Το ριζοσπαστικό Ισλάμ στην Βουλγαρία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το ριζοσπαστικό Ισλάμ στην Βουλγαρία

Μια πρώτη ανάγνωση του φαινομένου
Περίληψη: 

Στην Βουλγαρία ζει σήμερα η μεγαλύτερη αυτόχθονη κοινότητα Μουσουλμάνων από κάθε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ. Ωστόσο, η πλειονότητα της κοινής γνώμης στην Βουλγαρία, όπως και η πολιτική της ελίτ, έχει άγνοια γύρω από το Ισλάμ ως θρησκεία και κοινωνική πρακτική.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ είναι αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Η βουλγαρική εθνική ταυτότητα έχει διαμορφωθεί ιστορικά μέσα από την αντιπαράθεση με το ισλαμικό οθωμανικό κράτος και στην Βουλγαρία ζει σήμερα η μεγαλύτερη αυτόχθονη κοινότητα Μουσουλμάνων [1] από κάθε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ. Ωστόσο, η πλειονότητα της κοινής γνώμης στην Βουλγαρία, όπως και η πολιτική της ελίτ, έχει άγνοια γύρω από το Ισλάμ ως θρησκεία και κοινωνική πρακτική – κάτι που βέβαια δεν παρατηρούμε μόνο στην Βουλγαρία, αλλά ισχύει σε μεγάλο βαθμό τόσο σε άλλες βαλκανικές χώρες όπως και γενικότερα στην Ευρώπη.

29052019-1.jpg

Βούλγαροι ιμάμηδες έξω από το τζαμί «Sherif Halil Pasha» πριν από την επίσκεψη του τότε προέδρου της Τουρκίας, Αμπντουλάχ Γκιούλ, στην πόλη Shumen, 370 χλμ. βορειοανατολικά της Σόφιας, στις 12 Ιουλίου 2011. REUTERS/Stoyan Nenov
----------------------------------------------------------------------------------------

Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε την περιορισμένη έρευνα, μέχρι και πρόσφατα, για το ζήτημα της λεγόμενης «θρησκευτικής αναβίωσης» που έχει σημειωθεί στην Βουλγαρία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την έναρξη της περιόδου εκδημοκρατισμού στην χώρα τόσο ανάμεσα στους Χριστιανούς όσο και ανάμεσα στους Μουσουλμάνους. Όπως, επιπλέον, και την απουσία συστηματικής έρευνας για μια σειρά ειδικότερων θεμάτων, όπως του αντίκτυπου της θρησκευτικής εκπαίδευσης Μουσουλμάνων Βουλγάρων σε χώρες της Μέσης Ανατολής˙ των θρησκευτικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε Μουσουλμάνους Βούλγαρους μετανάστες και μουσουλμανικές μεταναστευτικές κοινότητες σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης˙ των θρησκευτικών αλληλεπιδράσεων επίσης ανάμεσα στον μουσουλμανικό πληθυσμό της Βουλγαρίας και νεόφερτους Μουσουλμάνους μετανάστες και πρόσφυγες˙ όπως και της επιρροής της λεγόμενης διαδικτυακής προπαγάνδας στον μουσουλμανικό πληθυσμό της Βουλγαρίας [2].

Ένα συναφές ερώτημα που, όπως θα δούμε, έχει απασχολήσει τα ΜΜΕ και τις υπηρεσίες ασφαλείας της γειτονικής χώρας, αφορά τις «υπαρκτές και εν δυνάμει απειλές» από την ριζοσπαστικοποίηση του μουσουλμανικού πληθυσμού για την εθνική ασφάλεια της χώρας. Η ριζοσπαστικοποίηση του μουσουλμανικού πληθυσμού, εκεί όπου έχει παρατηρηθεί, θεωρείται ότι οφείλεται σε εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες και συνθήκες. Στους εξωτερικούς παράγοντες περιλαμβάνονται η φοίτηση Βουλγάρων Μουσουλμάνων σε θεολογικά ιδρύματα της Μέσης Ανατολής και η είσοδος ριζοσπαστικών στοιχείων στην Βουλγαρία -όπως κληρικών, μεταναστών ακόμη και μαχητών του ISIS οι οποίοι διέρχονται από την χώρα (και τέτοιες περιπτώσεις υπολογίζεται ότι υπήρξαν αρκετές στο πρόσφατο παρελθόν) χωρίς ωστόσο να εγκαθίστανται. Στους εσωτερικούς περιλαμβάνονται οι ιδιαίτερες συνθήκες κοινωνικής ανέχειας και περιθωριοποίησης συγκεκριμένων ομάδων, όπως των Ρομά και των Πομάκων, οι οποίες δημιουργούν εύφορο έδαφος για την διάδοση ριζοσπαστικών θρησκευτικών ιδεών, η επιρροή του διαδικτύου, όπως και η λειτουργία μουσουλμανικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, τα οποία προαγάγουν ριζοσπαστικές ερμηνείες του Ισλάμ, ενώ ενίοτε το καθεστώς τους δεν είναι πλήρως νόμιμο [3].

Η ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ

Σε συνολικό πληθυσμό 7.364.570 ατόμων, τα 1.606.269 απέφυγαν να δηλώσουν κάποιο θρησκευτικό δόγμα, ενώ 682.000 δήλωσαν «άθεοι» ή «καμία θρησκεία».

29052019-2.jpg

Όπως είναι γνωστό υπάρχουν τρεις μεγάλες Μουσουλμανικές κοινότητες στη Βουλγαρία: Οι εθνοτικά Τούρκοι, οι λεγόμενοι Βουλγαρόφωνοι Μουσουλμάνοι, γνωστοί και ως Πομάκοι, και οι Ρομά. Στην πλειονότητά τους είναι Σουνίτες (546.000), ενώ υπάρχει και μια μικρή ομάδα Σιιτών (27.400). Ως ποσοστό του πληθυσμού, οι εθνοτικά Τούρκοι ήταν 588.318 (ή το 8,8%) και οι Ρομά 325.343 ή το 4,9% του συνολικού πληθυσμού με βάση την τελευταία απογραφή του 2011 [5]. Εδώ θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η πλειονότητα των Ρομά στην Βουλγαρία δηλώνουν Χριστιανοί (με παρουσία και των τριών κύριων χριστιανικών δογμάτων) ενώ υπολογίζεται ότι το ποσοστό των Ρομά που έχει ασπαστεί το Ισλάμ φτάνει το 30%. Στατιστικά στοιχεία, όπως είναι γνωστό, για τον πληθυσμό των Πομάκων δεν υπάρχουν καθώς καταμετρούνται ως εθνοτικά Βούλγαροι [6]. Στην Βουλγαρία υπάρχει και μια μικρή πληθυσμιακά ομάδα νόμιμων μεταναστών από τη Μέση Ανατολή: Το 2013 υπολογίζονταν γύρω στους 10.000 με την πλειονότητά τους να προέρχεται από το Ιράκ, την Συρία και την Τουρκία [7].

Ως προς τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο, μετά το 2012 η Βουλγαρία βίωσε, για τα δικά της μέτρα, μια απότομη αύξηση: Από 1.000 περίπου αιτήσεις που δεχόταν ετησίως μέχρι το 2011, το 2013 ξεπέρασαν τις 7.000, το 2014 τις 11.000 και το 2015 τις 12.000, με τη μεγάλη πλειονότητά τους να προέρχεται από χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως η Συρία [8]. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες είναι συγκεντρωμένοι στην Σόφια, ενώ μικρότερες ομάδες έχουν εγκατασταθεί κοντά στην πόλη Σβίλενγκραντ κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, καθώς και στο Χάσκοβο.