίκηση αποβάλλει συνεπώς τις συστημικές ευθύνες προς χάριν των πολύ στενότερων συμφερόντων των ΗΠΑ.

Αυτές είναι οι πτυχές του πώς ο Ψυχρός Πόλεμος δημιούργησε τον κόσμο στον οποίο ζούμε τώρα. Αλλά οι σημερινές διεθνείς υποθέσεις έχουν κινηθεί πέρα από τον Ψυχρό Πόλεμο.

Η διπολικότητα έχει εξαφανιστεί. Αν υπάρχει κάποια κατεύθυνση στην διεθνή πολιτική σήμερα, είναι προς την πολυπολικότητα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες γίνονται λιγότερο ισχυρές στις διεθνείς υποθέσεις. Η Κίνα γίνεται όλο και πιο ισχυρή. Η Ευρώπη είναι στάσιμη. Η Ρωσία είναι ένας δυσαρεστημένος ρακοσυλλέκτης στα περιθώρια της τρέχουσας τάξης. Αλλά άλλες μεγάλες χώρες, όπως η Ινδία και η Βραζιλία, αποκτούν όλο και περισσότερη επιρροή στις περιοχές τους.