Η βαλτωμένη επανάσταση της Κούβας

Για την Κούβα, το 2018 σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής. Για πρώτη φορά σε έξι δεκαετίες, ο πρόεδρος της χώρας δεν είναι πλέον ένας Κάστρο -ούτε ο αποθανών αντάρτης μαχητής, επαναστάτης caudillo και διεθνές ίνδαλμα Φιντέλ, ούτε ο αδελφός του, Raúl, ο οποίος διαδέχθηκε τον Φιντέλ ως πρόεδρος το 2008. Τον Απρίλιο, το σκήπτρο μεταφέρθηκε στον πρώην αντιπρόεδρο Miguel Díaz-Canel, έναν νεότερο μετ-επαναστατικό πολιτικό που δημιούργησε παράδοξες ελπίδες τόσο για συνέχεια όσο και για αλλαγή.

Ωστόσο, για εκείνους που φαντάστηκαν ότι η εποχή μετά τον Κάστρο θα έφερνε γρήγορα μεγάλες μεταρρυθμίσεις, η θητεία του Díaz-Canel μέχρι στιγμής ήταν απογοητευτική. Μετά από πέντε μήνες, η πρόοδος στην χώρα έρχεται αργά ή καθόλου. Η οικονομία του νησιού συνεχίζει να βαλτώνει, όπως συνέβη ήδη από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης πριν από περίπου 30 χρόνια, και αυτό παρά τις προσεκτικά ισορροπημένες μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε ο Ραούλ Κάστρο το 2011. Τα ποσοστά επενδύσεων είναι ανησυχητικά χαμηλά, το ξένο συνάλλαγμα σπάνιο, οι ελλείψεις σε εμπορεύματα ευρέως διαδεδομένες. Πολλοί από τους δυσαρεστημένους Κουβανούς, ειδικά οι μορφωμένοι νέοι, συνεχίζουν να μεταναστεύουν αναζητώντας υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και καλύτερες επιλογές σταδιοδρομίας, εξαντλώντας το σημερινό και το μελλοντικό εργατικό δυναμικό.

Κουβανέζικες σημαίες κρεμασμένες για να στεγνώσουν, στην Αβάνα, στην Κούβα, τον Σεπτέμβριο του 2017. ALEXANDRE MENEGHINI/REUTERS
------------------------------------------------------------

Οι μεταρρυθμιστές και οι σκληροπυρηνικοί συνεχίζουν να αντιπαλεύουν μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας. Ένα νέο σχέδιο συντάγματος υπόσχεται πρόοδο, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα των φύλων και των ομοφυλοφίλων, αλλά επίσης επαναβεβαιώνει την ηγεμονία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας και θεσμοποιεί την παρωχημένη οικονομική σκέψη. Οι πρόσφατες κυβερνητικές πρωτοβουλίες περιορίζουν περαιτέρω τις ατομικές ελευθερίες στις επιχειρήσεις, τις τέχνες και τα μέσα ενημέρωσης. Η διοίκηση του Trump, εν τω μεταξύ, επέστρεψε σε μεγάλο βαθμό [2] στην προ-Ομπάμα ρητορική της αλλαγής καθεστώτος και μιας στάσης εχθρότητας και απομόνωσης.

ΕΝΑ ΛΙΜΝΑΖΟΝ ΕΘΝΟΣ

Ο Díaz-Canel κληρονόμησε μια οικονομία σε κατάσταση μετάβασης. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του διακυβέρνησής του, ο Raúl Castro έσπασε τους άλλοτε απαγορευτικούς ιδεολογικούς φραγμούς στην οικονομική πολιτική. Έβαλε ενεργά την Κούβα στο παγκόσμιο εμπόριο, άνοιξε το νησί στις ξένες επενδύσεις και προώθησε έναν αυξανόμενο εγχώριο ιδιωτικό τομέα. Ο Raúl χαλάρωσε επίσης τα εμπόδια για τα ταξίδια στο εξωτερικό, επέτρεψε ιδιωτικές αγορές ακινήτων και αυτοκινήτων, και σταδιακά επέκτεινε την πρόσβαση στην κινητή τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ιδιωτικός τομέας απογειώθηκε. Μέχρι το 2017, παρείχε θέσεις εργασίας και εισόδημα σε τέσσερις στους δέκα Κουβανούς της εργάσιμης ηλικίας. Η τουριστική κίνηση αυξήθηκε κατά περισσότερο από 80% κατά την διάρκεια της θητείας του Ραούλ. Παρόλο που οι Αμερικανοί τουρίστες έγιναν λιγότερο συνηθισμένοι στους δρόμους της Αβάνας κατά την διάρκεια του 2017, καθώς ο άνοδος από τον Ομπάμα έδωσε την θέση του σε μια βουτιά από τον Trump, ο τουρισμός [3] είναι και πάλι το πιο λαμπρό χαρακτηριστικό της οικονομίας της Κούβας.

Και όμως, η οικονομία της Κούβας έχει αποδώσει φτωχά συνολικά. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας της κυριαρχίας του Ραούλ Κάστρο, το ΑΕΠ της Κούβας αυξανόταν κατά μέσο όρο 2,4% ετησίως -τουλάχιστον σύμφωνα με τις κυβερνητικές στατιστικές. Κατά καιρούς, η αύξηση του ΑΕΠ υποχώρησε κάτω από το 2% ετησίως. Το 5% θα είναι το ελάχιστο απαραίτητο για να θεωρείται διατηρήσιμη η ανάπτυξη της Κούβας.

Η κυβέρνηση δεν κατάφερε να δημιουργήσει ένα πραγματικά ευνοϊκό επιχειρηματικό κλίμα, και εκτός του ακμάζοντος τουριστικού τομέα, οι ξένοι επενδυτές παραμένουν σκεπτικοί. Η ραγδαία πτώση των εξαγωγών εμπορευμάτων της Κούβας είναι ιδιαίτερα έντονη, σηματοδοτώντας ότι οι κρατικές επιχειρήσεις της χώρας δεν μπορούν να ανταγωνιστούν στις παγκόσμιες αγορές. Το 2016, οι εξαγωγές αυτές μειώθηκαν σε λιγότερο από 3 δισεκατομμύρια δολάρια, το χαμηλότερο επίπεδό τους σε περισσότερα από δέκα χρόνια. Σε απάντηση, οι Αρχές μείωσαν τις εισαγωγές, από την κορύφωση των σχεδόν 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2013 σε 10,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016. Η απώλεια αυτών των εισαγωγών άφησε τα κουβανικά καταστήματα κενά από τα πιο βασικά καταναλωτικά είδη, από την μπίρα και τα προϊόντα χάρτου μέχρι τα ανταλλακτικά για οικιακές συσκευές. Παράλληλα, οι περιορισμοί στην εισαγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών στην χώρα συνεχίζουν να επιδεινώνουν την ήδη σοβαρή έλλειψη εργοστασιακών μηχανημάτων και γεωργικού εξοπλισμού.

Μια αλλαγή είναι απίθανο να πραγματοποιηθεί σύντομα. Η διοίκηση Díaz-Canel, η οποία ασχολείται με την διαχείριση των πολιτικών λιτότητας, δεν έχει ακόμη εκπονήσει ένα νέο πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής, πόσω μάλλον ένα στρατηγικό όραμα για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Τον Ιούλιο, η κυβέρνηση εξέδωσε αυστηρούς νέους κανονισμούς [4] για τις αναδυόμενες ιδιωτικές επιχειρήσεις του νησιού. Με στόχο να εμποδίσουν τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τους πολίτες να συσσωρεύουν πλούτο και να αποτελέσουν κάθε πιθανή πρόκληση για το μονοπώλιο του κράτους στην οικονομική και πολιτική εξουσία, οι νέοι κανόνες δείχνουν ότι οι ηγέτες της Κούβας είναι ακόμα εξαιρετικά επιφυλακτικοί, αν όχι εντελώς εχθρικοί προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις .

ΠΑΛΙΟ ΡΟΥΜΙ ΣΕ ΝΕΑ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ;