Η πραγματική ιστορία της φιλελεύθερης τάξης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η πραγματική ιστορία της φιλελεύθερης τάξης

Ούτε μύθος ούτε ατύχημα

Επί 70 έτη, οι Αμερικανοί σχολιαστές υποστήριξαν, σε γενικές γραμμές, την ιδέα μιας διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Ωστόσο, πρόσφατα, όλο και περισσότεροι μελετητές [1] και ειδικοί [2], συμπεριλαμβανομένου του πολιτικού επιστήμονα Graham Allison που έγραψε στο Foreign Affairs [3], άρχισαν να την απορρίπτουν [4] ως "μύθο” [5]. Το επιχείρημά τους έχει κάτι περισσότερο από ακαδημαϊκή σημασία: Δεδομένης της επιταχυνόμενης επίθεσης στους θεσμούς και τις πρακτικές της μεταπολεμικής τάξης από πολιτικούς σε όλο τον κόσμο, η ιδέα ότι το σύστημα είναι πιο μυθικό παρά πραγματικό, σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να περάσουν τέλεια και χωρίς αυτό.

08082018-1.jpg

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συνεδριάζει στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, τον Ιούλιο του 2015. MIKE SEGAR / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, αυτές οι κριτικές συσχετίζουν συνήθως τρεις διαφορετικές τάξεις: Τη μεταπολεμική θεσμική τάξη, τις συνιστώσες του συστήματος που υιοθετούν τις φιλελεύθερες αξίες, και την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παγκόσμια στρατιωτική τάξη με στόχο την υπεροχή των ΗΠΑ. Ο Allison ανησυχεί δικαίως ότι ένα «κύμα θριαμβολογίας» μετά το 1989 έβαλε σε πειρασμό τις Ηνωμένες Πολιτείες να υπερεκταθούν στην προώθηση των φιλελεύθερων αξιών και των φιλοδοξιών τους για υπεροχή. Αλλά η θεμελιώδης μεταπολεμική τάξη δεν είναι υπεύθυνη για αυτή την υπερέκταση. Το να αφεθεί αυτή η τάξη να διαλυθεί θα θυσιάσει ίσως το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που η ηγετική δύναμη έχει ποτέ απολαύσει.

ΟΧΙ ΑΤΥΧΗΜΑ

Το προσεκτικό δοκίμιο του Allison θέτει πολλά σημαντικά σημεία, αλλά κάνει λάθος με τρεις τρόπους: Παρερμηνεύει την ιστορία της μεταπολεμικής τάξης, υπερβάλλει τους στόχους της και εκλαμβάνει εσφαλμένα τον αδικαιολόγητο παγκόσμιο ακτιβισμό των ΗΠΑ ως επιχειρήσεις για την λειτουργία της ίδιας της τάξης.

Ας ξεκινήσουμε με την ιστορία. Ο Allison υποστηρίζει ότι η τάξη ήταν μια "ακούσια συνέπεια" του Ψυχρού Πολέμου, ουσιαστικά ένα ιστορικό ατύχημα. Αναδύθηκε από τον "φόβο", και την επιδίωξη μιας ισορροπίας δυνάμεων, και όχι από οποιαδήποτε πρόθεση να αναδιαμορφωθεί η παγκόσμια πολιτική. Ήταν, όπως υπονοεί, πάντα μια ρεαλιστική αρπαγή εξουσίας μεταμφιεσμένη ως ένας τρόπος για να εξαπλωθούν οι φιλελεύθερες αξίες.

Αυτό είναι στην καλύτερη περίπτωση η μονόπλευρη απεικόνιση μιας σύνθετης ιστορίας. Διαφορετικοί αξιωματούχοι είχαν διαφορετικές απόψεις της τάξης καθώς προχωρούσαν στην οικοδόμησή της, αλλά σε γενικές γραμμές οι Ηνωμένες Πολιτείες στην δεκαετία του 1940 επένδυσαν στα Ηνωμένα Έθνη, στο καθεστώς του διεθνούς εμπορίου και στους παγκόσμιους θεσμούς οικονομικής σταθερότητας, προκειμένου να διαμορφώσουν έναν πιο συντεταγμένο κόσμο που θα ήταν λιγότερο πιθανό να πέσει θύμα των καταστροφών της δεκαετίας του 1930. Αυτές οι έννοιες προηγήθηκαν της αναγνώρισης από τους διπλωμάτες των ΗΠΑ ότι η σχέση των ΗΠΑ με την Σοβιετική Ένωση προοριζόταν να χαλάσει. Ο Allison κάνει λάθος να λέει ότι ιδέες για τους μεταπολεμικούς θεσμούς εμφανίστηκαν "μόνο όταν [οι Αμερικανοί αξιωματούχοι] αντιλήφθηκαν μια σοβιετική προσπάθεια να δημιουργήσουν μια αυτοκρατορία”. Ο Αμερικανός πρόεδρος Φράνκλιν Ρούσβελτ ήταν βαθιά μέσα σε συζητήσεις με τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ και άλλους για την δημιουργία του ΟΗΕ το 1941, και οι επίσημοι οργανισμοί του ΟΗΕ είχαν τεθεί σε λειτουργία το 1943. Η σύνοδος του Bretton Woods, η οποία δημιούργησε τη μεταπολεμική νομισματική και οικονομική τάξη, πραγματοποιήθηκε το 1944.

Ο μελετητής Stewart Patrick, ένας ειδικός στους διεθνείς οργανισμούς, εξετάζει λεπτομερώς αυτή την ιστορία στο βιβλίο του με τίτλο "The Best Laid Plans". Το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών για την πολυμέρεια, εξηγεί, "όχι μόνο προηγήθηκε της ανάσχεσης ως το οργανωτικό πλαίσιο για την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και επιβίωσε πέραν αυτής στην δεκαετία του 1990". Ο στόχος, όπως κάνει ξεκάθαρο, "ήταν να δημιουργήσει έναν ανοικτό κόσμο -μια βασισμένη σε κανόνες παγκόσμια τάξη στην οποία οι χώρες που αγαπούν την ειρήνη θα μπορούσαν να συνεργαστούν για να προωθήσουν τους κοινούς σκοπούς τους μέσω διεθνών θεσμών”. Μόνο όταν η ελπίδα να συμπεριληφθεί η Σοβιετική Ένωση σε αυτή την τάξη πέθανε, τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες κινήθηκαν “για να διασφαλίσουν την ανεξαρτησία και την ευημερία μιας πιο περιορισμένης κοινότητας του ‘ελεύθερου κόσμου’". Μέσα σε αυτό το όραμα, οι θεσμοί του Bretton Woods πήραν γρήγορα τον πιο περίτεχνο χαρακτήρα. Όπως επισημαίνει ο ιστορικός Mark Mazower στο [βιβλίο του, του 2012] Governing the World, η μεταπολεμική οικονομική τάξη "αντιπροσώπευε μια συντονισμένη παρέμβαση για να διευθετείται ο διεθνής καπιταλισμός πολύ πέρα από ό, τι είχε ποτέ επιχειρήσει η Κοινωνία [των Εθνών]".

Η σημασία αυτών των μηχανισμών τάξης εμφανίζεται στα εθνικά έγγραφα ασφαλείας των ΗΠΑ από πολύ νωρίς. Ο Allison αναφέρει το NSC-68, ένα σημαντικό έγγραφο πολιτικής για την εθνική ασφάλεια της κυβέρνησης Truman, το οποίο γράφτηκε το 1950, αλλά παραλείπει το ότι εγκρίνει εμφατικά τους μηχανισμούς της τάξης. “Ακόμα κι αν δεν υπήρχε Σοβιετική Ένωση”, υποστήριζε το έγγραφο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξακολουθούσαν να “αντιμετωπίζουν το γεγονός ότι σε έναν συρρικνούμενο κόσμο η απουσία τάξης μεταξύ των εθνών γίνεται όλο και λιγότερο ανεκτή”.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν στόχευσαν λοιπόν μόνο να παίξουν με πολιτικές ισχύος ή να αποτρέψουν την Σοβιετική Ένωση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ήλπιζαν να δημιουργήσουν τα θεμέλια μιας πιο συνεργατικής και βασισμένης σε κανόνες παγκόσμιας πολιτικής. Ωστόσο, όπως ορθά σημειώνει ο Allison, ο Ρούσβελτ και άλλοι ανεμίγνυαν την realpolitik με τον ιδεαλισμό τους στην διαμόρφωση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο θέτει μεγάλες δυνάμεις στο κέντρο του. Οι θεσμοί και οι κανόνες της τάξης επικεντρώθηκαν στην γεωπολιτική και οικονομική σταθερότητα, όχι στην διάδοση των αξιών των ΗΠΑ.

ΚΑΘΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΑΞΗ

Από την στενή οπτική των ιδρυτικών στόχων της τάξης, ο Allison προχωρά σε μια υπερβολική περιγραφή αυτού που οι υποστηρικτές της σκέπτονται ότι έχει πετύχει. Θεωρεί ότι οι υποστηρικτές της τάξης πιστεύουν ότι «ήταν η κύρια αιτία της λεγόμενης μακράς ειρήνης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων τις τελευταίες επτά δεκαετίες». Δεν γνωρίζω κανέναν που να έχει τόσο ακραία άποψη για την σημασία της τάξης. Όλες οι ουσιαστικές επεξεργασίες της τάξης αναγνωρίζουν ότι η ισχύς και η αξιοπιστία των ΗΠΑ ήταν απαραίτητες για το μεταπολεμικό σύστημα και θεωρούσαν τα θεσμικά όργανα της τάξης ως συμπλήρωμα άλλων παραγόντων που έφερναν την ειρήνη και την ευημερία. Αυτή η νοοτροπία ήταν προφανής από την αρχή: Ο Mazower εξηγεί ότι η αμερικανική κυβέρνηση προώθησε την υπόθεση για τον ΟΗΕ στον αμερικανικό λαό κηρύσσοντας «έναν πραγματιστικό ρεαλισμό -ο νέος διεθνής οργανισμός ήταν μια ζωτική αναγκαιότητα, ακόμα κι αν δεν θα έλυνε όλα τα προβλήματα του κόσμου".

Αυτό οδηγεί στο πρόβλημα της ορολογίας. Ο Allison ανησυχεί δικαίως ότι η ιδέα της διεθνούς τάξης είναι "εννοιολογική πλαστελίνη". Αλλά το επιχείρημά του αναμιγνύει τρία διαφορετικά φαινόμενα: Το υπόβαθρο της μεταπολεμικής τάξης, τα φιλελεύθερα στοιχεία αυτής της τάξης, και την παγκόσμια στάση της ισχύος των ΗΠΑ. Το να υποδείξουμε, όπως ορθά κάνει ο Allison, ότι η βίαιη προώθηση των αξιών και οι προσπάθειες για την διατήρηση της υπεροχής των ΗΠΑ πρέπει να χαλιναγωγηθούν, δεν υπονοεί ότι η θεμελιώδης μεταπολεμική τάξη είναι μύθος.

Πράγματι, ο θεσμικός και κανονιστικός πυρήνας της μεταπολεμικής τάξης έγκειται σε ένα μεγάλο αλλά απλό σύνολο θεσμών: Το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών, όχι μόνο το Συμβούλιο Ασφαλείας και η Γενική Συνέλευση αλλά και οι μονάδες διατήρησης της ειρήνης και ανάπτυξης˙ τα κυριότερα παγκόσμια οικονομικά όργανα, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και άλλα θεσμικά όργανα για τις εμπορικές διαπραγματεύσεις˙ περιφερειακές πολιτικές και οικονομικές οργανώσεις, όπως η ΕΕ, ο Σύνδεσμος των Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), και η Αφρικανική Ένωση˙ πιο ανεπίσημες οργανώσεις και διαδικασίες, από το G-7 και το G-20 μέχρι τα επαναλαμβανόμενα συνέδρια και τους διάλογους˙ και τους κανόνες και τις συμβάσεις που συνδέονται με όλες αυτές τις οργανώσεις.

Το σύστημα που σχηματίζεται από αυτά τα ιδρύματα είναι ο απόγονος της τάξης που οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ έθεσαν συνειδητά προς δημιουργία στα μέσα της δεκαετίας του 1940. Είναι η τάξη που έχει εμφανιστεί εξέχουσα σε κάθε Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ από την δεκαετία του 1950. Και είναι η τάξη που δεκάδες άλλες χώρες έχουν τοποθετήσει στο επίκεντρο των δικών τους αντιλήψεων περί ασφάλειας και ευημερίας. Έχω μιλήσει με πολλούς σημερινούς και πρώην αξιωματούχους από χώρες όλου του κόσμου κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων ετών ως μέρος μιας ευρείας εκτίμησης της μεταπολεμικής τάξης [6] που διενήργησε η RAND Corporation και είναι σαφές ότι μια μακρά λίστα χωρών εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες -η Αυστραλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Νέα Ζηλανδία, η Νότια Κορέα, το Ηνωμένο Βασίλειο και πολλές άλλες- βλέπουν την τάξη ως ένα πραγματικό πράγμα και φοβούνται βαθιά τον θάνατό της.

Αυτό που έχει αισθανθεί ο Allison, κάτι περισσότερο από έναν μυθολογικό χαρακτήρα της μεταπολεμικής τάξης, είναι η αυξανόμενη δυσκολία συνδυασμού μιας τέτοιας τάξης με μια παρεμβατική αμερικανική προσέγγιση στην διεθνή πολιτική και τις προσπάθειες των ΗΠΑ να αναγκάσουν άλλες χώρες να υιοθετήσουν αμερικανικές αξίες. Καθώς οι άλλες χώρες αυξάνουν την ισχύ τους, απαιτούν μεγαλύτερο λόγο στην λειτουργία της τάξης και εγείρουν περισσότερες αντιρρήσεις για μονόπλευρες ερμηνείες των κανόνων από τις ΗΠΑ. Αλλά αυτή η ένταση δεν σημαίνει ότι η τάξη είναι μύθος˙ υπονοεί μόνο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να μετριάσουν την παρόρμησή τους να προωθούν τις φιλελεύθερες αξίες και να βρουν έναν τρόπο να μοιραστούν επιρροή. (Αυτά είναι δύο από τα κύρια ευρήματα [7] της μελέτης μας). Αυτή η συγκράτηση πρέπει να συνοδεύεται από προσπάθειες ανανέωσης και αποκατάστασης, όχι εγκατάλειψης, των κεντρικών θεσμών της τάξης.

ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΥΝΕΚΤΙΚΗ

Με 70 χρόνια εκ των υστέρων γνώσης, είναι σαφές ότι ορισμένες από τις ελπίδες των αρχιτεκτόνων της μεταπολεμικής τάξης έχουν εκπληρωθεί τουλάχιστον εν μέρει. Οι πολυμερείς διαδικασίες που δημιούργησαν οι αρχιτέκτονες βοήθησαν στην σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας και στην αποτροπή της επιθετικότητας [8]. Με την ευθυγράμμιση των τριών τετάρτων της παγκόσμιας οικονομίας γύρω από ένα ευρύ σύνολο κανόνων [9], δημιούργησαν μια ισχυρή βαρυτική έλξη [10] προς την σταθερότητα στο κέντρο της παγκόσμιας πολιτικής. Τα έθνη γνώριζαν ότι για να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους, δεν μπορούσαν να αντιταχθούν στην επικρατούσα τάξη.

Επιπλέον, με το να ενώσουν την δική τους ισχύ σε αυτό το πολυμερές σχέδιο, οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν να νομιμοποιηθεί ο ρόλος του στον κόσμο -και κέρδισαν την ανεκτικότητα για τις εποχές που δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στα δικά τους ιδανικά. Ο Allison υποστηρίζει ότι η υποκρισία της καταστροφής της τάξης από τις στρατιωτικές δράσεις των ΗΠΑ από το 2001 "μιλούν από μόνες τους". Αλλά λίγες διεθνείς συμπεριφορές μιλούν από μόνες τους. Αυτές ερμηνεύονται από άλλες χώρες στο πλαίσιο της ευρύτερης κατανόησης της ισχύος και του σκοπού. Η συσχέτιση της ισχύος των ΗΠΑ με μια συλλογική τάξη βοήθησε στην άμβλυνση των αντιδράσεων για την κακή χρήση της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως έχουν φθάσει στο τέλος αυτής της ανοχής, και γι΄ αυτό το ένστικτο του Allison για συγκράτηση χτύπησε στόχο. Αλλά η απάντηση είναι να αναζωογονήσουμε, όχι να εγκαταλείψουμε, την πολυμέρεια που κάποτε μετρίασε τον ανταγωνισμό ως προς την αμερικανική ισχύ.

Οι δημιουργοί της μεταπολεμικής τάξης θέλησαν να κάνουν κάτι ταυτόχρονα περιορισμένο και επαναστατικό. Σκοπός τους ήταν να εργαστούν εντός των περιορισμών του εθνικού συμφέροντος και των διεθνών ισορροπιών ισχύος για να οικοδομήσουν θεσμούς και διαδικασίες που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τον χαρακτήρα της παγκόσμιας πολιτικής. Το σύστημα που έφτιαξαν πέτυχε με σημαντικούς τρόπους, αν και μόνο ως ένας από τους διάφορους παράγοντες που διατήρησαν την ειρήνη και έκαναν τον κόσμο πλούσιο. Καθώς ο κόσμος εισέρχεται σε μια εποχή μεγαλύτερου διεθνούς ανταγωνισμού, οι Αμερικανοί πολιτικοί θα πρέπει να προσέχουν να μην υποτιμούν την σημασία του μεταπολεμικού συστήματος. Η τάξη απέχει πολύ από το να είναι ένας μύθος˙ είναι το σημαντικότερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc. 
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2018-08-07/real-history-liberal-order

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.cato.org/publications/policy-analysis/world-imagined-nostalg...
[2] https://warontherocks.com/2018/06/whats-so-disordered-about-your-world-o...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/2018-06-14/myth-liberal-order
[4] http://www.theamericanconservative.com/articles/the-global-order-myth/
[5] http://nationalinterest.org/article/the-mythical-liberal-order-8146
[6] https://www.rand.org/nsrd/projects/international-order.html
[7] https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2397.html
[8] https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2226.html
[9] https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0163660X.2017.1328917?needAc...
[10] https://www.cambridge.org/core/journals/review-of-international-studies/...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition