Η Ρωσία παίζει με την φωτιά στα Βαλκάνια

Η φετινή χρονιά σηματοδοτεί την 30ή επέτειο από την έναρξη των Γιουγκοσλαβικών πολέμων, της πιο αιματηρής σύγκρουσης της Ευρώπης από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και τα βαλκανικά κράτη κινήθηκαν προς την δημοκρατική διακυβέρνηση και την ενσωμάτωση στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση αμέσως μετά τους πολέμους, η συνεχής παραμέληση από την πλευρά της Δύσης συνέβαλε σε μια δραματική οπισθοδρόμηση τα τελευταία χρόνια. Τώρα, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, εκμεταλλεύεται την ευκαιρία του και χρησιμοποιεί τα πρώην Γιουγκοσλαβικά κράτη ως το επόμενο πεδίο μάχης για να αποδυναμώσει το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ο Πούτιν στη Μόσχα, τον Δεκέμβριο του 2021. Sputnik Photo Agency / Reuters
----------------------------------------

Οι προσπάθειες του Πούτιν να ωθήσει τα Βαλκάνια στα άκρα είναι μέρος της αποστολής του να αποκαταστήσει την Ρωσία ως παγκόσμιο μεσίτη ισχύος. Παρόμοια με την στρατηγική του Κρεμλίνου στον Καύκασο, ο στόχος της Ρωσίας στα Βαλκάνια είναι να αυξήσει τις εντάσεις ώστε να μπορέσει να τοποθετηθεί ως ο μοναδικός περιφερειακός μεσολαβητής και εγγυητής ασφαλείας. Ταυτόχρονα στοχεύει να αποδείξει ότι ούτε το ΝΑΤΟ, ούτε η ΕΕ, ούτε τα μέλη τους είναι αξιόπιστοι εταίροι για καμία από τις βαλκανικές χώρες. Καθώς η Μόσχα συνεχίζει επίσης την στρατιωτική της συσσώρευση κοντά στα ουκρανικά σύνορα, η εκστρατεία επιρροής της στα Βαλκάνια χρησιμεύει ως άλλο ένα θέατρο για να αμφισβητήσει την Δύση.

Πολλούς στην Δύση, η στρατηγική του Πούτιν τους μπερδεύει. Αυτοί οι αναλυτές βλέπουν τα Βαλκάνια ως γεωπολιτικό τέλμα˙ δεν καταλαβαίνουν τι έχει να κερδίσει η Ρωσία επεμβαίνοντας στην περιοχή. Όπως είπε ο διευθυντής του Carnegie Moscow Center, «Τα Βαλκάνια δεν είναι πρωταρχικό πεδίο μάχης στην αντιπαράθεση Ρωσίας-Δύσης».

Τα Βαλκάνια δεν πρέπει να απορρίπτονται τόσο εύκολα. Η Ρωσία βλέπει την περιοχή ως το μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης: η αυξανόμενη επιρροή της εκεί απειλεί να της επιτρέψει να τοποθετήσει στρατηγικά στρατιωτικά μέσα κοντά σε μια σημαντική βάση των ΗΠΑ και υπόσχεται να της παραχωρήσει πρόσβαση στην Αδριατική Θάλασσα. Ο ευρύτερος στόχος του Πούτιν [1] είναι να ανατρέψει την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη προς όφελος της Μόσχας και τα Βαλκάνια αποτελούν μέρος αυτής της στρατηγικής. Η Μόσχα έχει ξεκινήσει επιχειρήσεις πληροφόρησης για να πυροδοτήσει εθνοτικές εντάσεις και να ενθαρρύνει διαδηλώσεις, παγίωσε συμφωνίες εξοπλισμών, ενσωματώθηκε σε κρίσιμες ενεργειακές υποδομές, και αξιοποίησε μακροχρόνιους θρησκευτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προς όφελός της στην περιοχή.

Οι προσπάθειες της Ρωσίας βοηθήθηκαν απείρως από την αδύναμη απάντηση της ΕΕ. Παρά τα πολλά χρόνια και τα δισεκατομμύρια ευρώ που δαπανήθηκαν για την προετοιμασία των Βαλκανίων για την ένταξη στην ΕΕ, η προσπάθεια έχει σταματήσει. Η ΕΕ δεν έχει επεκταθεί από την εποχή της εισδοχής της Κροατίας το 2013, και παρά τις υποσχέσεις για ένταξη των «έξι των Δυτικών Βαλκανίων» —Αλβανία, Βοσνία, Κοσσυφοπέδιο, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, και Σερβία— οι συνομιλίες στην πραγματικότητα έχουν παγώσει. Χτυπημένη από ποικίλες προκλήσεις όπως το Brexit, η πανδημία της COVID-19, η άνοδος των ακροδεξιών ομάδων, και η μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη, η επέκταση φαίνεται να βρίσκεται σε επ’ αόριστον αναμονή. Αυτή η αποτυχία έχει καταστήσει τα Βαλκάνια έναν προφανή στόχο για τον Πούτιν.

Κατά την τελευταία κρίση στα Βαλκάνια την δεκαετία του 1990, η Ρωσία ήταν πολύ αδύναμη για να παρέμβει στρατιωτικά. Αντί γι’ αυτό, περιορίστηκε σε μια ειρηνευτική αποστολή μετά τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1999, από την οποία αποφάσισε να αποσυρθεί το 2003. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ακόμη και τότε, η ρωσική κυβέρνηση θεώρησε την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη ως σημαντική απειλή για την εθνική ασφάλεια. Τώρα, με συγκριτικά ισχυρότερη ρωσική οικονομία και [ισχυρότερο] στρατό, το Κρεμλίνο βλέπει μια ευκαιρία να ανατρέψει την πρόοδο του ΝΑΤΟ στοχεύοντας τα πρώην γιουγκοσλαβικά κράτη. Η Δυτική Ευρώπη κοιμόταν στο τιμόνι την τελευταία φορά που ξέσπασε πόλεμος στα Βαλκάνια —το διακύβευμα είναι πολύ υψηλό για να αγνοήσει την περιοχή ετούτη την φορά.

Η ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΘΡΥΑΛΛΙΔΑ

Η ενδημική διαφθορά στις βαλκανικές χώρες έχει αποκαλύψει ρωγμές που η Μόσχα έχει εκμεταλλευτεί για να προωθήσει τους στόχους της. Καθώς τα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας πέρασαν από τον σοσιαλισμό σε οικονομίες ελεύθερης αγοράς μετά την δεκαετία του 1990, η κλεπτοκρατία και η παράνομη ιδιωτικοποίηση ρίζωσαν. Σύμφωνα με το Freedom House, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων διολισθαίνουν όλες σε «εν μέρει ελεύθερες». Ο Πούτιν χρησιμοποιεί την διαφθορά για να σπρώξει οικονομικές, εθνοτικές, και θρησκευτικές σφήνες στις βαλκανικές κοινωνίες, επιλέγοντας τους ηγέτες της περιοχής.

Η Σερβία ενεργεί ως βασικός παράγοντας στην προσπάθεια του Κρεμλίνου για τα Βαλκάνια. Τόσο η κυβέρνηση όσο και η εκκλησία διατηρούν μια πίστη στη Μόσχα που στηρίζεται σε αιώνες κοινών θρησκευτικών και πολιτιστικών δεσμών -καθώς και στην αμοιβαία απομόνωση της Σερβίας και της Ρωσίας [2] από τις σύγχρονες Δυτικές δυνάμεις. Η σερβική κυβέρνηση ζήτησε την δημιουργία ενός «σερβικού κόσμου» —έναν βαλκανικό παράλληλο με τον «ρωσικό κόσμο» του Πούτιν— σχεδιασμένο να ενώσει όλους τους Σέρβους σε ένα κοινό πολιτιστικό πλαίσιο. Ο πρόεδρος της Σερβίας, Aleksandar Vucic, έχει πιο άμεσα στρατηγικά συμφέροντα στην ανάμειξη της Ρωσίας, στον βαθμό που το χάος στην περιοχή θα του επιτρέψει να αυτοπροσδιοριστεί ως δύναμη σταθερότητας πριν από την εκστρατεία για την επανεκλογή του το 2022. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι εκλογές θα εξελιχθούν υπέρ τους , η Σερβία και η Ρωσία δεσμεύτηκαν πρόσφατα να συνεργαστούν για την καταπολέμηση των μαζικών διαδηλώσεων και «έγχρωμων επαναστάσεων» που προέρχονται από την Δύση.