Ενεργειακός καταλύτης στην Ανατολική Μεσόγειο

Όπως καθίσταται αντιληπτό, οι γενόμενες προκλήσεις είναι σημαντικές, αντιηγεμονικές από πλευράς της Ελλάδας, της Κύπρου και άλλων θιγόμενων δρώντων και ηγεμονικές για την Άγκυρα, η οποία επιδιώκει μια θέση διαμορφωτικού παράγοντα στην περιφέρειά της. Προς την πραγμάτωση του ηγεμονικού σκοπού, η Τουρκία οφείλει να περάσει Συμπληγάδες, καθώς ο ηγεμονισμός αποτελεί ipso facto την θεωρητική βάση μιας στρατηγικής υψηλού ρίσκου και στην τουρκική περίπτωση, τα αρνητικά ενδεχόμενα είναι περισσότερα ελλείψει προϋποθέσεων εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης [13].

Πρώτον, το εσωτερικό μέτωπο είναι κατακερματισμένο, με το Κουρδικό να συνεχίζει να αποτελεί επί δεκαετίες το πρώτιστο πρόβλημα της Τουρκίας και τον συνεχιζόμενο πόλεμο κατατριβής να είναι γεγονός εντός των συνόρων και πλέον εκτός.

Δεύτερον, η γραφειοκρατία και η εν γένει αποτελεσματικότητα των κρατικών θεσμών έχει κλονιστεί ως απόρροια της διάστασης με το δίκτυο Γκιουλέν και τις μαζικές διώξεις αντιφρονούντων, ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016.

Τρίτον, η Άγκυρα αντιμετωπίζει ευδιάκριτα πλέον τον κίνδυνο της υπερεξάπλωσης, καθώς η αύξηση των αξιώσεων σε όλα τα μέτωπα ισοδυναμεί με αύξηση των παραθύρων ευκαιρίας για την επιβολή υψηλού κόστους από τους -δυνάμει ή πραγματικούς- εξισορροπητές.

Τέταρτον, η πολιτική του Νταβούτογλου των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» απέτυχε, η ρήξη με το Ισραήλ είναι ολική, το ρήγμα στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις ολοένα διευρύνεται και η Άγκυρα έχει βρεθεί να στηρίζει τις προσδοκίες της στην Ρωσία, με την οποία οι διαφορές της στον Καύκασο, στην Κεντρική Ασία, στην Συρία ή και στην Κριμαία είναι δομικές, στοιχείο το οποίο επαληθεύεται από τις πρόσφατες εξελίξεις αναφορικά με την τύχη του Αφρίν.

ΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ

Κατόπιν των ανωτέρω, η αντίκρουση είναι εύλογη: «Γιατί πράττει όσα πράττει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν;» και «Πού εντοπίζεται το ορθολογικό κριτήριο στο εξελισσόμενο τουρκικό βέρτιγκο;». Πρώτον, ακολουθεί μια νεοοθωμανική πολιτική διατηρώντας το βλέμμα του στα εσωτερικά ζητήματα εσωτερικής συνοχής της χώρας του. Τα ηγεμονικά εγχειρήματα χαλυβδώνουν το εσωτερικό. Δεύτερον, η αύξηση των συντελεστών ισχύος και η βελτίωση της τουρκικής θέσης στην περιφερειακή κατανομή ισχύος έχουν καλλιεργήσει την πεποίθηση [14] ότι είναι σε θέση να μειώσει τις εξωτερικές εξαρτήσεις. Είναι γεγονός ότι το αμερικανικό στρατηγικό βάρος έχει εσχάτως μετακυληθεί προς τον Ειρηνικό με σκοπό την εξισορρόπηση της Κίνας. Ο Αμερικανός πρώην υπουργός Άμυνας, Leon Panetta, έχει δηλώσει χαρακτηριστικά ότι η αναλογία 50-50 όσον αφορά τις ναυτικές δυνάμεις στον Ατλαντικό και στον Ειρηνικό μεταλλάσσεται σταδιακά με τελικό στόχο την αναλογία 40-60 [15].

Αυτό δεν σημαίνει ότι η γεωστρατηγικά κρίσιμη Ευρύτερη Μέση Ανατολή εγκαταλείπεται, αλλά απλά χαλαρώνει η στρατηγική δέσμευση-προσήλωση (commitment) της Ουάσιγκτον. Στον ορθολογικό επιμερισμό των δυνάμεων σε πλανητικό επίπεδο, η Ευρύτερη Μέση Ανατολή έχει απωλέσει την σχετική αξία της έναντι άλλων περιοχών δυνητικής ανάφλεξης και ως εκ τούτου, οι διπλωματικές και στρατιωτικές δεσμεύσεις των ΗΠΑ έχουν μειωθεί. Τρίτον, αναγιγνώσκει την αποδυνάμωση των παραδοσιακών «απειλών» της –όπως τις γνωρίσαμε από το περίφημο δόγμα των «21/2 πολέμων» του Ελεκντάγ– ως παράθυρο ευκαιρίας αφαίμαξής τους [16]. Τέταρτον, το διακύβευμα είναι τεράστιο εν προκειμένω στην περίπτωση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου και αφορά την επίκληση της ενέργειας τόσο ως μέσο (means) και άρα έκφανση της λανθάνουσας ισχύος της Τουρκίας, όσο και ως αποτέλεσμα (effect), δηλαδή μοχλό επίτευξης πολιτικών και στρατηγικών αποτελεσμάτων.

ΠΕΔΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ

Απαντώντας στα αρχικά τιθέμενα ερωτήματα, επισημαίνεται η σημασία του ενεργειακού συμπλόκου της Ανατολικής Μεσογείου, υπό το πρίσμα είτε του υψηλού δυναμικού κοιτασμάτων το οποίο δύναται να υπηρετήσει τον σκοπό αναβάθμισης της ενεργειακής ασφάλειας της Τουρκίας, είτε της δημιουργίας πρόσφορου εδάφους για την ουσιαστική κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ενσωμάτωσή της στο τουρκικό ηγεμονικό εγχείρημα. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι προκλήσεις για την Άγκυρα σχετίζονται με την αναγκαιότητα περιορισμού των «ανοιχτών μετώπων», καθώς και την βέλτιστη κινητοποίηση συμμαχιών.

Η Τουρκία προσπαθεί να ισορροπήσει στο γεωπολιτικό εκκρεμές της περιοχής εκφράζοντας σειρά αξιώσεων σε ρόλο δυνητικού ηγεμόνα. Ο κίνδυνος για την ίδια είναι η πρόκληση αντισυσπειρώσεων, κάτι το οποίο είναι πιθανό ελέω της ύπαρξης των ευμεγεθών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Με μια φράση, η ύπαρξη υψηλού διακυβεύματος συγκροτεί και ενισχύει τις προοπτικές ενεργειακής συνεργασίας και δεσμεύει τους εμπλεκόμενους δρώντες προς την συγκεκριμένη προοπτική.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

*Το δοκίμιο αυτό δημοσιεύθηκε αρχικά στο τεύχος 54 (Οκτώβριος – Νοέμβριος 2018) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.