Ο ανθεκτικός μονοκράτορας της Τουρκίας

Στα τέλη Φεβρουαρίου, μετά από έναν τεράστιο σεισμό που κατέστρεψε μεγάλο τμήμα της χώρας του, ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αντιμετώπισε μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της πολιτικής του καριέρας. Με τις προεδρικές εκλογές να απέχουν τρεις μήνες, η αντίδραση της κυβέρνησης στην ανθρωπιστική καταστροφή ήταν επιπόλαιη και χαοτική. Συν τοις άλλοις, η οικονομική πολιτική του Ερντογάν είχε προκαλέσει ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και πολλοί πολίτες της Τουρκίας είχαν βαρεθεί την αυστηρή του διακυβέρνηση. Και καθώς η δημοτικότητα του Ερντογάν κατέρρεε, μια νεοσύστατη συμμαχία έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης, με επικεφαλής τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, τον πρόεδρο του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (Republican People’s Party-CHP), φαινόταν εκπληκτικά πειθαρχημένη και οργανωμένη. Μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, ο Ερντογάν ήταν έτοιμος να χάσει τον έλεγχο της Τουρκίας.

Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, απευθύνεται σε υποστηρικτές του στην Άγκυρα, στην Τουρκία, τον Απρίλιο του 2023. Cagla Gurdogan / Reuters
-----------------------------------------------------

Τα πράγματα φαίνονται διαφορετικά τώρα. Χρησιμοποιώντας την ευρεία επιρροή του στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, ο Ερντογάν [2] περιόρισε αποτελεσματικά την δημόσια συζήτηση για τον σεισμό, μετατοπίζοντας την εσωτερική συζήτηση στα βιομηχανικά και στρατιωτικά επιτεύγματα της Τουρκίας υπό τον ίδιο. Εν τω μεταξύ, ένας τρίτος υποψήφιος έχει εισέλθει στην κούρσα, παρέχοντας στον Ερντογάν πρόσθετα μέσα για να διασπάσει την αντιπολίτευση. Και μια κυβερνητική μεταρρύθμιση στον τρόπο με τον οποίο το Κοινοβούλιο κατανέμει τις έδρες θα μπορούσε να δώσει στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του προέδρου ένα σημαντικό πλεονέκτημα στην επερχόμενη ψηφοφορία. Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές της 14ης Μαΐου, φαίνεται τώρα πιθανό ότι ο Ερντογάν μπορεί τουλάχιστον να είναι σε θέση να εξαναγκάσει σε δεύτερο γύρο [εκλογών] και ότι το ΑΚΡ και οι εταίροι του στον συνασπισμό θα μπορούσε ακόμη και να έχουν την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο.

Όσο απροσδόκητη κι αν φαίνεται, η επιστροφή του Ερντογάν είναι χαρακτηριστική ενός πολιτικού που έχει επανειλημμένα αποδείξει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τους κρατικούς πόρους προς όφελός του και να διχάζει ή να εξουδετερώνει τους αντιπάλους του. Οι πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις στην Τουρκία έχουν ευνοήσει άδικα τον Ερντογάν από τότε που πέρασε με το ζόρι τη μετάβαση σε ένα προεδρικό σύστημα εκτελεστικού τύπου το 2018: βασικοί γραφειοκράτες υποστηρίζουν ανοιχτά το κυβερνών ΑΚΡ και θέτουν κρατικούς πόρους στην διάθεσή του, ενώ υποτίθεται ότι ανεξάρτητοι φορείς όπως η τουρκική εκλογική επιτροπή και πολλά τουρκικά δικαστήρια λαμβάνουν υποδείξεις από τον πρόεδρο. Έχει επίσης χρησιμοποιήσει την επιρροή του στον επιχειρηματικό τομέα για να αυξήσει την εξουσία του, με τις φιλοερντογανικές επιχειρήσεις να ελέγχουν πλέον σχεδόν το 90% των τουρκικών μέσων ενημέρωσης. Εν τω μεταξύ, έχει πάρει μέτρα για την ανελέητη καταστολή βασικών ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών και πολιτικών της αντιπολίτευσης, από τον φιλάνθρωπο και οργανωτή της κοινωνίας των πολιτών, Οσμάν Καβάλα, έως τον Σελαχατίν Ντεμιρτάς, πρώην πρόεδρο του φιλοκουρδικού-φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (Peoples’ Democratic Party-HDP), πολλοί από τους οποίους μαραζώνουν στην φυλακή.

Χρησιμοποιώντας το κράτος προς όφελός του, ο Ερντογάν ανέπτυξε στρατηγικές που χρησιμοποιούν άλλοι αυταρχικοί ηγέτες, όπως ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν, για να δημιουργήσει αθέμιτους όρους ανταγωνισμού κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Αποκτώντας ευρεία επιρροή στο δικαστικό σώμα, την κυβερνητική γραφειοκρατία, και τα εθνικά μέσα ενημέρωσης, αυτοί οι ηγέτες ήταν συχνά σε θέση να διαμορφώσουν ευνοϊκά εκλογικά αποτελέσματα, ανεξάρτητα από την σχετική δύναμη της αντιπολίτευσης. Η ανθεκτικότητα του Ερντογάν δείχνει πόσο δύσκολο μπορεί να είναι να ανατραπεί ένας αντιφιλελεύθερος ηγέτης σε μια εκλογική αναμέτρηση, ακόμη και κάποιος που απολαμβάνει μικρή υποστήριξη.

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥ

Στα χαρτιά, οι φετινές εκλογές παρουσιάζουν τρομερές νέες προκλήσεις για τον Ερντογάν. Πρώτον, η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση. Το τουρκικό νόμισμα έχει χάσει πάνω από το 450% της αξίας του τα τελευταία πέντε χρόνια και ο πληθωρισμός έχει ανέβει σταθερά, πλησιάζοντας το 100%. Στο παρελθόν, η σταθερή οικονομική ανάπτυξη ήταν καθοριστική για την επιτυχία του Ερντογάν. Κέρδισε σχεδόν δώδεκα εθνικές εκλογές, κυρίως λόγω του ιστορικού του για την άρση των ψηφοφόρων από την φτώχεια, την βελτίωση της πρόσβασης σε υπηρεσίες όπως η υγειονομική περίθαλψη, και την παροχή οικονομικής ευημερίας και σταθερότητας. Πράγματι, κατά την πρώτη δεκαετία στην εξουσία του Ερντογάν, μεταξύ 2003 και 2013, η Τουρκία προσέλκυσε ποσά ρεκόρ ξένων άμεσων επενδύσεων, οι οποίες βοήθησαν στην χρηματοδότηση του οικονομικού του θαύματος και στην ενίσχυση της βάσης του AKP. Ακόμη και όταν οι εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων στέρεψαν τα χρόνια μετά την κυβερνητική καταστολή των διαδηλώσεων στο πάρκο Gezi το 2013, ο Ερντογάν κατάφερε να διατηρήσει την οικονομία σε λειτουργία χάρη στις μεγάλες εισροές από παγκόσμιους επενδυτές.