Η στρατηγική καταστροφή της αποχώρησης από την συμφωνία με το Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η στρατηγική καταστροφή της αποχώρησης από την συμφωνία με το Ιράν

Ο Trump κάνει τη Μέση Ανατολή λιγότερο ασφαλή

Την Τρίτη, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε [1] τις Ηνωμένες Πολιτείες από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA), γνωστό ως η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, που είχε παράσχει στο Ιράν ανακούφιση από τις κυρώσεις που του είχαν επιβληθεί, με αντάλλαγμα την αυστηρή παρακολούθηση και τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος της χώρας [2]. Χαρακτηρίζοντας το JCPOA «μια φρικτή, μονόπλευρη συμφωνία που ποτέ δεν θα έπρεπε να έχει γίνει», ο Trump ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες σύντομα θα αρχίσουν «να επαναφέρουν τις πυρηνικές κυρώσεις των ΗΠΑ [3] στο ιρανικό καθεστώς».

Απαντώντας στην απόσυρση του Trump, ο Ιρανός πρόεδρος, Χασάν Ρουχανί, ανακοίνωσε ότι το Ιράν θα παραμείνει δεσμευμένο στους όρους του JCPOA, ενώ διαπραγματεύεται με τα άλλα μέρη της συμφωνίας -την Κίνα, την Γαλλία, την Γερμανία, την Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν δεν μπορέσει να βρεθεί μια ικανοποιητική λύση που να διασφαλίζει τα οικονομικά οφέλη που δικαιούται το Ιράν στο πλαίσιο της συμφωνίας, είπε ο Ρουχανί [4], το Ιράν θα «αρχίσει να εμπλουτίζει το ουράνιο περισσότερο από ό, τι πριν». Ωστόσο, ο Ιρανός Ανώτατος Ηγέτης, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, εξέφρασε αμφιβολίες για το τι θα καταφέρουν οι Ευρωπαίοι, δηλώνοντας [5] ότι «χωρίς να λάβουμε μια ισχυρή εγγύηση από αυτές τις τρεις ευρωπαϊκές χώρες, δεν θα επιμείνουμε στην πυρηνική συμφωνία».

11052018-1.jpg

Ιρανικοί πύραυλοι σε επίδειξη στην Τεχεράνη, τον Φεβρουάριο του 2018. REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Η απόφαση του Trump αναστέλλει το χαρακτηριστικότερο επίτευγμα της εξωτερικής πολιτικής του προκατόχου του, Μπαράκ Ομπάμα, και αντιπροσωπεύει μια προσβολή στους Ευρωπαίους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίοι άσκησαν έντονη πίεση στην κυβέρνηση Trump [6] να παραμείνει στην συμφωνία. Όμως, ο πιο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος θα είναι στην Τεχεράνη, όπου ο τερματισμός του JCPOA από τον Τραμπ -και η αντίδραση της Ευρώπης- θα ωθήσει τους ηγέτες του Ιράν να κινηθούν αποφασιστικά προς το στρατόπεδο των γεωπολιτικών αντιπάλων των Ηνωμένων Πολιτειών. Θα μετατοπίσει επίσης την πολιτική συζήτηση μεταξύ των ελίτ του Ιράν, οι οποίοι εδώ και πολλά χρόνια έχουν υποστηρίξει τα πλεονεκτήματα του διαλόγου με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τώρα, η συζήτηση αυτή έχει καταλαγιάσει. Το Ιράν έχει μάθει ότι η διαπραγμάτευση με την Ουάσιγκτον είναι αδιέξοδη. Αντ’ αυτού, θα επιδιώξει να ενισχύσει τους δεσμούς της με μη Δυτικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της Ρωσίας.

ΚΑΘΟΛΟΥ ΝΕΟΙ ΦΙΛΟΙ

Η απόφαση του Trump να αποχωρήσει από το JCPOA έχει τις ρίζες της σε μια μακρόχρονη αντίθεση των ΗΠΑ στο μετεπαναστατικό πολιτικό σύστημα του Ιράν, το οποίο οι προηγούμενοι και οι νυν ηγέτες των ΗΠΑ θεωρούσαν ως μια πρόκληση ασυμβίβαστη ως προς την δημιουργία και παγίωση μιας περιφερειακής τάξης ασφάλειας κυριαρχούμενη από τις ΗΠΑ. Έχουν δει το Ιράν ως ρεβιζιονιστική δύναμη, αναπόφευκτα αντίθετη προς τους συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των συντηρητικών μοναρχιών του Περσικού Κόλπου και των πολλών στρατιωτικών απολυταρχιών της Μέσης Ανατολής. Μετά την Ισλαμική Επανάσταση το 1979, η κυρίαρχη στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν συνεπώς η άσκηση της μέγιστης πίεσης για περιθωριοποίηση του Ιράν στην περιοχή.

Ωστόσο, η στρατηγική των ΗΠΑ για επιδίωξη αδιάκοπης αντιπαράθεσης με το Ιράν βασίζεται σε μια εσφαλμένη ερμηνεία της στρατηγικής σκέψης του Ιράν. Η περιφερειακή στάση του Ιράν δεν είναι επιθετική, αλλά αποσκοπεί στην αποτροπή μιας επίθεσης των ΗΠΑ ή του Ισραήλ, και στην διασφάλιση της σταθερότητας των γειτόνων του, για να μην εξαπλωθεί το χάος στα σύνορά του. Έχει υποστηρίξει την κεντρική εξουσία στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και την Συρία για τον σκοπό αυτό.

Μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, όλες οι πλευρές στις συζητήσεις περί εξωτερικής πολιτικής του Ιράν έχουν ενωθεί από μια επιθυμία να εξισορροπηθούν οι εξωτερικές σχέσεις της χώρας και να διατηρηθούν οι επιλογές της όσον αφορά τις διεθνείς συμπράξεις. Ο επαναστατικός πατέρας του Ιράν, ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, είχε δώσει έμφαση στο ότι η παραμονή «ούτε στην Ανατολή ούτε στην Δύση» θα πρέπει να αποτελεί θεμελιώδη αρχή της εξωτερικής πολιτικής της Ισλαμικής Δημοκρατίας –δηλαδή, να αποφευχθεί η υποταγή σε ξένες δυνάμεις, είτε Δυτικές όπως οι ΗΠΑ, είτε Ανατολικές, όπως η Κίνα ή η πρώην Σοβιετική Ένωση- μια πεποίθηση βασισμένη στο γεγονός ότι το Ιράν είχε υποκύψει σε σχεδόν πλήρη ξένη κυριαρχία από τον δέκατο ένατο αιώνα και μετά.

Αυτή η επιθυμία για αντιστάθμιση έχει οδηγήσει σε πολλές απόπειρες των Ιρανών ηγετών να επιδιορθώσουν τις σχέσεις. Μετά το τέλος του πολέμου Ιράν-Ιράκ το 1988, ο Ιρανός πρόεδρος Ali Akbar Hashemi Rafsanjani, καθοδηγούμενος από την επιθυμία του να αναπτύξει διεθνείς οικονομικές και πολιτικές συνεργασίες, προσέγγισε την Δύση, ειδικά στην Ευρώπη, διευκολύνοντας [7] την απελευθέρωση Αμερικανών και άλλων Δυτικών ομήρων στον Λίβανο, και πρόσφερε σύμβαση ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων στην αμερικανική εταιρεία πετρελαίου Conoco. Ωστόσο, απορρίφθηκε από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, George H. W. Bush. Ο μεταρρυθμιστής Ιρανός πρόεδρος, Mohammad Khatami, είχε παρόμοια εμπειρία στις επαφές του με τους προέδρους Μπιλ Κλίντον και George W. Bush, με τον δεύτερο να χαρακτηρίζει το Ιράν ως μέρος του «άξονα του κακού» αφότου ο Khatami είχε προσφερθεί να βοηθήσει την αμερικανική προσπάθεια στο Αφγανιστάν.

Ακόμα και ο πολεμοχαρής Ιρανός πρόεδρος, Mahmoud Ahmadinejad, πρότεινε να σταματήσει [8] ο εμπλουτισμός του ουρανίου στο επίπεδο του 20%, εάν στο Ιράν χορηγείτο το πυρηνικό καύσιμο που χρειαζόταν, και καλωσόρισε [9] μια ρωσική πρόταση που ήταν παρόμοια με το JCPOA. Η Ουάσινγκτον απάντησε με περαιτέρω αυστηροποίηση των κυρώσεων.

Για την Τεχεράνη, το JCPOA, στον πυρήνα του, ήταν μια ακόμα δοκιμασία για το εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι ανοιχτές σε μια βελτιωμένη σχέση που θα επιτρέψει στο Ιράν να αντισταθμίσει τα στοιχήματά του. Η κατάργηση της πυρηνικής συμφωνίας από τον Trump, ωστόσο, στέλνει ένα σταθερό μήνυμα στους Ιρανούς ιθύνοντες: Η διπλωματική δέσμευση είναι άσκοπη. Έχει επιβεβαιώσει εκείνους στο Ιράν οι οποίοι είχαν από μακρού χρόνου διαμαρτυρηθεί κατά της διαπραγμάτευσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες, με το σκεπτικό ότι η Ουάσινγκτον είναι κατά βάση αντίθετη στην επιδίωξη της Ισλαμικής Δημοκρατίας για μια ανεξάρτητη πολιτική γενικώς αλλά και στην ασφάλεια και στην οικονομία, και κλίνει προς την αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη ανεξάρτητα από το πόση καλή θέληση δείχνουν οι Ιρανοί.

Πράγματι, η εχθρότητα του Trump απέναντι στο JCPOA και το Ιράν γενικά, είχε ήδη προκαλέσει τον Χαμενεΐ να δηλώσει νωρίτερα φέτος ότι οι «κορυφαίες προτεραιότητες» της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν περιλαμβάνουν «την προτίμηση της Ανατολής έναντι της Δύσης». Το Ιράν έχει κινηθεί για να υπογράψει πρωτοφανείς συμφωνίες εμπορίου και συνεργασίας με την Ρωσία [10] και την Κίνα [11]. Τώρα, είναι πιθανό να παραιτηθεί από την βελτίωση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και ενδεχομένως και με την Ευρώπη -ειδικά εάν οι ευρωπαϊκές χώρες αδυνατούν να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις της απόσυρσης των ΗΠΑ, να διατηρήσουν την συμφωνία, και να διασφαλίσουν ότι το Ιράν εξακολουθεί να απολαμβάνει σημαντική ανακούφιση από τις κυρώσεις.

Η σημερινή συνεργασία του Ιράν με την Ρωσία στην Συρία μπορεί να γίνει ένα νέο μοντέλο για το πώς αντιμετωπίζει άλλες περιφερειακές κρίσεις. Καθώς οι σχέσεις της Ρωσίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ξεφτίσει τα τελευταία χρόνια, η Μόσχα έχει κινηθεί για να εδραιωθεί ως σημαντικός παράγοντας στη Μέση Ανατολή, για πρώτη φορά μετά την Σοβιετική εποχή. Η επιτυχία της Ρωσίας στην στήριξη του μοναδικού περιφερειακού συμμάχου της, την Συρία, ήταν δυνατή μόνο μέσω της παροχής βοήθειας από το Ιράν, ενώ η συνεργασία Ρωσίας-Ιράν στην Συρία διευρύνθηκε για να συμπεριλάβει τον σύμμαχο του Ιράν, το Ιράκ, σε μια συμμαχία επί των πληροφοριών στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Η Ρωσία ήταν επίσης επιφυλακτική για την εχθρότητα της διοίκησης Τραμπ απέναντι στο Ιράν και, τον Φεβρουάριο, χρησιμοποίησε το βέτο της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εναντίον ενός ψηφίσματος που προωθούσαν οι ΗΠΑ, στοχεύοντας σε υποτιθέμενες ιρανικές αποστολές όπλων στην Υεμένη. Με την απόσυρση του Trump από το JCPOA, το Ιράν ενδέχεται να επιδιώξει την αύξηση της στρατιωτικής και τεχνολογικής συνεργασίας με την Ρωσία, όχι μόνο στην Συρία αλλά και σε άλλους τομείς στους οποίους έχουν αλληλοεπικαλυπτόμενα συμφέροντα, όπως στο Αφγανιστάν. Η Τεχεράνη μπορεί επίσης να επιλέξει να αυξήσει τα δικαιώματα ανεφοδιασμού για τα ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη στο Ιράν ή να αφιερώσει περισσότερα στρατεύματα και υλικό για την προώθηση κοινών στόχων Ρωσίας-Ιράν στην Συρία.

ΚΑΝΤΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΧΕΙΡΟΤΕΡΑ

Η νέα πολιτική της Ουάσινγκτον είναι επίσης εξαιρετικά αντιπαραγωγική για την περιφερειακή και διεθνή σταθερότητα, εξαλείφοντας την πιθανότητα συνεργασίας ΗΠΑ-Ιράν στις πολλές κρίσεις στη Μέση Ανατολή. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι δράσεις των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων των εισβολών στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, καθώς και ο ρόλος τους στην ανατροπή του Μουαμάρ Αλ Καντάφι στην Λιβύη, και στην στήριξη του -υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας- πολέμου της Υεμένης, έχουν συμβάλει σημαντικά στην περιφερειακή αστάθεια. Το JCPOA είχε αυξήσει τις ελπίδες ότι το Ιράν και η Δύση θα μπορούσαν να συνεργαστούν για την επίλυση περιφερειακών συγκρούσεων, ιδίως στην Συρία και την Υεμένη.

11052018-2.jpg

Ο Τραμπ κρατά την υπογραφείσα διακήρυξη που δηλώνει την πρόθεσή του να αποσυρθεί από την συμφωνία του Ιράν, τον Μάιο του 2018. JONATHAN ERNST / REUTERS
----------------------------------------------------------

Αξίζει να σημειωθεί ότι, αρκετούς μήνες μετά την επίθεση, τον Νοέμβριο του 2015, το Ιράν, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, προσκλήθηκε στις ειρηνευτικές συνομιλίες των Ηνωμένων Εθνών για πρώτη φορά. Αυτό οδήγησε στην πρώτη συμφωνία του πολέμου [12] σχετικά με την παύση των εχθροπραξιών, η οποία σε μεγάλο βαθμό τηρήθηκε και επεκτάθηκε σε διάφορα μέρη της Συρίας. Το Ιράν είναι ζωτικής σημασίας για οποιαδήποτε πολιτική λύση στην συριακή διαμάχη, δεδομένης της επιρροής της Τεχεράνης επί του πεδίου. Το Ιράν διαδραμάτισε επίσης αναπόσπαστο ρόλο στην καταπολέμηση του ISIS και άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων που απειλούν την περιφερειακή σταθερότητα. Η απόσυρση του Trump από το JCPOA και η εχθρότητα έναντι της περιφερειακής παρουσίας του Ιράν, θα ενισχύσουν τόσο τις τρομοκρατικές ομάδες στα πρότυπα του ISIS -που δεν θα έχουν πλέον την προσοχή πάνω τους- όσο και θα καταστήσουν ακόμα πιο μακρινή προοπτική μια διαρκή πολιτική λύση στον πόλεμο της Συρίας.

Επομένως, η πολιτική του Τραμπ για το Ιράν είναι στρατηγικά αυτοκαταστροφική. Υπόσχεται να αυξήσει την εμπλοκή των ΗΠΑ στις πολυάριθμες συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής, δεδομένης της αποφασιστικής επιρροής του Ιράν στα στρατηγικά περιφερειακά θέατρα -συμπεριλαμβανομένου του Αφγανιστάν, του Ιράκ, της Συρίας και της Υεμένης. Το Ιράν είναι ένας απαραίτητος παράγοντας που πρέπει να εμπλακεί στην επίλυση των περιφερειακών κρίσεων, ενώ η προσπάθεια να εξοστρακιστεί και να απομονωθεί η Τεχεράνη μόνο θα επιδεινώσει την περιφερειακή αστάθεια. Οι σύμμαχοι των Ιρανών, οι οποίοι εκπροσωπούν βασικά εκλογικά σώματα με δικαιολογημένα παράπονα, δεν θα δεχθούν επίσης την περιθωριοποίηση -είτε αυτή είναι η σιιτική πλειονοψηφία του Λιβάνου, η σιιτική πλειοψηφία του Ιράκ, οι αντι-Ταλιμπάν (κυρίως Χαζάροι, Τατζίκοι και Ουζμπέκοι) Αφγανοί, οι υπό κατοχή Παλαιστίνιοι, οι Ιρακινοί Κούρδοι, οι Γεζίντι στην Υεμένη και, όλο και περισσότερο, χριστιανικές και άλλες μειονοτικές ομάδες στο Ιράκ και την Συρία. Ο Trump απέκλεισε τις δυνατότητες περιφερειακής συνεργασίας και έθεσε την πραγματική πιθανότητα μιας καταστροφικής σύγκρουσης με το Ιράν. Ο Τραμπ ωθεί επίσης το Ιράν πιο κοντά στην Ρωσία και την Κίνα, ακόμα και καθώς η απόφασή του αυξάνει τις εντάσεις μεταξύ αυτών και των Ηνωμένων Πολιτειών. Όποια κι αν είναι τα κίνητρα πίσω από την απόφαση του Trump να αποσυρθεί, η λογική γεωπολιτική στρατηγική δεν είναι ένα από αυτά.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2018-05-10/strategic-disast...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.nytimes.com/2018/05/08/us/politics/trump-speech-iran-deal.html
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2018-05-09/washingto...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2018-05-04/challenge-reinst...
[4] https://www.cbsnews.com/news/iranian-president-hassan-rouhani-slams-trum...
[5] https://owa.princeton.edu/owa/redir.aspx?C=PkPRT1ARMQECEmyKCSKfI796zqL8b...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2018-01-16/can-europe-sav...
[7] http://news.bbc.co.uk/2/hi/7875129.stm
[8] https://www.nytimes.com/2012/10/03/world/middleeast/iran-president-mahmo...
[9] https://www.alarabiya.net/articles/2011/08/17/162706.html
[10] https://www.ft.com/content/141e6662-bf11-11e7-9836-b25f8adaa111
[11] https://www.axios.com/nixing-the-iran-deal-would-be-a-boon-to-china-22fb...
[12] https://www.un.org/press/en/2015/sc12171.doc.htm

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition