Το δολάριο εξακολουθεί να κυριαρχεί | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το δολάριο εξακολουθεί να κυριαρχεί

Η αμερικανική οικονομική ισχύς στην εποχή του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων

Η κεντρική θέση του δολαρίου των ΗΠΑ στις παγκόσμιες σχέσεις καθορίζεται κυρίως από οικονομικούς παράγοντες, αλλά οι γεωπολιτικές δυνάμεις απειλούν να αποδυναμώσουν την κυριαρχία του στην ιεραρχία των νομισμάτων. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ ως απάντηση στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν ωθήσει ορισμένες χώρες να μειώσουν περαιτέρω την εξάρτησή τους από το δολάριο. Η γεωπολιτική διελκυστίνδα μεταξύ συμμάχων και εχθρών, φιλελεύθερων και αντιφιλελεύθερων κρατών ενέχει υψηλό διακύβευμα. «Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν μεγάλα νομίσματα», σχολίασε ο νομπελίστας, Robert Mundell. Αν το νομισματικό σύστημα γινόταν πολυπολικό, τα νομισματικά προνόμια των ΗΠΑ θα υποχωρούσαν, όπως και η παγκόσμια οικονομική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών και η ικανότητά τους να χρησιμοποιούν το δολάριο ως εναλλακτική λύση στην στρατιωτική βία στο πλαίσιο της αστυνόμευσης της διεθνούς τάξης.

22022023-1.jpg

Δολάρια των ΗΠΑ σε τράπεζα στο Κολοράντο, τον Νοέμβριο του 2009. Rick Wilking / Reuters
---------------------------------------------

Μια πιο κατακερματισμένη παγκόσμια οικονομία, στην οποία οι συμπράξεις ασφαλείας καθορίζουν τις οικονομικές σχέσεις, έρχεται στο προσκήνιο. Αλλά το τέλος της κυριαρχίας του δολαρίου εξακολουθεί να είναι απίθανο. Οι χώρες που συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας ή επωφελούνται από τον νομισματικό εξαναγκασμό των ΗΠΑ που αποσκοπεί στην διατήρηση της βασικής αρχής της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης περί μη επίθεσης δεν έχουν κίνητρα να διαφοροποιηθούν από το δολάριο. Ακόμη και οι χώρες που αντιτίθενται στις Δυτικές κυρώσεις είναι πιθανό να παραμείνουν στο δολάριο για να διατηρήσουν την δική τους ασφάλεια και τις αμερικανικές εγγυήσεις ασφαλείας σε ένα γεωπολιτικό κλίμα που επιδεινώνεται.

Στο σημερινό τεταμένο διεθνές περιβάλλον, οι χώρες επιστρέφουν στην λογική του Ψυχρού Πολέμου, αμφισβητώντας την βιωσιμότητα της οικονομικής αλληλεξάρτησης σε όλο το εύρος του συστήματος έναντι των προνομιακών οικονομικών δεσμών με φίλους [1]. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες να βρίσκονται στο κέντρο του μεγαλύτερου δικτύου ασφαλείας [2] στον κόσμο, το δολάριο πρόκειται να επωφεληθεί από αυτήν την μεταστροφή, παρόλο που ταυτόχρονα θα αντισταθμιστεί από τα νομίσματα των γεωπολιτικών του αντιπάλων. Αυτή η διχοτομημένη δυναμική, κατά την οποία οι υποστηρικτές των ΗΠΑ ενισχύουν την κυριαρχία του δολαρίου και οι πολέμιοι της Ουάσινγκτον μειώνουν την εξάρτησή τους από το δολάριο, αποτελεί ωστόσο την σημαντικότερη απειλή για την παγκόσμια εξέχουσα θέση του δολαρίου από την άφιξη του ευρώ το 1999.

Το δολάριο είναι το προτιμώμενο νόμισμα των κυβερνήσεων, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών στα τέλη του 2022, σε σύγκριση με το 20% σε ευρώ, και το 6% σε γεν. Μεμονωμένα, η βρετανική λίρα, το κινεζικό γουάν, και το καναδικό και το αυστραλιανό δολάριο αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 5% των κυβερνητικών αποθεμάτων. Το δολάριο είναι επίσης κυρίαρχο, αν και σε μικρότερο βαθμό, στις ιδιωτικές αγορές.

Ωστόσο, η απαισιοδοξία για το μέλλον του δολαρίου αφθονεί. Η Rana Foroohar, των Financial Times, έχει προειδοποιήσει για έναν «κόσμο μετά το δολάριο» [3]˙ ο συνάδελφός της, Martin Wolf, ανησυχεί ότι η κυριαρχία του δολαρίου θα δώσει την θέση της σε ένα διπολικό διεθνές νομισματικό σύστημα [4], με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο ένα άκρο και την Κίνα στο άλλο. Η Gita Gopinath, αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), θεωρεί ότι οι κυρώσεις οδηγούν σε μια κατακερματισμένη, πολυπολική νομισματική τάξη [5]. Οι μεγάλες τράπεζες είναι επίσης επιφυλακτικές για τις προοπτικές της συνέχισης της κυριαρχίας του δολαρίου. Ο Zoltan Pozsar, της Credit Suisse, πιστεύει ότι το μέλλον μας επιφυλάσσει μια πολυπολική, βασισμένη στα αγαθά [6] νομισματική τάξη. Πριν από έναν χρόνο, οι Cristina Tessari και Zach Pandl, της Goldman Sachs, προειδοποίησαν ότι το δολάριο ίσως να ακολουθήσει την τύχη της βρετανικής λίρας [7] και να γίνει νόμισμα δεύτερης κατηγορίας.

Αν οι προβλέψεις για μια επερχόμενη πολυπολική νομισματική τάξη είναι σωστές, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποστούν σημαντική μείωση της βάσης ισχύος τους και της ικανότητάς τους να προβάλλουν ισχύ, με ευρύτερες επιπτώσεις στην διεθνή σταθερότητα και τάξη. Ωστόσο, επανεξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο επιβάλλει κυρώσεις, η Δύση μπορεί να συμβάλει στην προστασία της θέσης του δολαρίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους μπορούν να σχεδιάσουν τις κυρώσεις με τρόπο που θα αποτρέψει την περαιτέρω διάβρωση της μονοπολικής νομισματικής τάξης. Δηλαδή, πρέπει να οικοδομήσουν ευρείς συνασπισμούς κυρώσεων στους οποίους η συμμετοχή είναι αυστηρά εθελοντική και όσοι δεν συμμετέχουν δεν αναγκάζονται να επιλέξουν πλευρά. Οι χώρες που επιβάλλουν κυρώσεις θα πρέπει να αναγνωρίζουν τις συνέπειες που έχουν αυτά τα τιμωρητικά μέτρα σε τρίτους και, όποτε είναι δυνατόν, να λαμβάνουν μέτρα για την άμβλυνση αυτών των ακούσιων συνεπειών. Οι κυρώσεις θα πρέπει να επιφυλάσσονται για τις ξεκάθαρες περιπτώσεις στις οποίες η διεθνής τάξη απειλείται, όπως στην Ουκρανία, και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για περιορισμένους σκοπούς, όπως όταν επαναφέρθηκαν οι κυρώσεις κατά του Ιράν το 2018 παρόλο που δεν είχε παραβιάσει τους όρους της πυρηνικής συμφωνίας, και όταν η κυβέρνηση Τραμπ επέβαλε υπερβολικά σκληρές κυρώσεις στην Κούβα. Η επιβολή κυρώσεων για την επιδίωξη στενών αμερικανικών συμφερόντων δημιουργεί εύλογους φόβους στις χώρες πως θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον επόμενο στόχο και, ως εκ τούτου, τις παρακινεί να βρουν εναλλακτικές λύσεις αντί του δολαρίου. Αλλά αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους καταφεύγουν σε κυρώσεις για να διατηρήσουν τα κύρια στοιχεία της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, το δολάριο θα πρέπει να διατηρήσει την θέση του ως το κύριο νόμισμα.

ΤΟ ΡΕΝΜΙΝΜΠΙ ΚΑΙ ΤΟ ΡΟΥΒΛΙ

Η Κίνα και η Ρωσία λαμβάνουν ανοιχτά μέτρα για να αυξήσουν την ελκυστικότητα των εναλλακτικών νομισμάτων για διεθνείς οικονομικούς και αποθεματικούς σκοπούς, δημιουργώντας πολυεθνικές χρηματοπιστωτικές υποδομές για την προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων σε ρενμίνμπι και ρούβλια. Το Σύστημα Διασυνοριακών Διατραπεζικών Πληρωμών (Cross-Border Interbank Payment System –CIPS) της Κίνας λειτουργεί ως κέντρο εκκαθάρισης, παρόμοιο με το Clearing House Interbank Payments System (CHIPS) των ΗΠΑ. Η σύγκριση αυτών των πλατφορμών αποκαλύπτει το χάσμα μεταξύ τους. Το κινεζικό σύστημα, ή CIPS, επεξεργάζεται περίπου 15.000 συναλλαγές την ημέρα, που αντιστοιχούν σε 50 δισεκατομμύρια δολάρια. Εν τω μεταξύ, το CHIPS, η αμερικανική εκδοχή, επεξεργάζεται 250.000 συναλλαγές την ημέρα, που ξεπερνούν τα 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια. Το CIPS καθιστά δυνατή την εκκαθάριση και τον διακανονισμό διασυνοριακών συναλλαγών σε ρενμίνμπι. Μόλις η Κίνα αναπτύξει ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων, ο διασυνοριακός διακανονισμός συναλλαγών σε γουάν μπορεί να γίνει ανεξάρτητα από την παγκόσμια διατραπεζική υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων SWIFT, στην οποία κυριαρχεί η Δύση. Η Ρωσία, από την πλευρά της, δημιούργησε αυτό που ονομάζει Σύστημα Μεταφοράς Χρηματοοικονομικών Μηνυμάτων (System for Transfer of Financial Messages -SPFS) μετά την εισβολή της στην Ουκρανία το 2014. Ο ρητός σκοπός του SPFS είναι να επιτρέψει στους χρήστες να παρακάμψουν το SWIFT. Υπήρχαν περίπου 400 χρήστες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, αλλά σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας, η ζήτηση αυξήθηκε σημαντικά μετά.

Τα συστήματα αυτά συμπληρώνονται από μια σειρά διμερών συμφωνιών που αποσκοπούν στην διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων σε μη Δυτικά νομίσματα. Η Κίνα και η Ρωσία υπέγραψαν διμερή συνθήκη το 2019 με στόχο την προώθηση των εθνικών τους νομισμάτων για τον διακανονισμό των εμπορικών συναλλαγών. Η Ινδία δημιούργησε έναν Ειδικό Λογαριασμό Ρουπίας Vostro, τον οποίο οι χώρες μπορούν να πιστώσουν για να ενθαρρύνουν τον διακανονισμό του εμπορίου και των επενδύσεων με την Ινδία σε ινδικές ρουπίες. Η Ινδία και η Ρωσία προσπάθησαν επίσης να ενθαρρύνουν το εμπόριο που εκφράζεται στα νομίσματά τους, επαναφέροντας τον νομισματικό μηχανισμό ρουπίας-ρουβλίου της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, λίγο μετά την επιβολή των κυρώσεων κατά της Ρωσίας το 2022. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, ο διακανονισμός θα γίνεται απευθείας μεταξύ των ρωσικών τραπεζών που κατέχουν ρουπίες στην Ινδία και των ινδικών τραπεζών που κατέχουν ρούβλια στην Ρωσία.

Μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 [8], η Κίνα άρχισε να διοχετεύει ρενμίνμπι σε άλλες χώρες επεκτείνοντας τις διμερείς γραμμές ανταλλαγής νομισμάτων, επιτρέποντας στις ξένες κεντρικές τράπεζες να αποκτούν κινεζικά γουάν σε αντάλλαγμα με το δικό τους νόμισμα. Το να είναι το ρενμίνμπι διαθέσιμο σε ξένες κυβερνήσεις αποτελεί προϋπόθεση για την χρήση του από τις κυβερνήσεις και τους ιδιωτικούς φορείς, και ηικανότητά του να ενεργεί ως δανειστής έσχατης καταφυγής σε περιόδους κρίσης αποτελεί σημαντική πτυχή του καθεστώτος του αποθεματικού νομίσματος. Η μεγαλύτερη γραμμή ανταλλαγής νομισμάτων της Κίνας, ύψους 24 δισεκατομμυρίων δολαρίων, είναι με την Ρωσία. Πιο πρόσφατα, η Κίνα συνεργάστηκε με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (Bank for International Settlements –BIS) για την δημιουργία μιας ρύθμισης ρευστότητας σε ρενμίνμπι για την στήριξη των συνεισφερόντων κεντρικών τραπεζών σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι κεντρικές τράπεζες της Χιλής, του Χονγκ Κονγκ, της Ινδονησίας, της Μαλαισίας, και της Σιγκαπούρης έχουν δεσμεύσει 2 δισεκατομμύρια δολάρια η καθεμία στο κοινό αποθεματικό που τηρείται στην Βασιλεία, στην Ελβετία, όπου εδρεύει η BIS. Η παροχή αποθεματικών και ρευστότητας της Κίνας παραμένει μικρή, σε σύγκριση με την προσφορά της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, αλλά είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί. Το 2016, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επικαιροποίησε το καλάθι των αποθεματικών νομισμάτων που καθορίζει τα λεγόμενα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (Special Drawing Rights -SDRs), το αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο στο οποίο το ΔΝΤ αποτιμά τα δάνειά του προς τις κυβερνήσεις, για να συμπεριλάβει το κινεζικό γουάν.

Η Κίνα προωθεί επίσης την χρήση του ρενμίνμπι δημιουργώντας εναλλακτικές λύσεις ψηφιακών πληρωμών, όπως το e-CNY, ένα ψηφιακό νόμισμα που η κεντρική τράπεζα της χώρας άρχισε να προσφέρει το 2016 και εισήγαγε ως επιλογή πληρωμής για όσους θα παρευρίσκονταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2022 στο Πεκίνο. Όταν εφαρμοστεί πλήρως, το e-CNY θα λειτουργεί ανεξάρτητα από άλλα συστήματα πληρωμών και χρηματοοικονομικών μηνυμάτων. Υποσχόμενο φθηνότερες, ταχύτερες, και ασφαλέστερες συναλλαγές, ένα κινεζικό ψηφιακό νόμισμα μπορεί να επιταχύνει την διεθνοποίηση του ρενμίνμπι. Όλες αυτές οι εξελίξεις θα καταστήσουν το ρενμίνμπι ευρύτερα προσβάσιμο και ρευστό και, ως εκ τούτου, θα προωθήσουν την χρήση του για το εμπόριο και τις επενδύσεις.

Κοινές προσπάθειες για την αποδόμηση του δολαρίου συζητούνται επίσης από την Βραζιλία, την Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα, και τη Νότια Αφρική, γνωστές ως BRICS. Από κοινού, οι χώρες αυτές έχουν διερευνήσει την έκδοση ενός κοινού αποθεματικού νομίσματος με ρητό σκοπό να παρακάμψουν το δολάριο και άλλα μεγάλα Δυτικά νομίσματα. Το κοινό νόμισμα θα βασιζόταν σε ένα καλάθι νομισμάτων των BRICS και θα χρησίμευε ως εναλλακτική λύση στο καλάθι αποθεματικών νομισμάτων του ΔΝΤ, αν και έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος από την ανακοίνωσή του τον Ιούνιο του 2022. Η Κίνα, η Ινδία, και η Ρωσία, ωστόσο, συμφώνησαν [9] να επεκτείνουν το εμπόριο και να προωθήσουν τα εθνικά τους νομίσματα στις διεθνείς πληρωμές σε μια σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization) τον Σεπτέμβριο.

Τα δολάρια παραμένουν το συνάλλαγμα που επιλέγουν οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις, και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για την διεξαγωγή του εμπορίου και των επενδύσεων, αλλά η διασυνοριακή ανταλλαγή σε εναλλακτικά νομίσματα σημειώνει πρόοδο. Το πετρέλαιο είναι ένα από τα κορυφαία εξαγωγικά προϊόντα του κόσμου. Επομένως, η χρήση δολαρίων για την πληρωμή του πετρελαίου θεωρείται σημαντικό στοιχείο για την διατήρηση του ρόλου του δολαρίου ως το προεπιλεγμένο νόμισμα για τις διεθνείς πληρωμές. Η Κίνα, η Ρωσία, και χώρες της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας προσπαθούν να απομακρυνθούν από τον εξοφλητικό διακανονισμό του πετρελαίου σε δολάρια. Η Κίνα και η Ρωσία προωθούν τα εθνικά τους νομίσματα στο εμπόριο πετρελαίου. Η Κίνα και η Σαουδική Αραβία καταρτίζουν σχέδια για την τιμολόγηση του πετρελαίου σε ρενμίνμπι. Η Ρωσία και η Ινδία διερευνούν την χρήση του ντιρχάμ, του νομίσματος των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ), για τον διακανονισμό των μεταξύ τους συμφωνιών πετρελαίου. Η Ρωσία και το Ιράν εξετάζουν την χρήση ενός σταθερού κρυπτονομίσματος με αντίκρισμα χρυσού για διεθνείς πληρωμές.

Εάν οι παραγωγοί πετρελαίου επιμείνουν να διακανονίζουν τις συναλλαγές πετρελαίου σε κινεζικό ρενμίνμπι, ρωσικά ρούβλια, ινδικές ρουπίες, ντιρχάμ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ή σταθερά νομίσματα που δεν υποστηρίζονται από το δολάριο, ο ρόλος του δολαρίου θα μειωθεί. Η χρήση του ρενμίνμπι για την εμπορία πετρελαίου μεταξύ χωρών που δεν περιλαμβάνουν την Κίνα αναμένεται επίσης να αυξήσει την σημασία του ρενμίνμπι ως διεθνούς νομίσματος. Η χρήση του ντιρχάμ από τρίτους θα αυξήσει ομοίως τον διεθνή του ρόλο, αν και είναι απίθανο να καταστεί σημαντικό διεθνές νόμισμα. Η ρουπία είναι ένας πιο πιθανός υποψήφιος ως διεθνές νόμισμα, αλλά μέχρι στιγμής χρησιμοποιείται μόνο στο διμερές εμπόριο. Το ρούβλι χρησιμοποιείται επίσης στο διμερές εμπόριο και είναι εξαιρετικά απίθανο να ενταχθεί στην ομάδα των μεγάλων νομισμάτων. Ακόμη και αν αυτά τα νομίσματα χρησιμοποιούνται κυρίως για διμερές εμπόριο, το δολάριο θα χρησιμοποιείται σχετικά λιγότερο συχνά, υπονομεύοντας το κύρος του.

ΔΙΑΛΕΓΟΝΤΑΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΣΕ ΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ

Καθώς η Κίνα και η Ρωσία κάνουν κινήσεις για την προώθηση της χρήσης των νομισμάτων τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες πιέζουν χώρες να ενταχθούν στο καθεστώς κυρώσεων κατά της Ρωσίας, με συνέπειες για την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου. Η κυριαρχία του δολαρίου των ΗΠΑ εξαρτάται από την δυσανάλογη χρήση του δολαρίου σε σχέση με άλλα νομίσματα από κυβερνήσεις και ιδιωτικούς φορείς. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν και διατηρούν αποθέματα δολαρίων προκειμένου να παρεμβαίνουν στις αγορές συναλλάγματος και να υπερασπίζονται τις τιμές των νομισμάτων τους, ιδίως σε περιόδους κρίσης. Οι κυβερνήσεις που δυσκολεύονται να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στα δικά τους νομίσματα «συνδέουν» την αξία των νομισμάτων αυτών με το δολάριο για να σταθεροποιήσουν τις συναλλαγματικές τους ισοτιμίες. Οι ιδιωτικοί φορείς, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτών, των επιχειρήσεων, και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, χρησιμοποιούν επίσης δολάρια για την διεξαγωγή συναλλαγών και επενδύσεων.

Οι κυρώσεις σταματούν τις περισσότερες από αυτές τις δραστηριότητες. Οι κυρώσεις ενδέχεται να περιορίζονται στην παρεμπόδιση ορισμένων κυβερνητικών αξιωματούχων, ιδιωτών, ή οντοτήτων από την πρόσβαση σε περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια ή να πραγματοποιούν συναλλαγές που βασίζονται σε δολάρια. Οι κυρώσεις μπορεί επίσης να είναι πιο ολοκληρωμένες, αποκλείοντας τις τράπεζες και άλλες βασικές οντότητες από την χρήση δολαρίων. Οι ακραίες μορφές οικονομικού καταναγκασμού, όπως η δέσμευση των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας, στερούν από μια ξένη κυβέρνηση την δυνατότητα να χρησιμοποιεί τα αποθεματικά της για να παρεμβαίνει στις αγορές συναλλάγματος και να παρέχει χρηματοδότηση σε δολάρια στην οικονομία της.

Από τον περασμένο Φεβρουάριο, 44 χώρες -η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, η Νέα Ζηλανδία, η Νότια Κορέα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, και σχεδόν ολόκληρη η Ευρώπη- έχουν επιβάλει κυρώσεις στην Ρωσία για την παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας και την διεξαγωγή πολέμου κατά του πληθυσμού και των θεσμών της. Οι χώρες αυτές είναι ενωμένες στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν ένα διεθνές περιβάλλον απαλλαγμένο από στρατιωτικό εξαναγκασμό, τρομοκρατία, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και αυταρχικά πραξικοπήματα. Οι Δυτικές κυρώσεις περιλαμβάνουν την δέσμευση των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας, την αποσύνδεση μεγάλων ρωσικών τραπεζών από το SWIFT, τον περιορισμό των ξένων νομισμάτων, και την επιβολή κυρώσεων και την δέσμευση περιουσιακών στοιχείων σε περισσότερα από 10.000 άτομα, οντότητες, πλοία, και αεροσκάφη. Πρόσθετα μέτρα περιλαμβάνουν ελέγχους εξαγωγών σε αγαθά διπλής χρήσης, ανώτατο όριο τιμών πετρελαίου, απαγόρευση εισαγωγών χρυσού από την Ρωσία, κατασχέσεις υπερωκεάνιων σκαφών, ταξιδιωτικές απαγορεύσεις, και την έξοδο πολλών Δυτικών χωρών από την Ρωσία.

Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας συμβάλλουν στην αναδιάταξη των παγκόσμιων νομισματικών αποθεμάτων. Οι χώρες που υποστηρίζουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν ισχυρά γεωπολιτικά κίνητρα για να συνεχίσουν να κατέχουν και να χρησιμοποιούν δολάρια για διεθνείς σκοπούς αποθεμάτων και πληρωμών, καθώς με τον τρόπο αυτό ενισχύεται ο περιοριστικός αντίκτυπος των κυρώσεων και συμβάλλει στην διασφάλιση της μελλοντικής αποτελεσματικότητάς τους. Οποιαδήποτε οικονομικά κίνητρα είχαν προηγουμένως οι κυβερνήσεις αυτές για να διαφοροποιηθούν από τα παραδοσιακά νομίσματα, ιδίως το δολάριο των ΗΠΑ, αυξάνοντας το ποσοστό άλλων νομισμάτων στα αποθέματα και τις διεθνείς συναλλαγές τους, πρέπει τώρα να σταθμιστούν έναντι των γεωπολιτικών κινήτρων για την διακράτηση των δολαρίων. Καθώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια επισκιάζουν τις οικονομικές [ανησυχίες], οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη περιορίζουν την οικονομική τους εξάρτηση από τους ξένους αντιπάλους και πιέζουν για τη μετεγκατάσταση της παραγωγής και των αλυσίδων εφοδιασμού σε συμμαχικά έθνη, σε αυτό που έχει γίνει γνωστό ως «friend shoring» [10]. Ακριβώς όπως οι χώρες αρχίζουν να προμηθεύονται αγαθά και εισροές από φιλικά έθνη, έτσι είναι πιθανό να υιοθετήσουν τα νομίσματα των φιλικών εθνών. Το μέγεθος του συνασπισμού επιβολής κυρώσεων, ο αριθμός των υποστηρικτών των κυρώσεων που δεν συμμετέχουν, και ο αριθμός των χωρών που βρίσκονται υπό την ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ, καθιστούν απίθανη την μεγάλης κλίμακας διαφοροποίηση του νομίσματος από το δολάριο, όπως δείχνουν δύο πρόσφατες [11] μελέτες [12].

Μαζί, ο συνασπισμός που έχει παραταχθεί εναντίον της Ρωσίας αντιπροσωπεύει πάνω από το 90% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων, περίπου το 80% των παγκόσμιων επενδύσεων, και το 60% του παγκόσμιου εμπορίου και της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής. Η υπέρβαση αυτής της κυριαρχίας θα ήταν δύσκολη ακόμη και αν κάθε χώρα που έχει αρνηθεί να επιβάλει κυρώσεις στην Ρωσία συντασσόταν με έναν οργανωμένο συνασπισμό κατά του δολαρίου.

Οι χώρες που δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας δεν διαφωνούν απαραίτητα με τους στόχους που κρύβονται πίσω από αυτές: τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία και την αποτροπή μελλοντικών εδαφικών επιθέσεων. Και πολλές από αυτές τις χώρες εξακολουθούν να έχουν κίνητρα για την ενίσχυση του παγκόσμιου συστήματος με επίκεντρο το δολάριο. Οι μισοί από τους επίσημους συμμάχους ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών δεν συμμετέχουν στο καθεστώς κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Από κοινού, αυτή η ομάδα χωρών, η οποία περιλαμβάνει την Αργεντινή, την Βραζιλία, την Χιλή, το Πακιστάν, τις Φιλιππίνες, την Ταϊλάνδη, και την Τουρκία, αντιπροσωπεύει το 6% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 7% του παγκόσμιου εμπορίου, και το 2% των παγκόσμιων επενδύσεων. Οι αναπτυσσόμενες χώρες που δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις στην Ρωσία αισθάνονται το βάρος των δευτερογενών επιπτώσεων των κυρώσεων: πληθωρισμός, υποτίμηση του νομίσματος, και ελλείψεις στην αλυσίδα εφοδιασμού. Παρόλα αυτά, είναι απίθανο να αντιδράσουν σε αυτές τις επιπτώσεις με το να συνταχθούν με την Ρωσία, εκτός εάν η Δύση τους προκαλέσει περαιτέρω πόνο -για παράδειγμα, εκτρέποντας βοήθεια προς την Ουκρανία και διακόπτοντας την εξωτερική βοήθεια προς αυτές.

Με τις γεωπολιτικές εντάσεις να αυξάνονται, είναι πιθανό να επικρατήσει μια παλιά λογική ασφαλείας για την χρήση του δολαρίου. Ιστορικά, οι σύμμαχοι προσέφεραν νομισματική στήριξη ως αντάλλαγμα για αμυντικές δεσμεύσεις. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες τοποθέτησαν 200.000 στρατιώτες στην Δυτική Γερμανία κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Σε αντάλλαγμα, ο πρόεδρος, John F. Kennedy, ζήτησε από το Βερολίνο να προμηθευτεί στρατιωτικό εξοπλισμό ως έναν τρόπο μείωσης του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ, στήριξης του δολαρίου, μείωσης της εκροής χρυσού, και ενίσχυσης της αξιοπιστίας του σταθερού καθεστώτος δολαρίου-χρυσού που προέκυπτε από τις στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ. Όταν οι ανησυχίες για την ασφάλεια υποχώρησαν μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, κυριάρχησαν οι οικονομικοί υπολογισμοί, με την γεωπολιτική να περνά σε δεύτερη μοίρα στον καθορισμό των αποθεματοποιήσεων και των συναλλαγών σε δολάρια. Αλλά με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι παράγοντες ασφαλείας των οικονομικών ανταλλαγών επέστρεψαν δυναμικά.

ΔΕΙΞΤΕ ΚΟΥΡΑΓΙΟ

Ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων θέτει σοβαρούς κινδύνους για την κυριαρχία του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία. Η γεωπολιτικά προκληθείσα στήριξη του δολαρίου λειτουργεί, ωστόσο, σταθεροποιητικά και αυξάνει τα αποθέματα δολαρίου. Ο συνασπισμός πίσω από τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας είναι ευρύς, πλούσιος, και στρατιωτικά ισχυρός, και ο στόχος να τερματιστεί ο βάρβαρος πόλεμος της Ρωσίας είναι ευρέως κοινός, ακόμη και από εκείνους που δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις. Και παρόλο που πολλές χώρες βλέπουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας με ανησυχία, έχουν άλλους γεωπολιτικούς λόγους να στηρίξουν το δολάριο. Διότι σε έναν λιγότερο ασφαλή κόσμο, οι χώρες δίνουν προτεραιότητα στην επιβίωσής τους και είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν κράτη ικανά να τις βοηθήσουν να διασφαλίσουν την εδαφική τους ακεραιότητα, δίνοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα πλεονέκτημα λόγω του τεράστιου δικτύου ασφαλείας τους.

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα με επίκεντρο το δολάριο γίνεται λιγότερο διαδεδομένο, αλλά πιο εδραιωμένο εκεί όπου επιμένει. Για να διαφυλάξουν την υπάρχουσα νομισματική ιεραρχία και να περιορίσουν την μακροπρόθεσμη τάση προς τη νομισματική πολυπολικότητα, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να χρησιμοποιήσουν την πολιτική δεινότητά τους στην οικονομία με τρόπους που προάγουν το δημόσιο αγαθό μιας φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα έχουν την πολυτέλεια να αποξενώσουν βασικούς συμμάχους ή μια μεγάλη μερίδα της διεθνούς κοινότητας και να διατηρήσουν την μονοπολική εποχή του δολαρίου.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/china/when-trade-leads-war-china-russia
[2] https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09636412.2019.1604982
[3] https://www.ft.com/content/e5735375-75df-4859-bbf0-ae22e4fe2ff6
[4] https://www.ft.com/content/f18cf835-02a0-44ff-875f-7de7facba54e
[5] https://www.ft.com/content/3e0760d4-8127-41db-9546-e62b6f8f5773
[6] https://www.credit-suisse.com/about-us-news/en/articles/news-and-experti...
[7] https://finance.yahoo.com/news/goldman-sachs-warns-dollar-risk-154740683...
[8] https://www.foreignaffairs.com/united-states/crisis-next-time
[9] https://foreignpolicy.com/2022/09/21/china-yuan-us-dollar-sco-currency/
[10] https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0714
[11] https://www.federalreserve.gov/econres/ifdp/files/ifdp1359.pdf
[12] https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/wi...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/united-states/dollar-still-dominates

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition