Πώς τελειώνει μια παγκόσμια τάξη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς τελειώνει μια παγκόσμια τάξη

Και τι έρχεται μετά το πέρασμά της*
Περίληψη: 

Η επιδείνωση της παγκόσμιας τάξης μπορεί να θέσει σε κίνηση τάσεις που προμηνύουν την καταστροφή. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε περίπου 60 χρόνια μετά την κατάρρευση της Συνεννόησης της Ευρώπης στην Κριμαία παρ’ όλες τις προθέσεις και τους σκοπούς. Αυτό που βλέπουμε σήμερα μοιάζει με τα μέσα του 19ου αιώνα με σημαντικούς τρόπους…

Ο RICHARD Ν. HAASS είναι πρόεδρος του Council on Foreign Relations και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο A World in Disarray: American Foreign Policy and the Crisis of the Old Order.

Μια σταθερή παγκόσμια τάξη [1] είναι σπάνιο πράγμα. Όταν κάποια ανακύπτει, τείνει να έρχεται μετά από μια μεγάλη αναστάτωση που δημιουργεί τόσο τις συνθήκες όσο και την επιθυμία για κάτι νέο. Προϋποθέτει σταθερή κατανομή της ισχύος και ευρεία αποδοχή των κανόνων που διέπουν την διεξαγωγή των διεθνών σχέσεων. Χρειάζεται επίσης επιδέξια πολιτική τέχνη (statecraft) [2], δεδομένου ότι μια τάξη δημιουργείται, δεν γεννιέται. Και ανεξάρτητα από το πόσο ώριμες είναι οι συνθήκες εκκίνησης ή ισχυρή η αρχική επιθυμία, η διατήρησή της απαιτεί δημιουργική διπλωματία, λειτουργούντες θεσμούς και αποτελεσματική δράση για να την προσαρμόσουν όταν οι συνθήκες αλλάξουν και να την στηρίξουν όταν έρθουν οι προκλήσεις.

09032020-1.jpg

Καταστροφείς συνεννοήσεων: Βρετανοί αξιωματικοί κατά την διάρκεια του πολέμου της Κριμαίας, το 1855. ROGER FENTON / LIBRARY OF CONGRESS
---------------------------------------------------------------------------------

Τελικά, αναπόφευκτα, ακόμη και η καλύτερα διαχειριζόμενη τάξη φτάνει σε ένα τέλος. Η ισορροπία δυνάμεων που την υποστηρίζουν γίνεται ανισόρροπη. Τα θεσμικά όργανα που την υποστηρίζουν δεν ανταποκρίνονται στις νέες συνθήκες. Κάποιες χώρες πέφτουν, και άλλες αναδύονται, ως αποτέλεσμα των μεταβαλλόμενων ικανοτήτων, των λανθασμένων επιθυμιών και των αυξανόμενων φιλοδοξιών. Οι υπεύθυνοι για την διατήρηση της τάξης κάνουν λάθη τόσο σε αυτά που επιλέγουν να κάνουν όσο και σε αυτά που επιλέγουν να μην κάνουν.

Αλλά αν το τέλος κάθε τάξης είναι αναπόφευκτο, ο χρόνος και ο τρόπος του τέλους της δεν είναι. Ούτε αυτό που έρχεται ως αποτέλεσμα. Οι τάξεις τείνουν να τελειώνουν σε μια παρατεταμένη παρακμή παρά σε μια ξαφνική κατάρρευση. Και ακριβώς όπως η διατήρηση της τάξης εξαρτάται από την αποτελεσματική πολιτική τέχνη και την αποτελεσματική δράση, η καλή πολιτική και η προληπτική διπλωματία μπορούν να βοηθήσουν στον προσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται αυτή η παρακμή και τι φέρνει. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, πρέπει πρώτα να έρθει κάτι άλλο: Η αναγνώριση ότι η παλιά τάξη δεν θα επιστρέψει ποτέ και ότι οι προσπάθειες για την αναβίωσή της θα είναι μάταιες. Όπως και με κάθε τέλος, η αποδοχή πρέπει να έρθει πριν να μπορέσει κάποιος να προχωρήσει.

Στην αναζήτηση παραλληλισμών με τον σημερινό κόσμο, οι μελετητές και οι ασκούμενοι έχουν κοιτάξει τόσο μακριά όσο στην αρχαία Ελλάδα [3], όπου η άνοδος μιας νέας δύναμης είχε ως αποτέλεσμα τον πόλεμο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, και στην περίοδο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι απομονωτικές Ηνωμένες Πολιτείες και μεγάλο μέρος της Ευρώπης κάθονταν με τα χέρια σταυρωμένα καθώς η Γερμανία και η Ιαπωνία αγνοούσαν συμφωνίες και εισέβαλαν στους γείτονές τους. Αλλά ο πιο διαφωτιστικός παραλληλισμός στο παρόν, είναι η Συνεννόηση της Ευρώπης (Concert of Europe) τον 19ο αιώνα, η πιο σημαντική και επιτυχημένη προσπάθεια να οικοδομηθεί και να διατηρηθεί η παγκόσμια τάξη μέχρι την εποχή μας. Από το 1815 έως το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έναν αιώνα αργότερα, η τάξη που καθιερώθηκε στο Συνέδριο της Βιέννης όρισε πολλές διεθνείς σχέσεις και καθόρισε (ακόμα και αν συχνά απέτυχε να επιβάλει) βασικούς κανόνες για την διεθνή συμπεριφορά. Παρέχει ένα μοντέλο για τον τρόπο συλλογικής διαχείρισης της ασφάλειας σε έναν πολυπολικό κόσμο.

Η κατάρρευση της τάξης και τα όσα ακολούθησαν προσφέρουν διδακτικά μαθήματα για το σήμερα -και μια επείγουσα προειδοποίηση. Ακριβώς επειδή μια τάξη είναι σε μη αναστρέψιμη παρακμή, αυτό δεν σημαίνει ότι το χάος ή η καταστροφή είναι αναπόφευκτα. Αλλά εάν η παρακμή υποστεί κακή διαχείριση, θα μπορούσε να ακολουθήσει καταστροφή.

ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΧΤΕΣ

Η παγκόσμια τάξη του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα και του πρώτου μέρους του εικοστού πρώτου προέκυψε από τα συντρίμμια δύο παγκόσμιων πολέμων. Η τάξη του δέκατου ένατου αιώνα ακολούθησε μια προηγούμενη διεθνή αναταραχή: Τους ναπολεόντειους πολέμους, οι οποίοι, μετά την Γαλλική Επανάσταση και την άνοδο του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, κατέστρεφαν την Ευρώπη για περισσότερο από μια δεκαετία. Αφού νίκησαν τον Ναπολέοντα και τους στρατούς του, οι νικητές σύμμαχοι -η Αυστρία, η Πρωσία, η Ρωσία και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής τους- συναντήθηκαν στην Βιέννη [4] το 1814 και το 1815. Στο Συνέδριο της Βιέννης ξεκίνησαν για να διασφαλιστεί ότι ο στρατός της Γαλλίας δεν θα απειλήσει ξανά τα κράτη τους και ότι τα επαναστατικά κινήματα δεν θα απειλήσουν ξανά τις μοναρχίες τους. Οι νικηφόρες δυνάμεις έκαναν επίσης την σοφή επιλογή να ενσωματώσουν μια ηττημένη Γαλλία, μια πορεία πολύ διαφορετική από εκείνη που ελήφθη με την Γερμανία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κάπως διαφορετική από εκείνη που επιλέχθηκε για την Ρωσία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.