Η καλύτερη τελευταία ελπίδα της Βοσνίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η καλύτερη τελευταία ελπίδα της Βοσνίας

Πώς ένα απίθανο ειρηνευτικό δίδυμο μπορεί να κρατήσει ενωμένα τα Βαλκάνια
Περίληψη: 

Η αδυναμία προσκαλεί την πρόκληση, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια. Αυταρχικοί δρώντες, όπως η Κίνα, οι χώρες του Κόλπου, η Τουρκία και η Ρωσία, όλοι έσπευσαν να γεμίσουν το κενό που άφησε η Δυτική νωθρότητα. Στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η σερβική πλειοψηφία, η Δημοκρατία Σέρπσκα (RS), έχει πέσει υπό την επιρροή της Μόσχας σε ακόμη μεγαλύτερη έκταση από όσο η γειτονική Σερβία.

Ο KURT BASSUENER είναι συνιδρυτής του Democratization Policy Council, ενός think tank που εδρεύει στο Βερολίνο. Ένας υπότροφος Fulbright, ολοκληρώνει την διδακτορική του διατριβή στο University of St. Andrews.

Έχει περάσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που οι ειρηνευτικές συμφωνίες του Ντέιτον τερμάτισαν τον πόλεμο στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη, όπου σκοτώθηκαν περίπου 100.000 άνθρωποι. Η συμφωνία εντέλετο την διατήρηση «ασφαλούς και σίγουρου περιβάλλοντος» [1] στην χώρα. Το ΝΑΤΟ επωμίστηκε πρώτα αυτή την ευθύνη˙ αργότερα, στα τέλη του 2004, ανέλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, η εφαρμογή των ειρηνευτικών συμφωνιών σταμάτησε. Ωστόσο, η δύναμη της ΕΕ, αρχικά 7.000 μελών, μειώθηκε σε ένα θεσμικό φύλλο συκής με 600 στρατιώτες, μια συγκλονιστικά μικρή παρουσία που διαφημίζει την έλλειψη αποφασιστικότητας της ΕΕ. Αυτή η δύναμη δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της ενάντια στις αυξανόμενες απειλές ασφαλείας, πόσω μάλλον να εκπληρώνει την εντολή των συμφωνιών του Dayton.

11072019-1.jpg

Μια γυναίκα προσεύχεται στον τάφο των μελών της οικογένειάς της κοντά στην Σρεμπρένιτσα της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τον Μάρτιο του 2019. Dado Ruvic / Reuters
---------------------------------------------------------------------------

Η αδυναμία προσκαλεί την πρόκληση, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια. Αυταρχικοί δρώντες, όπως η Κίνα, οι χώρες του Κόλπου, η Τουρκία και η Ρωσία, όλοι έσπευσαν [2] να γεμίσουν το κενό που άφησε η Δυτική νωθρότητα. Στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η σερβική πλειοψηφία, η Δημοκρατία Σέρπσκα (RS), έχει πέσει υπό την επιρροή της Μόσχας σε ακόμη μεγαλύτερη έκταση από όσο η γειτονική Σερβία, αναζωογονώντας το βοσνιο-σερβικό αποσχιστικό κίνημα. Χωρίς μια φιλελεύθερη, αντισταθμιστική δύναμη για να τους περιορίσει, οι ανεξέλεγκτοι ηγέτες της Βοσνίας γίνονται ολοένα και πιο τολμηροί στην εθνοτική τους ακροσφαλή πολιτική, καθιστώντας την ανανέωση των συγκρούσεων πιο πιθανή και τις δυνητικές συνέπειες πιο τρομερές. Η Βοσνία αντιμετωπίζει μια αποτυχία αποτροπής που μόνο οι φιλελεύθερες δημοκρατικές δυνάμεις έχουν την δυνατότητα να αποκαταστήσουν.

ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΚΑΘΗΚΟΝΤΟΣ

Ο Σερβοβόσνιος ηγέτης, Μίλοραντ Ντόντικ, που σήμερα προεδρεύει της τριμερούς προεδρίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, έχει από καιρό υποστηρίξει την διάλυση της χώρας, έτσι ώστε η RS να μπορέσει είτε να γίνει ανεξάρτητο κράτος είτε να ενοποιηθεί με την Σερβία. Βόσνιοι ηγέτες της Κροατίας τον υποστηρίζουν ανοιχτά και η Κροατία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, το κάνει σιωπηρά, δεδομένου ότι το κυβερνών κόμμα αναμένει να επωφεληθεί πολιτικά από την ανανεωμένη εθνοτική σύγκρουση. Η εμβάθυνση της ρωσικής εμπλοκής στην περιοχή μόνο ενίσχυσε την επιρροή του Ντόντικ. Αφού χειροκρότησε [3] την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014 ως μια έκφραση «αυτοδιάθεσης», ο Ρώσος πρεσβευτής τον αντάμειψε με μια επίσκεψη. Αργότερα, είπε [3] στον τότε πρωθυπουργό και τώρα πρόεδρο της Σερβίας, Aleksandar Vucic, ότι είχε ρωσική υποστήριξη για ένα στοίχημα προς την ανεξαρτησία. Ο Βούτσιτς αρνήθηκε να τον υποστηρίξει, πιθανότατα επειδή φοβόταν την δυσαρέσκεια από τις Δυτικές δυνάμεις, αλλά οι δύο ηγέτες έχουν έρθει πιο κοντά έκτοτε. Τον Μάιο του 2014, η RS άλλαξε επισήμως την πολιτική της για τη Δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη (European Union Force in Bosnia and Herzegovina, EUFOR) από την υποστήριξη της αποστολής στην έκκληση για την απόσυρσή της.

Υπήρξαν άλλα ανησυχητικά σημάδια ότι η Βοσνία και Ερζεγοβίνη βρίσκεται σε πορεία προς την βίαιη διάλυση. Η Εθνοσυνέλευση της RS συνέταξε πρόσφατα σχέδια για την ίδρυση μιας βοηθητικής αστυνομικής μονάδας 1.000 ατόμων που πολλοί φοβούνται ότι θα μπορούσε να γίνει de facto ο στρατός της RS, χωριστός από τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις. Οι νομοθέτες της RS αποχώρησαν από το σχέδιο στα τέλη του περασμένου μήνα, αφότου βρέθηκαν υπό έντονη εγχώρια και διεθνή πίεση, μόνο για να γυρίσουν και να ανακοινώσουν μια νέα χωροφυλακή [4] που είναι σίγουρο ότι θα είναι εξίσου διχαστική. (Οι βοσνιακής πλειοψηφίας ομοσπονδιακές μονάδες της χώρας προβλεπόμενα αντέδρασαν [5] προγραμματίζοντας να συγκεντρώσουν τις δικές τους εφεδρικές δυνάμεις αστυνόμευσης). Οι Αρχές της RS καλλιέργησαν επίσης την αφοσίωση των πλειοψηφίας Βοσνιακών Σέρβων μονάδων πεζικού στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας, που δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί πλήρως, ήδη πάνω από μια δεκαετία μετά τον πόλεμο. Μια κοινή άσκηση [6] μεταξύ στρατευμάτων μιας τέτοιας μονάδας πεζικού και μιας πλήρως πολιτικοποιημένης αστυνομίας της RS τον Μάιο ήταν μια ανησυχητική κλιμάκωση των προσπαθειών του Ντόντικ για να τροφοδοτήσει την αποσχιστική θέρμη.

Σε περίπτωση που ένας νέος γύρος ένοπλης βίας απειλήσει την Βοσνία, η EUFOR δεν θα είναι σε θέση [7] να την εμποδίσει ή να την αντιμετωπίσει. Σχεδόν πριν από μια δεκαετία, οι στρατιωτικοί διοικητές της ΕΕ ανέφεραν ότι θα χρειαζόταν μια ταξιαρχία -περίπου 5.000 στρατιώτες- για να μπορέσει η EUFOR να ανταποκριθεί στις ευθύνες της. Ο κύριος λόγος που η δύναμη δεν κατάφερε να διατηρήσει αυτόν τον αριθμό είναι η έλλειψη θέλησης από την πλευρά της Ευρώπης. Τα γραφειοκρατικά θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και τα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ, δεν επιθυμούν να παραδεχτούν ότι υπάρχει ζήτημα ασφάλειας στην Βοσνία, πόσω μάλλον να το αντιμετωπίσουν. Το Ηνωμένο Βασίλειο, που συνήθως είναι διατεθειμένο να επιδείξει μεγαλύτερο ρεαλισμό στο θέμα αυτό, έχει στρατιωτικά τμήματα διαθέσιμα για την ενίσχυση της EUFOR. Ωστόσο, το ακόμα ανεπίλυτο χάος του Brexit έχει κάνει το Λονδίνο λιγότερο δυναμικό στην Ευρώπη. Όσο η σχέση του με την ΕΕ παραμένει ασαφής, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι απίθανο να παρέμβει στα Βαλκάνια.