Η μόνη διέξοδος από τη Μέση Ανατολή είναι δια μέσω αυτής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η μόνη διέξοδος από τη Μέση Ανατολή είναι δια μέσω αυτής

Η υπομονετική εμπλοκή θα επιτρέψει τελικά στις Ηνωμένες Πολιτείες να αποσυρθούν

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εδώ και πολύ καιρό στο επίκεντρο των προσπαθειών τους στη Μέση Ανατολή την συγκράτηση του Ιράν, από την ανάπτυξη στρατευμάτων έως την διπλωματική διαπραγμάτευση. Αλλά μέχρι στιγμής, η συγκράτηση έχει αποτύχει σε μεγάλο βαθμό. Από το 2018, η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αποχώρησε από την πυρηνική συμφωνία του 2015 και άσκησε μέγιστη πίεση στο Ιράν, μεταφέροντας ακόμη και 20.000 στρατιώτες [1] στη Μέση Ανατολή. Η ιρανική απειλή μόνο έχει αυξηθεί. Το Ιράν επέκτεινε τα πυρηνικά και πυραυλικά του προγράμματα και τις επενδύσεις του σε δυνάμεις πληρεξουσίων (proxy forces), εξελιγμένα drones, και δυνατότητες στον κυβερνοχώρο. Οι επικριτές της πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν ισχυρίζονται ότι η συμφωνία απέτυχε να περιορίσει αυτές τις απειλές και επιμένει ότι οποιαδήποτε νέα συμφωνία με την Τεχεράνη πρέπει να τις αντιμετωπίσει.

28082020-1.jpg

Οι σημαίες του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την διάρκεια των συνομιλιών για τα πυρηνικά του Ιράν, στην Βιέννη, στην Αυστρία, τον Ιούλιο του 2015. Carlos Barria / Reuters
----------------------------------------------------------------

Μια ολοκληρωμένη διευθέτηση δεν είναι ρεαλιστική. Το Ιράν δεν θα εγκαταλείψει εύκολα τα στρατηγικά περιουσιακά στοιχεία στα οποία έχει επενδύσει χρόνο και μεγάλα έξοδα, και θα είναι απρόθυμο να κάνει μεγάλες παραχωρήσεις υπό το φως της απόσυρσης του Trump από την συμφωνία του 2015. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν καλύτερα να επιδιώξουν μια συνεχή διπλωματική προσπάθεια -μια προσπάθεια που να επιδιώκει να επιλύσει πολλαπλές διαφορές και να σφυρηλατήσει βασικές συμφωνίες ελέγχου όπλων.

Μια τέτοια διαδικασία μπορεί να οικοδομήσει την εμπιστοσύνη που απαιτείται ώστε το Ιράν να επιτύχει ευρείες συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες και με τους γείτονές του. Ο σημερινός κάτοικος του Λευκού Οίκου μπορεί να μην τείνει να επιδιώξει διπλωματία με την Τεχεράνη, αλλά μια νέα κυβέρνηση θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι μια διαφορετική προσέγγιση στη Μέση Ανατολή –μια προσέγγιση που θα βασίζεται λιγότερο στην στρατιωτική ισχύ από όσο στην διπλωματική βούληση και που να θεωρεί ότι κάθε ζήτημα λύνεται με βάση τα δικά του στοιχεία αντί να επιδιώκει μια συνολική λύση που δεν μπορεί να έρθει ποτέ- μπορεί να χαλαρώσει τις εντάσεις, να επιλύσει διαφορές και να μειώσει τις απειλές.

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΙΡΑΝ

Η περιφερειακή σταθερότητα πρέπει να είναι ο στόχος της διπλωματίας των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Μόλις επιτευχθεί αυτός ο στόχος, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να μειώσουν ευκολότερα την παρουσία των στρατευμάτων τους. Το 2015, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μπερδέψει αυτή την σειρά: αξιωματούχοι είδαν την συμφωνία του Ιράν ως μέσο για να επισπεύσουν την αποχώρηση των στρατευμάτων των ΗΠΑ, ανεξάρτητα από την κατάσταση έντασης που υπήρχε τριγύρω. Για να καθησυχάσει τους ανήσυχους συμμάχους, η Ουάσινγκτον επέτρεψε την πώληση όπλων άνω των 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε χώρες του Περσικού Κόλπου, μια σημαντική προσθήκη στις ήδη σημαντικές μεταβιβάσεις όπλων σε αυτά τα κράτη. Το Ιράν αντέδρασε σε αυτή την στρατιωτική συσσώρευση αυξάνοντας τις δικές του επενδύσεις σε πυραυλικά συστήματα, δυνάμεις πληρεξούσιων και δυνατότητες εξελιγμένων όπλων. Η πυρηνική συμφωνία δεν προκάλεσε η ίδια την περιφερειακή αστάθεια, όπως ισχυρίστηκαν οι επικριτές της -αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες πυροδότησαν μια περιφερειακή κούρσα εξοπλισμών.

Οι συγκρούσεις που πλήττουν τη Μέση Ανατολή –για παράδειγμα, εμφύλιοι πόλεμοι στην Λιβύη, την Συρία και την Υεμένη, και ταραχές στο Ιράκ και τον Λίβανο- θέτουν την Ουάσινγκτον σε δύσκολη θέση. Μπορεί να παραμείνει δεσμευμένη στη Μέση Ανατολή για να προστατεύσει ένα όλο και πιο αντιδημοφιλές status quo -τα δαπανηρά μπλεξίματά της σε συγκρούσεις που δεν μπορεί να επιλύσει και που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε μεγαλύτερους πολέμους. Ή μπορεί να φύγει και να αφήσει τα πράγματα να εξελιχθούν όπως να ’ναι, οδηγώντας σε περαιτέρω διαμάχες καθώς [άλλες] χώρες θα παλεύουν για να καλύψουν το κενό -όχι μόνο τα αραβικά κράτη θα παλέψουν με το Ιράν, αλλά και το Ισραήλ και η Τουρκία, και στην συνέχεια η Κίνα και η Ρωσία, θα εμπλακούν επίσης. Το Ιράν θα βρει μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών στον Περσικό Κόλπο καθώς πιέζει στρατιωτικά τους γείτονές του και εκμεταλλεύεται τις διαφορές μεταξύ των μοναρχιών της περιοχής. Το αποτέλεσμα θα ήταν αυτό που προσπάθησε να αποτρέψει η συγκράτηση από τις ΗΠΑ τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες: αυξανόμενη ιρανική ηγεμονία.

Για να επιτύχει πραγματικά την περιφερειακή σταθερότητα, έτσι ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες να αποσυρθούν εποικοδομητικά από τη Μέση Ανατολή, η Ουάσιγκτον πρέπει να υιοθετήσει μια νέα προσέγγιση -μια προσέγγιση που θα λαμβάνει υπόψη τους φόβους και τις ανησυχίες των δυνάμεων της περιοχής, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να ξεκινήσουν με το να ξαναπιάσουν την κουρελιασμένη πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν, η οποία παρέχει τους ελέγχους που θέλει η Ουάσινγκτον στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, σε αντάλλαγμα για την ανακούφιση των κυρώσεων που αξιολογεί η Τεχεράνη και πιστεύει ότι έχει κερδίσει μέσω της συμμόρφωσής της. Μόνο τότε μπορούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να πιέσουν για περαιτέρω συνομιλίες και αυστηρότερες διασφαλίσεις. Αλλά ξεχωριστά, αξιωματούχοι των ΗΠΑ θα πρέπει να επιδιώξουν να περιορίσουν τις περιφερειακές διαφορές, όπως ο πόλεμος στην Υεμένη. Αυτό θα απαιτήσει από τις Ηνωμένες Πολιτείες να κατανοήσουν καλύτερα τις προτεραιότητες όλων των παικτών της περιοχής.

Οι κύριοι αντίπαλοι του Ιράν -η Σαουδική Αραβία και οι πρόσφατα χρισμένοι σύμμαχοι, το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- βλέπουν τους πυραύλους και τις δυνάμεις του Ιράν ως απόδειξη μιας επεκτατικής ατζέντας. Αλλά το Ιράν θεωρεί τις ικανότητές του ως απαραίτητους ελέγχους στην συμβατική στρατιωτική υπεροχή των αντιπάλων του. Οι ενέργειες της Τεχεράνης στην περιοχή αντανακλούν τις βαθιές ανασφάλειες ενός περσικού σιιτικού κράτους που περιβάλλεται από σουνιτικές δυνάμεις οι οποίες υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ. Η ανάμνηση της εισβολής του Ιράκ και της κατοχής τμημάτων του νοτιοδυτικού Ιράν την δεκαετία του 1980 εξακολουθεί να διαμορφώνει τις στρατηγικές προοπτικές του Ιράν. Από τον αιματηρό πόλεμο Ιράν-Ιράκ, το Ιράν έχει καλλιεργήσει συμμάχους και πελάτες και έχει διατηρήσει προφυλακές σε αραβικές χώρες ως μέρος αυτού που οι Ιρανοί αποκαλούν στρατηγική «προωθημένης άμυνας» (“forward defense”).

Η κατάρρευση της τάξης στον αραβικό κόσμο μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ ενθάρρυνε το Ιράν να ακολουθήσει αυτήν την στρατηγική, αλλά επίσης το δελέασε να υπερεκταθεί. Άνθρωποι στο Ιράκ και στον Λίβανο διαμαρτύρονται τα τελευταία χρόνια κατά του ιρανικού παρεμβατισμού στις χώρες τους. Μια επικίνδυνη κλιμάκωση των εντάσεων με το Ισραήλ οδήγησε σε έναν φθοροποιό σκιώδη πόλεμο, όπως φαίνεται από τον βομβαρδισμό Ιρανικών στόχων στο Ιράκ και την Συρία από το Ισραήλ, τις μυστηριώδεις εκρήξεις σε ιρανικές πυρηνικές και πυραυλικές εγκαταστάσεις, και τις «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» κυβερνοεπιθέσεις. Το Ισραήλ φοβάται ότι το επεκτεινόμενο ίχνος του Ιράν στην Συρία θα οδηγήσει στην δική του περικύκλωση -το Ιράν ήδη υποστηρίζει την Χεζμπολάχ στον Λίβανο και την Χαμάς στην Λωρίδα της Γάζας.

Όμως το Ιράν δεν θέλει να πυροδοτήσει τον αντιιρανικό αραβικό εθνικισμό, ούτε θέλει πόλεμο με το Ισραήλ. Εάν το Ιράν πρόκειται να υποχωρήσει στην αμυντική στρατηγική του, θα πρέπει να προσπαθήσει να ειρηνεύσει με τους περιφερειακούς αντιπάλους του. Οι άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ιράν και Ισραήλ είναι απίθανες, αλλά οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ιράν και των Αράβων ανταγωνιστών του θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση ορισμένων ισραηλινών ανησυχιών. Για παράδειγμα, οι περιφερειακές συμφωνίες που περιορίζουν τον αριθμό και το εύρος των πυραύλων στο οπλοστάσιο του Ιράν θα καταπραΰνουν τους φόβους μεταξύ των Αράβων γειτόνων του Ιράν καθώς και του Ισραήλ.

ΦΕΡΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΕΧΕΡΑΝΗ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να ενθαρρύνουν το Ιράν να είναι μια πιο εποικοδομητική δύναμη στην περιοχή εάν κατανοήσουν καλύτερα τα συμφέροντα της Τεχεράνης. Το Ιράν θέλει οι Ηνωμένες Πολιτείες να τερματίσουν την πολιτική της συγκράτησής του, να αποσύρουν πολλά αν όχι όλα τα στρατεύματα των ΗΠΑ από την περιοχή και να αναγνωρίσουν ότι το Ιράν είναι μια περιφερειακή δύναμη με νόμιμα περιφερειακά συμφέροντα. Τα τελευταία 40 χρόνια, το Ιράν βασίστηκε στην αντιπαράθεση για την επίτευξη αυτών των στόχων. Αυτή η μαχητικότητα απέτυχε να φέρει σε πέρας τους στόχους του. Η δολοφονία του Qasem Soleimani, του Ιρανού στρατηγού που ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την εκτέλεση της στρατηγικής της αντιπαράθεσης, έφερε το Ιράν και τις Ηνωμένες Πολιτείες στο χείλος του πολέμου, καθιστώντας σαφείς τους περιορισμούς της προσέγγισης του Ιράν. Η οξεία εξωτερική πολιτική της Τεχεράνης έχει επιδεινώσει τόσο τις οικονομικές δυσκολίες όσο και τις πολιτικές αναταραχές εγχωρίως. Οι ηγέτες του Ιράν είναι πιθανότερο να υπολογίσουν αυτά τα αρνητικά αποτελέσματα εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες προσφέρουν μια εναλλακτική διαδρομή. Ναι, είναι ενστικτωδώς φιλύποπτοι για τα ανοίγματα και τις υποσχέσεις συμβιβασμού από τις ΗΠΑ. Όμως, όπως συνέβη όταν το Ιράν συνομιλούσε με την κυβέρνηση Ομπάμα, οι ηγέτες του Ιράν δεν είναι ανένδοτοι σε μια σοβαρή διπλωματική προσπάθεια που θα μπορούσε να τους φέρει πιο κοντά στους στόχους που τους έχουν ξεφύγει μέχρι τώρα.

Η απαραίτητη διπλωματική διαδικασία θα πρέπει να εκτυλιχθεί μέσω μιας περίπλοκης γεωμετρίας συνομιλιών που συνδέουν το Ιράν, τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι διαπραγματεύσεις πρέπει να ακολουθούν δύο τροχιές. Οι διπλωμάτες πρέπει να επιδιώξουν να σταθεροποιήσουν την περιοχή τερματίζοντας τις συγκρούσεις στην Συρία και την Υεμένη και με το να υποστηρίξουν τα εύθραυστα κράτη στο Ιράκ και τον Λίβανο, μεταξύ άλλων μέσω της θέσπισης νέων ρυθμίσεων για την κατανομή της εξουσίας. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία το έκαναν μια φορά στο παρελθόν, εφαρμόζοντας την Συμφωνία Taif του 1989 που τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου. Το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες πέτυχαν κάτι παρόμοιο στην Συμφωνία της Βόννης του 2001, η οποία ξανάφτιαξε το Αφγανιστάν μετά την πτώση των Ταλιμπάν.

28082020-2.jpg

Αμερικανοί στρατιώτες στην στρατιωτική βάση Taji, βόρεια της Βαγδάτης, στο Ιράκ, τον Αύγουστο του 2020. Thaier Al-Sudani / Reuters
---------------------------------------------------------------

Οι διαπραγματευτές πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες σχετικά με το πυραυλικό πρόγραμμα και την χρήση πληρεξουσίων του Ιράν. Πρέπει να προσπαθήσουν να οικοδομήσουν περιφερειακές συμφωνίες σχετικά με το επιτρεπόμενο εύρος και τις δυνατότητες των πυραύλων, την κλίμακα των συμβατικών στρατιωτικών συσσωρεύσεων, και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών όπλων. Τέτοιες συμφωνίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν να πείσουν το Ιράν, για παράδειγμα, να μειώσει την υποστήριξη σε ομάδες πληρεξουσίων του στην περιοχή. Η Τεχεράνη μετρά τις επενδύσεις της σε αυτές τις ομάδες σε σύγκριση με τις στρατιωτικές δυνατότητες των εχθρών της. Εάν έχει λιγότερους φόβους από τους αντιπάλους της, τότε ίσως να αισθάνεται λιγότερο υποχρεωμένη να υποστηρίξει τους πληρεξουσίους της στο Ιράκ, τον Λίβανο, την Συρία και την Υεμένη.

Οι διαπραγματευτές θα σημειώσουν πρόοδο σε μια κατεύθυνση προς την επίλυση περιφερειακών συγκρούσεων και σε μια άλλη προς τον περιορισμό της ανάπτυξης των πυρηνικών όπλων και των πολέμων δια πληρεξουσίων. Με αυτόν τον τρόπο, θα έθεταν τα θεμέλια για ευρύτερες συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης μιας συμφωνίας για την ασφάλεια στην θάλασσα στον Περσικό Κόλπο μεταξύ του Ιράν, των κρατών του Περσικού Κόλπου και των Ηνωμένων Πολιτειών. Τελικά, ο στόχος πρέπει να είναι η διαμόρφωση ενός περιφερειακού πλαισίου ασφάλειας [2]: μια ρύθμιση στη Μέση Ανατολή παρόμοια με τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (Organization for Security and Cooperation in Europe, OSCE) ή την Αφρικανική Ένωση.

Η ΣΩΣΤΗ ΣΤΙΓΜΗ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες επανεξετάζουν την πολιτική τους στη Μέση Ανατολή πιο συνολικά από όσο σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979. Τα αυξανόμενα εσωτερικά ελλείμματα και η επικείμενη αντιπαράθεση με την Κίνα αναγκάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να απομακρυνθούν από τις εμπλοκές σε μια περιοχή που πολλοί και από τις δύο πλευρές του [πολιτικού] φάσματος συμφωνούν όλο και περισσότερο ότι έχει χάσει την στρατηγική σημασία της.

Οι ίδιες διαρθρωτικές δυνάμεις που αναγκάζουν την Ουάσινγκτον να εξισορροπήσει τις παγκόσμιες προτεραιότητές της ισχύουν επίσης στη Μέση Ανατολή. Η πανδημία του κορωνοϊού πλήττει σκληρά το Ιράν, φέρνοντας την οικονομία της χώρας στο χείλος της κατάρρευσης, και οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου και η παρατεταμένη παγκόσμια οικονομική ύφεση έχουν πλήξει την Σαουδική Αραβία και τους συμμάχους της. Το τεράστιο μέγεθος της καταστροφής θα αναγκάσει σε μετατοπίσεις των εθνικών προτεραιοτήτων. Το Ιράν και τα κράτη του Περσικού Κόλπου θα έχουν λιγότερη όρεξη για κούρσες εξοπλισμών ή άφθονες δαπάνες για περιφερειακούς πελάτες και πληρεξούσιους. Ήδη, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν αρχίσει να συνομιλούν [3]. Τόσο το Ιράν όσο και η Σαουδική Αραβία φαίνεται ότι τείνουν να τερματίσουν τον πόλεμο στην Υεμένη. Η Τεχεράνη έχει επίσης πάρει μερικά από τα στρατεύματά της από την Συρία και έχει αποσυρθεί στο Ιράκ –μέχρι που υποστήριξε την εκλογή πρωθυπουργού τον οποίο προτιμούν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι προϋποθέσεις είναι ώριμες για μια διπλωματία που χαλαρώνει τις εντάσεις της περιοχής και προάγει την σταθερότητα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να εκμεταλλευτούν αυτήν την στιγμή ή να διακινδυνεύσουν να σπαταλήσουν μια σπάνια και ζωτική ευκαιρία.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Source URL: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2020-08-26/only-way-...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.usnews.com/news/world/articles/2020-01-23/us-general-says-tr...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-02-07/new-nuc...
[3] https://apnews.com/49c6da1c33fd45bbaf1b14836ee5e2ec

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition