Η παραγωγή εμβολίων απαιτεί περισσότερα από μια πατέντα

Στις 5 Μαΐου, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποστηρίξουν μια διεθνή προσπάθεια παραίτησης από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας [στμ: τις πατέντες] στα εμβόλια κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, επιτρέποντας φαινομενικά σε άλλες χώρες να αυξήσουν την παραγωγή ακόμη και της προηγμένης τεχνολογίας που βρίσκεται πίσω από τα εμβόλια της Pfizer-BioNTech και της Moderna κατά της COVID-19. Πολλοί στην παγκόσμια κοινότητα υγείας και στον αναπτυσσόμενο κόσμο χαιρέτισαν την απόφαση ως μια νίκη για μεγαλύτερη δικαιοσύνη στην διανομή εμβολίων, στην οποία οι χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος υστερούν πολύ πίσω από τις πλούσιες.

Ένα κινεζικό εμβόλιο για την COVID-19 στη Μασάντ του Ιράν, τον Μάρτιο του 2021. Ahmad Hasani / Middle East Images / Redux
------------------------------------------------------

Αλλά ο ενθουσιασμός ίσως να είναι πρόωρος. Το κίνητρο για παραίτηση (waiver) από πνευματική ιδιοκτησία προέρχεται εν μέρει από την εμπειρία του κόσμου στην διεξαγωγή του τελευταίου [υγειονομικού] πολέμου, κατά του HIV/AIDS. Η κοινή χρήση ευρεσιτεχνιών, οι παραιτήσεις από πατέντες, και άλλοι μηχανισμοί απελευθέρωσης ήταν επείγοντα ζητήματα για την διασφάλιση της ισότητας της πρόσβασης σε φάρμακα που σώζουν ζωές κατά την διάρκεια εκείνης της επιδημίας. Αλλά αυτά τα εργαλεία ταιριάζουν καλύτερα σε φάρμακα και άλλα φαρμακευτικά προϊόντα παρά στα εμβόλια. Η παραγωγή εμβολίων -ιδιαίτερα εκείνων των τόσο τεχνολογικά περίπλοκων όσο ο διαβιβαστής RNA (mRNA) κατά της COVID-19- απαιτεί όχι μόνο διπλώματα ευρεσιτεχνίας αλλά και ολόκληρη υποδομή που δεν μπορεί να μεταφερθεί εν μία νυκτί. Η κοινή χρήση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι μια σημαντική και ευπρόσδεκτη εξέλιξη μακροπρόθεσμα, αλλά μπορεί να μην είναι καν το πιο πιεστικό πρώτο βήμα.

ΑΠΛΩΣ ΑΝΟΙΞΤΕ ΤΗΝ ΣΤΡΟΦΙΓΓΑ

Στο τέλος της χιλιετίας, οι πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρείες χρέωναν 10.000 δολάρια ανά ασθενή για μια καθημερινή φαρμακευτική αγωγή που θα μπορούσε να κρατήσει τους ανθρώπους που έχουν μολυνθεί με HI /AIDS ζωντανούς. Όσοι βρίσκονταν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος στην Αφρική και αλλού μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε αυτό το κοκτέιλ μόνο υπό περιορισμένες συνθήκες. Στην συνέχεια, το 2001, η ινδική κατασκευάστρια φαρμάκων Cipla Limited άρχισε να παράγει εκδόσεις ενός τριπλού αντιρετροϊκού κοκτέιλ με μόλις 350 δολάρια. Η Cipla, σε συνεργασία με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, βοήθησε για μια νέα εποχή παγκόσμιας πρόσβασης σε βασικά φάρμακα -που δικαιολογούσε την χαλάρωση ή ακόμα και την παράβλεψη διεθνών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και άλλων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας για την παραγωγή και διανομή ενός σημαντικού και σωτήριου φαρμάκου ως γενόσημο.

Από τότε, οι παγκόσμιοι οργανισμοί υπεράσπισης της υγείας έχουν βρει ολοένα και πιο εξελιγμένους τρόπους να συνεργάζονται με πολυεθνικές για να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε βασικά φάρμακα για χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα. Στην δεκαετία του 2010, η παγκόσμια πρωτοβουλία για την υγεία, η Unitaid, βοήθησε στην δημιουργία μιας τράπεζας ευρεσιτεχνιών φαρμάκων (Medicines Patent Pool), στην οποία φαρμακευτικές εταιρείες από όλο τον κόσμο προσέφεραν άδειες για αντιρετροϊκά φάρμακα, δημιουργώντας έτσι μιαν οδό για την ανάπτυξη γενόσημων εκδοχών, αρκεί οι κάτοχοι των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας να λαμβάνουν δικαιώματα (royalties). Ο μηχανισμός παρείχε εθελοντικές άδειες σε νέους παραγωγούς, ακόμη και ενώ προστάτευαν τα νόμιμα δικαιώματα των αρχικών κατασκευαστών των φαρμάκων. Εταιρείες όπως η Gilead, για παράδειγμα, έχουν παράσχει εθελοντικά άδειες για τα αντι-ιικά τους απευθείας σε κατασκευαστές γενόσημων, επιτρέποντας κλιμακωτές τιμές ανάλογα την χώρα.

Οι παγκόσμιοι επαγγελματίες της υγείας έχουν ευλόγως επιδιώξει να εξακριβώσουν εάν μια παρόμοια προσέγγιση θα μπορούσε να βοηθήσει να είναι λιγότερο μονόπλευρη η διανομή των εμβολίων για την COVID-19. Έχουν χορηγηθεί περισσότερες από ένα δισεκατομμύριο δόσεις εμβολίου –αλλά σε συντριπτικό ποσοστό σε άτομα που ζουν μόνο σε λίγες χώρες. Περισσότερες από τις μισές έχουν χορηγηθεί μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες (250 εκατομμύρια) και στην Κίνα (290 εκατομμύρια), ακολουθούμενες από την Ινδία (160 εκατομμύρια), το Ηνωμένο Βασίλειο (51 εκατομμύρια) και την Γερμανία (32 εκατομμύρια). Αντίθετα, για όλους τους πρακτικούς λόγους, σχεδόν δεν έχουν χορηγηθεί εμβόλια COVID-19 [1] στην αφρικανική ήπειρο ή σε χώρες με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα στην Ασία και την Λατινική Αμερική. Οι υπερασπιστές της παγκόσμιας υγείας έχουν ανταποκριθεί σε αυτήν την ανισότητα επιδιώκοντας να εφαρμόσουν τα μαθήματα που έμαθαν από τα αντιρετροϊκά φάρμακα και απαιτώντας κοινή χρήση ευρεσιτεχνιών ή άλλες απαλλαγές από πατέντες για τα εμβόλια COVID-19. Τον Μάρτιο του 2021, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα διοργάνωσαν διαμαρτυρίες στα κεντρικά γραφεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στην Γενεύη, ξετυλίγοντας ένα πανό που έγραφε: «Όχι μονοπώλια COVID - Πλούσιες χώρες σταματήστε να εμποδίζετε το waiver του TRIPS», αναφερόμενοι στην συμφωνία του οργανισμού για θέματα που σχετίζονται με το εμπόριο δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights).