Ευρασιατισμός και Τουρκία

Οι συναντήσεις κορυφής στην Οζάκα της Ιαπωνίας, στο περιθώριο της τελευταίας συνόδου της Ομάδας G20 κατέδειξαν την εφιαλτική διασπορά του άναρχου τοπίου στην διεθνή σκηνή. Δύο είναι τα στοιχεία τα οποία θα πρέπει να αναλυθούν ως προς το ζήτημα Ευρασιατισμός. Η συνάντηση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Ταγίπ Ερντογάν και η «τριμερής» Ρωσίας, Κίνας και Ινδίας.

Προφανώς η «οικογενειακή φωτογραφία» από την σύνοδο των G20 προκαλεί εντυπώσεις, αλλά μέχρις εκεί. Ο «πλανητάρχης» απαθανατίζεται στο μέσον με τον ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας εκ δεξιών του και τον Ταγίπ Ερντογάν εξ‘ αριστερών. Η εικόνα δεν απηχεί την πραγματικότητα, η οποία είναι πολυπλοκότερη. Ο Ντόναλντ Τραμπ πριν συναντήσει τον πρόεδρο της Τουρκίας είχε μακρά συνομιλία με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Είναι ηλίου φαεινότερο πως σε αυτήν την συζήτηση τέθηκαν τα θέματα που αφορούν και το πλέγμα των αμερικανο-τουρκικών σχέσεων. Τα τηλεγραφήματα Ελλήνων διπλωματών προς το ελληνικό ΥΠΕΞ έπεφταν βροχή εκείνες τις ημέρες της συνόδου της Οζάκα. Δικαιολογημένα άλλωστε. Ο Ντόναλντ Τραμπ έδωσε την εντύπωση πως είχε παρακάμψει τόσο τις δεδηλωμένες απόψεις του αμερικανικού Πενταγώνου για το ζήτημα των S400 όσο και τις εκφρασμένες δια ψηφισμάτων θέσεις του Κογκρέσου για το ίδιο πρόβλημα. Ο Ταγίπ Ερντογάν, με χαμόγελο θριαμβευτή, δήλωσε πως δεν θα υπάρξουν αμερικανικές κυρώσεις για την εγκατάσταση του ρωσικού οπλικού συστήματος στην Τουρκία. Προηγουμένως, είχε εξηγήσει με ανατολικού τύπου γλαφυρότητα πώς, ενώ οι σχέσεις του με τον Ντόναλντ Τραμπ είναι απόλυτα φιλικές, η διαμόρφωση του πλαισίου επαφών με τους «υφισταμένους» του προέδρου των ΗΠΑ είναι οι χείριστες δυνατές. Πρόκειται για αφέλεια ή για ελιγμό; Μάλλον το δεύτερο, διότι αμέσως μετά την Οζάκα το «βαθύ κράτος» στην Ουάσιγκτον έσπευσε να ξεκαθαρίσει τα πράγματα: Οι ΗΠΑ δεν διαγράφουν ούτε ένα σημείο στίξης από όσα έχουν ειπωθεί προσφάτως περί επιβολής κυρώσεων στην Τουρκία όταν και εφόσον φθάσουν τα ρωσικά οπλικά συστήματα στην Τουρκία, αρχής γενομένης από την 31η Ιουλίου 2019. Σε αυτό το πλαίσιο κυρώσεων συμπεριλαμβάνεται και η συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα παραγωγής του μαχητικού F35.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Δύο μέτρα και δύο σταθμά; Ασφαλώς όχι. Έχουμε να κάνουμε με δύο διαστάσεις διαχείρισης του ιδίου ζητήματος. Η πρώτη, αυτή του αμερικανικού «βαθέος κράτους» αφορά της εξειδίκευση του χειρισμού των κεντρικών ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής και θεμάτων ασφαλείας. Το δεύτερο επίπεδο, αφορά το marketing στην εξωτερική πολιτική. Πρόκειται για συμπληρωματικές δραστηριότητες. Οι ΗΠΑ, με την θεσμοποίηση της East Med act προ εβδομάδων, και σε επίσημο επίπεδο πλέον, διαμόρφωσαν το πλαίσιο των μελλοντικών κινήσεων τους στην Ανατολική Μεσόγειο και στο «τετράγωνο» Ισραήλ-Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος, με επέκταση του «τετραγώνου» σε ένα επιπλέον τραπεζοειδές σχήμα όπου συμπεριλαμβάνονται η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία. Αυτό το γεωπολιτικό – γεωοικονομικό σχήμα αποτελεί και την δομή–γραμμή αντιπαράθεσης με την υπό διαμόρφωση «Ευρασιατική Ανατολή». Σε πρώτη φάση, αυτό το σχήμα λειτουργεί ως «φράγμα» προς το Ιράν και τους συνεργάτες του, δηλαδή την Ρωσία, την Τουρκία, τον Σιιτισμό γενικότερα, με θέατρο αντιπαράθεσης το έδαφος της Συρίας, ενός τμήματος του Λιβάνου, το Ιράκ και την Υεμένη.

Όλα όσα διατυπώθηκαν παραπάνω ακούγονται αν όχι λογικά τουλάχιστον «δομημένα». Ούτε αυτό είναι αλήθεια. Η διαμόρφωση ενός νέου διπολικού, ως προς την ουσία, αλλά πολυπολικού ως προς τις επί μέρους εφαρμογές του, διεθνούς τοπίου περνά, αυτήν την περίοδο την φάση της πλήρους διπλωματικής αναρχίας στις διεθνείς σχέσεις. Η διαχείριση του ζητήματος «Βόρεια Κορέα» καθώς και η πολύ πρόσφατη διαχείριση κρίσης στον Περσικό Κόλπο καταδεικνύουν πως στα κέντρα αποφάσεων του πλανήτη επικρατούν συνθήκες σύγχυσης, διάχυσης αρμοδιοτήτων, αμηχανία, και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και κρίσης πανικού. Τα συμπτώματα αυτά καταδεικνύουν (αν δεν προϊδεάζουν) πως η περίοδος που διανύουμε είναι άκρως επικίνδυνη και ρευστή. Η «αμηχανία» αυτή αποτυπώθηκε με έκδηλο τρόπο με την χειραψία Τραμπ–Ερντογάν στην Οζάκα. Δικαιολογημένα, λοιπόν, η Άγκυρα θριαμβολογεί σε επικοινωνιακό επίπεδο την ώρα που το τουρκικό νόμισμα κατρακυλά και ο Ερντογάν καρατομεί τον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας. Πρόκειται για μια εικόνα παραλογισμού και σύγχυσης, πλην όμως αυτή είναι η πραγματικότητα.

ΝΕΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Οι τελικές επιλογές του «συστήματος Ερντογάν» οδηγούν και σε ένα άλλο οδυνηρότερο συμπέρασμα. Ο τουρκικός «Ευρασιατισμός» είναι σχήμα ανταγωνιστικό ως προς τις γεωπολιτικές και γεωοικονομικές σταθερές του Ευρωπαϊκού, κατ’ αρχήν, και του Δυτικού μοντέλου, γενικότερα. Ο ανταγωνισμός φέρνει ρήξεις και στιγμιαίες, μεσοπρόθεσμες ή ακόμη χειρότερα, μακροπρόθεσμες συγκρούσεις. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό ήταν και θα είναι εφεξής μια από τις αιχμές αυτού του συγκρουσιακού περιβάλλοντος. Το γενικότερο, όμως, συγκρουσιακό στοιχείο σε θέματα ασφάλειας θα είναι αυτό που θα κυριαρχήσει σε ένα ορατό χρονικό ορίζοντα. Τα ζητήματα ασφαλείας συνδέονται άμεσα με τα βασικά στοιχεία που καθορίζουν τα Δυτικά συμφέροντα στο άμεσο και απώτερο μέλλον. Αυτά είναι τα ενεργειακά (αγωγοί) και οι μεταφορές (ελεύθερες εμπορικοί οδοί). Αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο της αντιπαράθεσης ετούτη την στιγμή στη Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το Καστελόριζο και η θάλασσα της Καρπάθου είναι απλώς ένα «κόκκινο κουμπί» που συμβολίζει το πώς θα είναι ή δεν θα είναι λειτουργικά τα σύνορα μεταξύ Ευρώπης–Δύσης με τον Ευρασιατισμό κατά την επόμενη περίοδο. Δεν υφίσταται επί της ουσίας ζήτημα επιλογής. Υπάρχει μόνον θέμα διαχείρισής της. Η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα θα αντιμετωπίσει αυτό το ζήτημα, όπως η προηγούμενη κλήθηκε (και το έκανε) να διαχειριστεί ένα από τα βασικά προβλήματα των Δυτικών Βαλκανίων.

Τα στοιχεία που καθορίζουν το γενικότερο πλαίσιο ασφαλείας στα ανατολικότερα σύνορα της Ευρώπης και του Δυτικού κόσμου, από τον Έβρο δηλαδή έως την Αμμόχωστο, είναι τα εξής: