Η Ευρώπη δοκιμάζει τα όρια για το Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Ευρώπη δοκιμάζει τα όρια για το Ιράν

Ένα νέο εμπορικό όχημα θα μπορούσε να διατηρήσει την καρδιά της πυρηνικής συμφωνίας
Περίληψη: 

Καθώς ο Λευκός Οίκος προσπαθεί να συσπειρώσει ευρύτερη διεθνή υποστήριξη για την εκστρατεία του της «μέγιστης πίεσης» εναντίον του Ιράν, ένα επίμονο γεγονός βασανίζει τις προσπάθειές του: Τα τελευταία δύο χρόνια έχει με συνέπεια εκτιμηθεί ότι το Ιράν έχει τηρήσει την πυρηνική συμφωνία JCPOA από την μεριά του. Οπότε, υποστηρίζουν οι υπόλοιποι συμμετέχοντες της συμφωνίας, το ίδιο πρέπει να κάνουν κι αυτοί.

Ο NAYSAN RAFATI είναι αναλυτής για το Ιράν στο International Crisis Group.
Ο ALI VAEZ διευθύνει το πρόγραμμα για το Ιράν στο International Crisis Group.

Στις 31 Ιανουαρίου 2019, η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσαν [1] την πιο ουσιαστική μέχρι τώρα πρόοδό τους για να σώσουν από την κατάρρευση την πυρηνική συμφωνία του 2015, την οποία έχουν υπογράψει. Με την ευλογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα τρία κράτη καθιέρωσαν ένα ειδικό κανάλι που προστατεύει το εμπόριο με το Ιράν από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Το Εργαλείο για την Υποστήριξη των Εμπορικών Ανταλλαγών ή INSTEX (Instrument in Support of Trade Exchanges), όπως ονομάζεται το κανάλι, έχει την δυνατότητα η Ευρώπη να μπορέσει ακόμα και τώρα να διασώσει την καρδιά της πυρηνικής συμφωνίας: Ότι το Ιράν θα περιορίσει τις πυρηνικές του δραστηριότητες σε αντάλλαγμα για την εξομάλυνση των οικονομικών σχέσεων. Η διατήρηση αυτής της ρύθμισης θα εξαρτηθεί όχι μόνο από το ελάχιστο εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Ιράν που το INSTEX θα μπορούσε να συμβάλει να διατηρηθεί, αλλά και από το αν η Ευρώπη μπορεί να πλοηγηθεί στον στενό διάδρομο ανάμεσα σε αυτό που το Ιράν αναμένει και στο τι μπορούν να ανεχθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

05022019-1.jpg

Μια ιρανική σημαία ανεμίζει μπροστά από την έδρα των Ηνωμένων Εθνών, κατά την διάρκεια συνεδρίασης του Συμβουλίου των Διοικητών του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA) στην Βιέννη, τον Μάρτιο του 2015. HEINZ-PETER BADER / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------------

Η απόφαση του προέδρου Donald Trump να αποσυρθεί από την πυρηνική συμφωνία, γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA), τον Μάιο του 2018, επέφερε την επιστροφή των ισχυρών αμερικανικών κυρώσεων που είχαν παγώσει στο πλαίσιο της συμφωνίας. Οι νέες κυρώσεις, σε αντίθεση με εκείνες που είχαν προηγηθεί της JCPOA, δεν έχουν υποστήριξη ούτε από τα Ηνωμένα Έθνη ούτε από την ΕΕ. Η Ουάσιγκτον τα έθεσε σε ισχύ μονομερώς -αλλά και πάλι με καταστροφικά αποτελέσματα. Τους τελευταίους μήνες, δεκάδες διεθνείς εταιρείες έχουν εγκαταλείψει το Ιράν, οι εξαγωγές πετρελαίου της χώρας έχουν μειωθεί κατά το ήμισυ, το εθνικό νόμισμά του έχει χάσει αξία και ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί. Το ιρανικό κοινοβουλευτικό think tank [δεξαμενή σκέψης ή ομάδα προβληματισμού] εξέδωσε μια ζοφερή πρόβλεψη, υποδεικνύοντας ότι, στο πιο αισιόδοξο από δύο σενάρια, η χώρα θα μπορούσε να αναμένει ανάπτυξη -2,6% φέτος και -4,5% το επόμενο έτος. Ο πρόεδρος της χώρας έχει αξιολογήσει [2] την οικονομική κατάσταση ως την χειρότερη στις τέσσερις δεκαετίες από την επανάσταση του 1979.

Καθώς ο Λευκός Οίκος προσπαθεί να συσπειρώσει ευρύτερη διεθνή υποστήριξη για την εκστρατεία του της «μέγιστης πίεσης», ένα επίμονο γεγονός βασανίζει τις προσπάθειές του: Τα τελευταία δύο χρόνια ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA) και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ και, την περασμένη εβδομάδα, ο Διευθυντής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ, έχουν με συνέπεια εκτιμήσει ότι το Ιράν έχει τηρήσει το JCPOA από την μεριά του[3]. Και έτσι, υποστηρίζουν οι υπόλοιποι συμμετέχοντες της συμφωνίας, το ίδιο πρέπει να κάνουν κι αυτοί.

Πράγματι, είναι αυτή η επιτακτική ανάγκη να διασωθεί μια πολυμερής συμφωνία, η οποία επιτεύχθηκε με κόπο και εξακολουθεί να εξυπηρετεί την βασικό σκοπό της, που έχει ωθήσει τους Ευρωπαίους να ενεργήσουν -όχι μια αφελής θεώρηση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, της οποίας τις δοκιμές βαλλιστικών πυραύλων, τις επιδόσεις επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και τις περιφερειακές δεσμεύσεις της, τις αντιμετωπίζουν με σοβαρή ανησυχία. Όπως είπε στις 31 Ιανουαρίου ο υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Jeremy Hunt, στους ομολόγους του της ΕΕ στις 31 Ιανουαρίου [4], η δέσμευση προς την JCPOA «δεν μας εμποδίζει κατά κανένα τρόπο να αντιμετωπίσουμε τις εχθρικές και αποσταθεροποιητικές δραστηριότητες του Ιράν». Ούτε και τα ευρωπαϊκά έθνη ενήργησαν με φιλαργυρία προς τις ιρανικές πληρωμές που δεν είχαν ακόμη υλοποιηθεί πριν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιβάλουν εκ νέου κυρώσεις.

Αντίθετα, οι Ευρωπαίοι υπογράφοντες το JCPOA κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αντιμετώπιση του Ιράν σε αποκλίνοντες τομείς θα είναι πολύ πιο δύσκολη εάν χαθεί ο μοναδικός τομέας σύγκλισης. Και όπως διευκρινίζουν οι λεπτομέρειες του INSTEX, η Ευρώπη προχωρά με προσοχή στην προσπάθειά της να διατηρήσει αυτό το θεμέλιο χωρίς να ανταγωνιστεί τον διατλαντικό σύμμαχό της.

ΑΥΤΟΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΠΟΔΙ

Το INSTEX είναι αυτό που είναι γνωστό ως «όχημα ειδικού σκοπού», παρέχοντας στις ευρωπαϊκές τράπεζες και επιχειρήσεις ένα νέο κανάλι εμπορίου για τις δουλειές που σχετίζονται με το Ιράν, μονωμένο από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Μέσω του οχήματος, οι ιρανικές εξαγωγές προς την Ευρώπη θα συσσωρευθούν ως πιστώσεις, οι οποίες στην συνέχεια θα χρησιμοποιηθούν για αγορές από ευρωπαϊκούς προμηθευτές. Οι Ελβετοί εργάζονταν σε μια παρόμοια ρύθμιση. Η αντικατάσταση των τραπεζικών μεταφορών με αυτό που ουσιαστικά είναι ένας μηχανισμός ανταλλαγής προϊόντων (barter), μειώνει την έκθεση του Ιράν στο διεθνές τραπεζικό σύστημα που κυριαρχείται από τις ΗΠΑ και ως εκ τούτου περιορίζει την ευκαιρία της Ουάσιγκτον να επιβάλει κυρώσεις. Η δήλωση που εγκαινιάζει το κανάλι αναφέρεται συγκεκριμένα [4] στην εισαγωγή από το Ιράν φαρμάκων, ιατροτεχνολογικών προϊόντων και γεωργικών ειδών διατροφής: Τα ανθρωπιστικά αγαθά των οποίων η κυκλοφορία είναι θεωρητικά απαλλαγμένη από αμερικανικές κυρώσεις, αλλά συχνά παρεμποδίζεται στην πράξη επειδή οι τράπεζες διστάζουν να εμπλακούν στην ιρανική αγορά.