Το κενό του Γκορμπατσόφ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το κενό του Γκορμπατσόφ

Πώς η κληρονομιά του Σοβιετικού ηγέτη βοηθά στην εξήγηση των πολέμων της Ρωσίας
Περίληψη: 

Ο Γκορμπατσόφ μπορεί να ήταν ένας αξιοπρεπής άνθρωπος. Ήταν όμως ένας καταστροφικά κακός πολιτικός. Παρά την αυτοπεποίθησή του, την διανοητική του λαμπρότητα, και την αξιοπρεπή συμπεριφορά του, ο Γκορμπατσόφ δεν είχε ιδέα τι έκανε.

Ο MICHAEL KIMMAGE είναι καθηγητής Ιστορίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Αμερικής και επισκέπτης συνεργάτης στο German Marshall Fund. Από το 2014 έως το 2016, υπηρέτησε στο Επιτελείο Σχεδιασμού Πολιτικής στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, όπου κατείχε το χαρτοφυλάκιο Ρωσίας/Ουκρανίας.

Η ρωσική λαϊκή κουλτούρα λατρεύει την φιγούρα του άγιου αγαθού (holy fool). Προερχόμενος από τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, ο άγιος αγαθός δεν συγχρονίζεται με την συμβατική κοινωνία. Ο άγιος αγαθός λέει την αλήθεια, αν και σε άλλους μπορεί να ακούγεται σαν ανοησία. Ο άγιος αγαθός σκοντάφτει στην ζωή, βιώνοντας επιτυχίες που είναι αποτυχίες και αποτυχίες που είναι επιτυχίες. Οι άγιοι αγαθοί μπορούν να είναι προφήτες. Αν και όλοι οι άλλοι είναι απασχολημένοι με τον κόσμο όπως είναι, ο άγιος αγαθός μπορεί να διαισθανθεί τον κόσμο όπως θα μπορούσε να είναι, και ίσως τον κόσμο όπως πρόκειται να είναι. Η σοφία μπορεί αρχικά να μοιάζει με ανοησία, και η ανοησία μπορεί να φαίνεται στην αρχή ως σοφία.

01092022-5.jpg

Ο Σοβιετικός πρώην πρόεδρος, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, στην Ουάσιγκτον, τον Απρίλιο του 2001. Kevin Lamarque / Reuters
--------------------------------------

Είναι δυνατόν να δούμε τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τον πρώην σοβιετικό ηγέτη που πέθανε στις 30 Αυγούστου, σε ηλικία 91 ετών, ως άγιο αγαθό. Δεν ήταν συγχρονισμένος με την συμβατική σοβιετική κοινωνία στην οποία γεννήθηκε, το 1931, ακριβώς επειδή ήταν τόσο ειλικρινά Σοβιετικός —και επειδή δεν έπαψε ποτέ να είναι ειλικρινά Σοβιετικός, ακόμη και μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Είπε μια σημαντική αλήθεια για την διεθνή πολιτική, η οποία είναι ότι θα πρέπει να δείχνει κάποιο ενδιαφέρον για την ανθρωπότητα και όχι μόνο για τον εθνικό εγωισμό, μια αλήθεια που πήρε ιδιαίτερη σημασία στην πυρηνική εποχή. Και η μεγαλύτερη επιτυχία του, η μεταρρύθμιση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αποδείχθηκε η μεγαλύτερη αποτυχία του, όταν η μεταρρύθμιση οδήγησε σε ειρηνικές επαναστάσεις σε όλη την σοβιετική αυτοκρατορία. Ο Γκορμπατσόφ [1] αναμόρφωσε την Σοβιετική Ένωση [και την οδήγησε] εκτός ύπαρξης.

Αλλά από άλλη άποψη, ο Γκορμπατσόφ ήταν το αντίθετο ενός αγίου αγαθού, γιατί κάθε άλλο παρά προφήτης ήταν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, διαισθανόταν τον κόσμο όπως θα μπορούσε να ήταν. Η ουτοπία του παρουσίαζε μια Σοβιετική Ένωση με έναν λαμπερό λενινισμό στον πυρήνα της και μια Ευρώπη να εκτείνεται ειρηνικά από την Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ: να έχουν επιτευχθεί τελικά η ελευθερία, η αδελφότητα, και η ισότητα. Αλλά δεν διαισθάνθηκε τον κόσμο όπως θα γινόταν όταν οι μεταρρυθμίσεις του θα έπαιρναν τον δρόμο τους. Δεν διαισθάνθηκε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν διαισθάνθηκε τον αποσπασματικότητα της Ευρώπη της δεκαετίας του 1990, μισή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μισή έξω, μισή στο ΝΑΤΟ και μισή έξω. Δεν διαισθάνθηκε την άνοδο του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν [2], ο οποίος δεν ήταν λιγότερο Σοβιετικός από τον Γκορμπατσόφ αλλά δεν είχε κάνει καμία επένδυση στον σοβιετικό ιδεαλισμό. Ο Πούτιν είχε μια εκτίμηση για την σοβιετική ισχύ (και τη ρωσική ισχύ) την οποία ο Γκορμπατσόφ δεν μοιράστηκε ποτέ [ως κοινή πεποίθηση].

Τελικά, το μυστήριο του Γκορμπατσόφ στηρίζεται σε μια διάκριση μεταξύ του άνδρα Γκορμπατσόφ και του πολιτικού Γκορμπατσόφ. Ήταν δύο πολύ διαφορετικοί άνθρωποι.

ΕΥΠΡΕΠΗΣ ΑΝΔΡΑΣ, ΑΙΣΧΡΟ ΣΥΣΗΜΑ

Στην ακμή του, ο Γκορμπατσόφ μπορούσε να είναι αλαζόνας. Είναι μια περίπτωση για μελέτη [περί ενός] διανοούμενου στην εξουσία, με τον πειρασμό του διανοούμενου να ακολουθεί μεγάλες ιδέες -μέχρι το σημείο της αυτοθυσίας. Ωστόσο, η ευπρέπεια του Γκορμπατσόφ ήταν εξαιρετική, και όχι μόνο για το σοβιετικό σύστημα, στο οποίο το έγκλημα και η κρατική εξουσία αναμειγνύονταν απρόσκοπτα. Λόγω της ευπρέπειάς του, θα δεχόταν κόστος που ελάχιστοι άλλοι πολιτικοί θα δέχονταν. Η αλαζονεία του Γκορμπατσόφ δεν τον εμπόδισε να θυσιαστεί για τις αρχές [του].

Αυτή η ευπρέπεια θα είχε από μόνη της κοσμοϊστορικές προεκτάσεις. Ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν πραγματικά άνθρωπος της ειρήνης. Κατά καιρούς, συμπεριλαμβανομένης της Λιθουανίας τον Ιανουάριο του 1991, όταν Σοβιετικοί στρατιώτες σκότωσαν 14 ειρηνικούς διαδηλωτές και τραυμάτισαν άλλους 140, χρησιμοποίησε κρατική βία για να καταστείλει πολιτικές πρωτοβουλίες τις οποίες δεν ενέκρινε. Η ευπρέπεια του Γκορμπατσόφ, λοιπόν, δεν βρισκόταν στην απόρριψη της βίας, αλλά στην απόρριψη της μαζικής βίας και της μηδενιστικής βίας. Τα μέσα μαζικής βίας ήταν στην διάθεσή του, αλλά ως επί το πλείστον, επέλεξε να μην τα χρησιμοποιήσει ενάντια σε κινήματα αντιφρονούντων ή αποσχιστών στις δημοκρατίες της Βαλτικής, την Τσεχοσλοβακία, την Ανατολική Γερμανία, την Ουγγαρία, και την Πολωνία. Δεν ήθελε να αφήσει εκείνες τις σοβιετικές δημοκρατίες και τα δορυφορικά κράτη να φύγουν. Αλλά τους άφησε να φύγουν —ένα σπάνιο δώρο στα χρονικά της ευρωπαϊκής ιστορίας.