Το Σουδάν και η νέα εποχή των συγκρούσεων

Τον περασμένο χρόνο, μεγάλο μέρος της προσοχής του κόσμου είχε επικεντρωθεί στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και στις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας για την Ταϊβάν -σημεία ανάφλεξης που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν άμεση ή ακόμα και πυρηνική αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Αλλά το ξέσπασμα των συγκρούσεων στο Σουδάν θα πρέπει επίσης να κάνει τους παγκόσμιους ηγέτες να σκεφθούν: απειλεί να είναι ο τελευταίος σε ένα κύμα καταστροφικών πολέμων στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, και τη Νότια Ασία που κατά την τελευταία δεκαετία έχουν εγκαινιάσει μια νέα εποχή αστάθειας και διαμάχης. Κυρίως λόγω των συγκρούσεων, περισσότεροι άνθρωποι εκτοπίζονται (100 εκατομμύρια) ή χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια (339 εκατομμύρια) από όσοι οποτεδήποτε άλλοτε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ένα παιδί κρατά φυσίγγια στο Χαρτούμ, στο Σουδάν, τον Μάιο του 2023. Mohamed Nureldin Abdallah / Reuters
--------------------------------------------------

Από τότε που ξέσπασαν οι μάχες τον Απρίλιο μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων του Σουδάν και μιας παραστρατιωτικής ομάδας διαβόητης για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν πριν από δύο δεκαετίες στο Νταρφούρ [1], τουλάχιστον 700.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, εκατοντάδες σκοτώθηκαν, και χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Οι οδομαχίες, οι εκρήξεις, και οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί καταστρέφουν την πρωτεύουσα, Χαρτούμ, καθώς οι δύο φατρίες αγωνίζονται για τον έλεγχο αυτής της βορειοανατολικής αφρικανικής χώρας των 45 εκατομμυρίων κατοίκων. Στο Νταρφούρ, οι φυλετικές πολιτοφυλακές έχουν μπει στη μάχη, προκαλώντας φόβους για μια ευρύτερη ανάφλεξη. Οι εκεχειρίες έχουν καταρρεύσει επανειλημμένα.

Η δυναμική που διαδραματίζεται στην κρίση του Σουδάν αντικατοπτρίζει εκείνες πολλών πολέμων σε αυτό το πρόσφατο κύμα. Οι ρίζες αυτών των συγκρούσεων βρίσκονται στους αγώνες για την αποτίναξη δεκαετιών δικτατορικής διακυβέρνησης, επηρεάζουν δυσανάλογα τους αμάχους, και είναι επιρρεπείς σε ξένες παρεμβάσεις. Η εμπλοκή μιας ολοένα μεγαλύτερης σειράς εξωτερικών δρώντων -όχι μόνο μεγάλων δυνάμεων αλλά και των λεγόμενων μεσαίων δυνάμεων όπως το Ιράν, η Τουρκία, και οι μοναρχίες του Κόλπου- έχει τροφοδοτήσει και παρατείνει αυτό το τελευταίο κύμα πολέμων, καθώς οι περιφερειακές δυνάμεις ανταγωνίζονται για επιρροή εν μέσω αβεβαιότητας για το μέλλον της παγκόσμιας τάξης.

Στο Σουδάν, ένα ποικίλο πλήθος ξένων δρώντων συνέβαλε στον εκτροχιασμό της μετάβασης της χώρας στην δημοκρατία μετά την ανατροπή του μακροχρόνιου δικτάτορα Ομάρ αλ-Μπασίρ το 2019. Αρκετοί θα μπορούσαν τώρα να παρασυρθούν στις μάχες. Σε μια εποχή που οι πιο πρόσφατοι πόλεμοι έχουν διαρκέσει για χρόνια χωρίς να επιλυθούν, τόσο οι Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις (Sudanese Armed Forces, SAF), με επικεφαλής τον στρατηγό Abdel Fattah al-Burhan, όσο και οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (Rapid Support Forces, RSF), με επικεφαλής τον Mohamed Hamdan Dagalo, γνωστό ως Hemedti, φαίνεται να ετοιμάζονται για μια μακρά και αιματηρή αντιπαράθεση —που θα μπορούσε να αντηχεί πολύ πέρα από τα σύνορα της χώρας.

ΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΕ ΑΝΟΔΟ

Στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η παγκόσμια προοπτική φαινόταν λιγότερο ζοφερή. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Δεδομένων Σύγκρουσης της Ουψάλα (Uppsala Conflict Data Program), ο αριθμός των ενεργών πολέμων μειώθηκε κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Το ίδιο και ο αριθμός των ανθρώπων που σκοτώνονταν σε συγκρούσεις κάθε χρόνο (με αξιοσημείωτη εξαίρεση το 1994, όταν συνέβη η γενοκτονία της Ρουάντα). Αν και οι θάνατοι στις μάχες δεν λένε όλη την ιστορία -οι συγκρούσεις συχνά σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους έμμεσα, μέσω της πείνας ή των ασθενειών που θα μπορούσαν να αποφευχθούν- συνολικά, ένα πιο ειρηνικό μέλλον προμηνύεται, στηριγμένο εν μέρει από την ευνοϊκή γεωπολιτική. Οι μεγάλες δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών συμφώνησαν ως επί το πλείστον στην αποστολή ειρηνευτικών δυνάμεων και απεσταλμένων για να βοηθήσουν στην διευθέτηση των πολέμων στα Βαλκάνια, την Δυτική Αφρική, και αλλού. Η δεκαετία της αισιοδοξίας για την φιλελεύθερη δημοκρατία και τον καπιταλισμό η οποία ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν επίσης μια δεκαετία ακτιβισμού των Ηνωμένων Εθνών και μιας αναπτυσσόμενης ειρηνευτικής βιομηχανίας, η οποία πιθανότατα συνέβαλε στην παγκόσμια πτώση των συγκρούσεων.

Μετά ήρθαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και οι εισβολές των Ηνωμένων Πολιτειών στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Αυτοί οι πόλεμοι δεν ανέτρεψαν, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ουψάλα, την παγκόσμια πτώση στις ένοπλες συγκρούσεις. Αλλά δημιούργησαν το σκηνικό για αυτό που επρόκειτο να έρθει με το να διαβρώσουν την διεθνή αξιοπιστία της Ουάσιγκτον. Ο πόλεμος στο Ιράκ, επιπλέον, ανέτρεψε την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων μεταξύ του Ιράν και των μοναρχιών του Κόλπου και άνοιξε τον δρόμο για μια αναζωπύρωση της ισλαμιστικής μαχητικότητας και, τελικά, την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους, γνωστού και ως ISIS.

Περίπου από το 2010, ο αριθμός των συγκρούσεων και των θανάτων από μάχες έχει αυξηθεί. Οι πόλεμοι που πυροδοτήθηκαν από τις αραβικές εξεγέρσεις του 2010-2011 στην Λιβύη, την Συρία, και την Υεμένη και οι νέες συγκρούσεις στην Αφρική, μερικές διαμορφωμένες από την διάχυση των αραβικών συγκρούσεων, τροφοδότησαν αρχικά την άνοδο. Αυτοί οι νέοι πόλεμοι δεν ήταν από την αρχή μέρος του αγώνα των Ηνωμένων Πολιτειών μετά την 11η Σεπτεμβρίου κατά της Αλ Κάιντα, αλλά καθώς οι Ισλαμιστές μαχητές συμπεριλαμβανομένου του ISIS επωφελήθηκαν από το χάος, οι Δυτικές αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις επικάλυψαν άλλες έριδες. Πιο πρόσφατα, νέες μάχες ξέσπασαν μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν στο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στην βόρεια περιοχή Tigray της Αιθιοπίας, και στη Μιανμάρ. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα του Προγράμματος της Ουψάλα, οι σύγχρονες συγκρούσεις σκοτώνουν τώρα περισσότερο από τρεις φορές πιο πολλούς ανθρώπους ετησίως σε όλο τον κόσμο από όσους οι πόλεμοι πριν από δύο δεκαετίες.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΑΟΣ

Αυτές οι νέες συγκρούσεις έχουν πολλά κοινά σημεία. Το πρώτο είναι ότι πολλές προέρχονται από αποτυχημένες προσπάθειες απόδρασης από την αυταρχική κυριαρχία. Στην Λιβύη, τη Μιανμάρ, την Συρία, την Υεμένη και σε κάποιο βαθμό στην Αιθιοπία, τα κινήματα ξεκίνησαν με κοινωνικές αναταραχές και εξεγερτικές διαδηλώσεις στους δρόμους —που συχνά πυροδοτήθηκαν από οικονομικές δυσκολίες ή οργή για αυταρχική και ανίκανη διακυβέρνηση— αλλά κατέληξαν σε χάος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα καθεστώτα αντέδρασαν˙ στην Συρία, για παράδειγμα, ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ έχει προσκολληθεί στην εξουσία. Σε άλλες, οι δικτάτορες έπεσαν, αλλά οι θεσμοί που είχαν καταργήσει και οι κοινωνίες που είχαν διαιρέσει δεν μπορούσαν να αντέξουν τις επακόλουθες διαμάχες για την εξουσία. Αυτοί οι αγώνες ακολουθούν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο: οι άνθρωποι περιμένουν αλλαγή˙ η παλιά φρουρά επιδιώκει να διατηρήσει τα προνόμιά της˙ νέες ένοπλες παρατάξεις θέλουν μερίδιο. Απελευθερωμένες εθνοτικές, θρησκευτικές ή φυλετικές εντάσεις τροφοδοτούν τον διχασμό. Διευθετήσεις που μοιράζουν ισχύ και πόρους με δίκαιο ή ικανοποιητικό τρόπο αποδεικνύονται αόριστοι.

Υπό αυτό το πρίσμα, η ιστορία του Σουδάν είναι πολύ οικεία. Μετά από ένα εμπνευσμένο κίνημα διαμαρτυρίας σε όλη την χώρα που ανέτρεψε τον Μπασίρ, το Σουδάν έπεσε θύμα της κληρονομιάς του ίδιου του αυταρχικού. Ο Hemedti είναι ένας πολέμαρχος από το Νταρφούρ που βοήθησε τον γενοκτονικό πόλεμο του Μπασίρ εναντίον των ανταρτών στην περιοχή, ξεκινώντας το 2003. Το 2013, ο Μπασίρ συγκέντρωσε διάφορες πολιτοφυλακές Janjaweed υπό τον Hemedti και τις μετονόμασε σε Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης, ενισχύοντας τις παραστρατιωτικές μονάδες του ως αντιστάθμισμα έναντι ενός πραξικοπήματος του στρατού και χρησιμοποιώντας τις επανειλημμένα για την καταστολή των εξεγέρσεων στο δυτικό Σουδάν. Ο άλλος εμπόλεμος στην σύγκρουση στην χώρα, ο Μπουρχάν, είναι ένας στρατιωτικός αξιωματικός καριέρας που συμμετείχε με τον Χεμεντί στις εκστρατείες στο Νταρφούρ και του οποίου η αποστροφή προς την πολιτική κυριαρχία έχει εμποδίσει την δημοκρατική μετάβαση του Σουδάν. Οι RSF και οι SAF ενώθηκαν για λίγο προκειμένου να ανατρέψουν τον Μπασίρ και στην συνέχεια έδιωξαν τους πολιτικούς ηγέτες με τους οποίους είχαν δεσμευτεί να μοιραστούν την εξουσία. Τελικά, ο Hemedti και ο Burhan στράφηκαν ο ένας εναντίον του άλλου.

Αν και η βία φαινομενικά πυροδοτήθηκε από την άρνηση του Hemedti να θέσει τους παραστρατιωτικούς του υπό την διοίκηση των SAF, η διαμάχη για την εξουσία είναι βαθύτερη από αυτό. Τελικά, η μετάβαση του Σουδάν ναυάγησε γιατί ούτε ο Burhan και οι συνάδελφοί του στρατηγοί ούτε ο Hemedti και οι σύμμαχοί του θα εγκατέλειπαν την εξουσία και θα διακινδύνευαν να χάσουν τον έλεγχο των πόρων της χώρας ή να αντιμετωπίσουν την δικαιοσύνη για προηγούμενες φρικαλεότητες.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό των πρόσφατων συγκρούσεων στο Σουδάν είναι η δυσανάλογη ταλαιπωρία των αμάχων. Οι εμπόλεμοι της περασμένης δεκαετίας έχουν δείξει ελάχιστη εκτίμηση για το διεθνές δίκαιο. Αν και η δεκαετία του 1990 και οι αρχές της δεκαετίας του 2000 είχαν επίσης το μερίδιό τους στην φρίκη -πράγματι, η συμπεριφορά των Ηνωμένων Πολιτειών στους δικούς τους πολέμους στο Ιράκ και αλλού πιθανότατα συνέβαλε στην αίσθηση της ανομίας που επικρατεί σήμερα σε πολλά πεδία μάχης- οι σημερινές συγκρούσεις εμφανίζουν εντυπωσιακό βαθμό ατιμωρησίας . Οι αντιμαχόμενες πλευρές όλων των πλευρών φαίνεται να έχουν πετάξει το βιβλίο των κανόνων από το παράθυρο.

Σκόπιμες επιθέσεις σε αμάχους —συμπεριλαμβανομένης της εναέριας καταστροφής πόλεων˙ επιθέσεις σε νοσοκομεία, κλινικές, και σχολεία˙ η παρεμπόδιση της [ανθρωπιστικής] βοήθειας˙ και η οπλοποίηση της πείνας και του λιμού- έχουν γίνει συνηθισμένες. Στην Συρία, η τακτική χρήση βομβών και χημικών όπλων από το καθεστώς Άσαντ ήταν εξαιρετικά βάρβαρη. Αλλά στο Αφγανιστάν, την Αιθιοπία, την Υεμένη, και αλλού, οι κυβερνήσεις και οι αντάρτες έχουν στοχοποιήσει σκόπιμα ή απερίσκεπτα τους αμάχους ή τους αρνήθηκαν την ιατρική περίθαλψη, την τροφή, το νερό, και το καταφύγιο που χρειάζονται για να επιβιώσουν.

Τα σημάδια στο Σουδάν είναι ήδη ανησυχητικά. Η χώρα έχει υποστεί φρικαλεότητες κατά των αμάχων στο παρελθόν, αλλά ο συνεχιζόμενος αστικός πόλεμος αυτή την φορά είναι άνευ προηγουμένου. Η ξαφνική κλιμάκωση των οδομαχιών στο Χαρτούμ άφησε τους κατοίκους απροετοίμαστους. Εκατομμύρια έχουν πιαστεί ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά, έχουν παγιδευτεί στα σπίτια τους και αγωνίζονται να βρουν τροφή, νερό, και άλλα απαραίτητα. Ο Χεμεντί έχει στείλει δεκάδες χιλιάδες μαχητές από την ενδοχώρα στην πρωτεύουσα, όπου βρίσκουν καταφύγιο ανάμεσα σε αμάχους, επιτάσσουν σπίτια, και λεηλατούν για να επιβιώσουν καθώς οι γραμμές ανεφοδιασμού καταρρέουν. Όσον αφορά τον στρατό, ο βομβαρδισμός πυκνοκατοικημένων περιοχών του Χαρτούμ από αυτόν φαίνεται αδιάκριτος. Η άρνησή του να σταματήσει τις μάχες δείχνει ότι νοιάζεται περισσότερο για την διαφύλαξη της δύναμης και των προνομίων του παρά για το ανθρώπινο κόστος του πολέμου.

ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΕΝΑΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟ ΔΙΑ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΩΝ

Η τρίτη και ίσως μεγαλύτερη αλλαγή στις κρίσεις την τελευταία δεκαετία ήταν η μεταβαλλόμενη φύση της ξένης εμπλοκής. Η εξωτερική ανάμειξη σε πολέμους δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά σήμερα, περισσότερες ξένες δυνάμεις, ιδιαίτερα μη Δυτικές μεσαίες δυνάμεις, επιδιώκουν επιρροή σε ασταθείς πολιτικές αρένες. Αυτή η δυναμική βοήθησε να τροφοδοτηθούν οι πιο θανατηφόροι πόλεμοι της περασμένης δεκαετίας.

Οι εμπλοκές αυτές είναι σύμπτωμα μεγαλύτερων αλλαγών στην παγκόσμια ισχύ. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες έμειναν με απαράμιλλη δύναμη σε αυτό που είναι γνωστό ως μονοπολική εποχή. Η υπερβολική νοσταλγία για την Δυτική ηγεμονία θα ήταν άστοχη˙ οι αιματηροί πόλεμοι στην Σομαλία και την πρώην Γιουγκοσλαβία, η γενοκτονία της Ρουάντα, η βίαιη σύγκρουση στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, ακόμη και οι προηγούμενοι πόλεμοι στο Σουδάν, όλοι συνέβησαν σε μια εποχή αμερικανικής κυριαρχίας (και, σε ορισμένες περιπτώσεις, εξαιτίας της). Ωστόσο, η εμφάνιση μιας ισχυρής και σίγουρης Δύσης, μαζί με το αυξανόμενο δίκτυο συμμαχιών και εγγυήσεων ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών, έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην δόμηση των παγκόσμιων υποθέσεων.

Ο βαθμός στον οποίο κάποιος αξιολογεί τη μονοπολική εποχή ως τελειωμένη εξαρτάται, σε κάποιο ποσοστό, από τα μέτρα που χρησιμοποιούνται για τις μετρήσεις (για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν η μόνη χώρα που μπορεί να προβάλει στρατιωτική ισχύ σε παγκόσμια κλίμακα). Ωστόσο, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο δεν βλέπουν πλέον τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μοναχικό ηγεμόνα και αναπροσαρμόζονται αναλόγως. Η αβεβαιότητα που νιώθουν για το τι θα ακολουθήσει είναι αποσταθεροποιητική. Οι περιφερειακές δυνάμεις τσακώνονται και ψάχνονται για να δουν πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν. Πολλές αισθάνονται ένα κενό επιρροής και βλέπουν την ανάγκη να καλλιεργήσουν πληρεξούσιους σε πιο αδύναμα κράτη για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους ή να εμποδίσουν τους αντιπάλους να προωθήσουν τα δικά τους (όπως, θα μπορούσαν να υποστηρίξουν, το έχουν κάνει οι μεγάλες δυνάμεις εδώ και καιρό). Οι εφορμήσεις τους στην προβολή ισχύος ήταν συχνά τόσο αντιπαραγωγικές και αποδιοργανωτικές όσο οι υπό την ηγεσία των ΗΠΑ προσπάθειες που προηγήθηκαν.

Τα κύρια ρήγματα της Μέσης Ανατολής -ιδίως, ένας σκληρός αγώνας για περιφερειακή επιρροή μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας και των συμμάχων της και ένας ανταγωνισμός που φέρνει την Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και την Αίγυπτο απέναντι στο Κατάρ και την Τουρκία- έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα καταστροφικά. Για χρόνια, αυτοί οι ανταγωνισμοί έχουν ανατρέψει δημοκρατικές μεταβάσεις και παρέτειναν συγκρούσεις, κυρίως στον αραβικό κόσμο αλλά και στο Κέρας της Αφρικής, καθώς ανταγωνιστικές δυνάμεις τοποθετούνται πίσω από τοπικούς συμμάχους. Ορισμένοι γεωπολιτικοί αγώνες ήταν λιγότερο μηδενικού αθροίσματος: η Ρωσία και η Τουρκία, για παράδειγμα, υποστηρίζουν αντίπαλες πλευρές στην Λιβύη, την Συρία και, σε κάποιο βαθμό, τον Νότιο Καύκασο, αλλά διατηρούν εύλογα εγκάρδιες διμερείς σχέσεις και έχουν ακόμη και συνεργαστεί για να μεσολαβήσουν για εκεχειρίες στην Συρία. Συνολικά, ωστόσο, η αυξημένη εξωτερική εμπλοκή έχει περιπλέξει τις προσπάθειες για τον τερματισμό πολέμων.

Στο Σουδάν, επίσης, εμπλέκεται ένα ευρύτερο φάσμα ξένων δυνάμεων από όσο θα μπορούσε να συμβεί πριν από μερικές δεκαετίες. Τόσο ο Hemedti όσο και ο Burhan έχουν δεσμούς με τον Κόλπο, με την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να υποστηρίζουν τις δυνάμεις ασφαλείας του Σουδάν μετά την πτώση του Μπασίρ. Οι παραστρατιωτικές μονάδες του Hemedti έχουν πολεμήσει για τις δυνάμεις του Κόλπου στην Υεμένη, μια ρύθμιση που έχει αποφέρει στον Hemedti πλούτο και δύναμη, και έχει δεσμούς με ισχυρούς παράγοντες στο Τσαντ, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, και σε όλο το Σαχέλ. Έχει επίσης συνδεθεί με την παραστρατιωτική ομάδα Wagner και τον Λίβυο διοικητή Khalifa Haftar, ο οποίος ίσως να διοχέτευσε όπλα προς την πλευρά του [Hemedti] τις πρώτες ημέρες των μαχών στο Χαρτούμ. Ο Burhan και οι SAF, από την άλλη πλευρά, υποστηρίζονται από την γειτονική Αίγυπτο.

Οι Δυτικές δυνάμεις έπαιξαν επίσης ρόλο στην εκτυλισσόμενη σουδανική τραγωδία. Σουδανοί ακτιβιστές κατηγορούν την Ουάσιγκτον για επιλογή ευνοουμένων μεταξύ των πολιτικών ηγετών και ότι άφησε εκτός των διαπραγματεύσεων κατά την διάρκεια της μετάβασης άλλους, ιδίως τις επιτροπές αντίστασης που υποστήριξαν την επανάσταση. Οι Δυτικές δυνάμεις έχασαν ξεκάθαρα ευκαιρίες να υποστηρίξουν την πολιτική εξουσία και περίμεναν πολύ καιρό για να ξεκλειδώσουν την βοήθεια στον απόηχο της επανάστασης του 2019. Οι Ηνωμένες Πολιτείες άργησαν επίσης να άρουν τον αναχρονιστικό χαρακτηρισμό του Σουδάν ως κρατικού χορηγού της τρομοκρατίας –ένα βήμα που θα μπορούσε να ενδυναμώσει τους πολιτικούς ηγέτες όταν φαινομενικά κατείχαν την εξουσία με τις δυνάμεις ασφαλείας. Αλλά είναι ασαφές το εάν οι Δυτικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν πράγματι να είχαν παραμερίσει τον Hemedti και τον Burhan, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές, δεδομένων των ισχυρών στρατευμάτων τους και της υποστήριξης που απολάμβαναν από το εξωτερικό.

Η μετάβαση του Σουδάν στην δημοκρατία θα αντιμετώπιζε πάντα μια δύσκολη μάχη δεδομένης της ταραγμένης εσωτερικής πολιτικής του —δηλαδή, της αυταρχικής κληρονομιάς του Μπασίρ και της δυσκολίας να βρει ένα modus vivendi μεταξύ των εναπομεινάντων πολιτικών παραγόντων. Αλλά η ξένη εμπλοκή και η εξωτερική υποστήριξη που παρασχέθηκε τόσο στις SAF όσο και στις RSF το έκαναν ακόμα πιο δύσκολο.

ΜΙΑ ΑΙΜΑΤΗΡΗ ΔΙΑΜΑΧΗ

Η κρίση του Σουδάν, όπως και άλλες πρόσφατες, έχει πολλά από τα συστατικά ενός παρατεταμένου πολέμου. Σύμφωνα με την Διεθνή Επιτροπή Διάσωσης (International Rescue Committee), οι πόλεμοι διαρκούν τώρα κατά μέσο όρο περίπου δύο φορές περισσότερο από όσο πριν από 20 χρόνια και τέσσερις φορές περισσότερο από όσο κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Δεν φαίνεται τέλος για τις συγκρούσεις στο Σαχέλ, για παράδειγμα, όπου οι μάχες μεταξύ Ισλαμιστών, αντίπαλων πολιτοφυλακών, και δυνάμεων ασφαλείας κατακλύζουν όλο και μεγαλύτερες περιοχές της υπαίθρου, ή στη Μιανμάρ, η οποία εξακολουθεί να βρίσκεται στην δίνη μιας καταστροφής που προκλήθηκε από το πραξικόπημα του 2021. Ακόμη και σε μέρη όπου η αιματοχυσία έχει μειωθεί πρόσφατα -όπως το Αφγανιστάν, η Λιβύη, η Συρία, και η Υεμένη- η ηρεμία δεν οδήγησε σε οποιαδήποτε πραγματική διευθέτηση ούτε τερμάτισε μακροχρόνιες ανθρωπιστικές καταστροφές. Το ερώτημα είναι αν το Σουδάν θα ενταχθεί τώρα σε αυτή τη λίστα.

Οι σημερινές συγκρούσεις συχνά επιμένουν εν μέρει επειδή τείνουν να είναι πιο περίπλοκες από όσο στο παρελθόν, συχνά εμπλέκοντας όχι μόνο περισσότερες ξένες δυνάμεις αλλά και πολλαπλές πλευρές οι οποίες μάχονται. Οι πολέμαρχοι μπορούν τώρα πιο εύκολα να αξιοποιήσουν τα παγκόσμια εγκληματικά δίκτυα και αγορές για να διατηρήσουν τις εκστρατείες τους. Σε πολλές εμπόλεμες ζώνες, οι τζιχαντιστές είναι μεταξύ των κύριων πρωταγωνιστών, γεγονός που περιπλέκει την δημιουργία ειρήνης: οι απαιτήσεις των μαχητών είναι δύσκολο να ικανοποιηθούν, πολλοί ηγέτες αρνούνται να εμπλακούν σε συνομιλίες μαζί τους, και οι αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις εμποδίζουν την διπλωματία.

Είναι ανησυχητικό ότι αυτές οι δυναμικές είναι σχεδόν όλες πιθανές στο Σουδάν. Προς το παρόν, ο αγώνας είναι μια αμφίπλευρη σύγκρουση μεταξύ των SAF και των RSF —αλλά άλλα κόμματα μπορεί κάλλιστα να συρθούν μέσα [στην σύγκρουση]. Πρώην αντάρτες και άλλες πολιτοφυλακές, οι οποίες μέχρι στιγμής έχουν ως επί το πλείστον παρακάμψει την σύγκρουση και αρνήθηκαν να επιλέξουν πλευρά, θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν ώστε να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Όσο περισσότερο διαρκεί η κρίση, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να εισέλθουν μαχητές με δεσμούς με την Αλ Κάιντα ή το ISIS —που κυριαρχούν σε πολλά άλλα αφρικανικά πεδία μάχης.

Οι SAF και οι RSF φαίνονται αποφασισμένες να πολεμήσουν έως ότου η μια πλευρά αποκτήσει αποφασιστικό πάνω χέρι, ανοίγοντας τον δρόμο για συνομιλίες στις οποίες ο νικητής θα υπαγορεύει τους όρους. Στην γειτονική Αιθιοπία, ο πόλεμος στο Tigray έληξε σε μεγάλο βαθμό επειδή οι ομοσπονδιακές δυνάμεις του πρωθυπουργού Abiy Ahmed επικράτησαν στο πεδίο της μάχης, και οι εξοντωμένοι Τιγκρεϊνοί αναγκάστηκαν να δεχτούν μια διευθέτηση σε μεγάλο βαθμό με τους όρους του Abiy. Αλλά το Σουδάν δεν είναι Αιθιοπία. Μετά από δεκαετίες κακοδιαχείρισης του Μπασίρ, ο στρατός του Μπουρχάν είναι αδύναμος και διχασμένος. Θα παλέψει για να ξεριζώσει τους δεκάδες χιλιάδες μαχητές των RSF που έχουν περιχαρακωθεί σε μέρη του Χαρτούμ, μεταξύ άλλων στο προεδρικό μέγαρο, σε κυβερνητικά κτίρια, και αλλού. Ένας αποφασιστικός θρίαμβος δεν φαίνεται πιθανός για καμία πλευρά -και σίγουρα θα είχε τεράστιο κόστος για τους πολίτες.

Ένας παρατεταμένος πόλεμος στο Σουδάν θα ήταν καταστροφικός. Ακόμη και πριν από την σημερινή σύγκρουση, περίπου το ένα τρίτο των Σουδανών -περισσότεροι από 15 εκατομμύρια άνθρωποι- βασίζονταν στην επείγουσα [ανθρωπιστική] βοήθεια. Εάν η ανθρωπιστική κρίση εξελιχθεί σε πλήρη καταστροφή, η αστάθεια θα μπορούσε κάλλιστα να μεταδοθεί σε γειτονικές χώρες, οι οποίες δεν είναι οι ίδιες καλά εξοπλισμένες για να διαχειριστούν μια ταχεία έξοδο Σουδανών που θα διαφεύγουν από την βία ή μαχητές που διέρχονται από τα σύνορα. Επιπλέον, η στρατηγική θέση της ακτογραμμής του Σουδάν κατά μήκος μιας από τις πιο ζωτικές πλωτές οδούς του κόσμου, με το 10% του παγκόσμιου εμπορίου να διέρχεται από την Ερυθρά Θάλασσα κάθε χρόνο, σημαίνει ότι η κατάρρευση της χώρας θα αντηχούσε ακόμη πιο μακριά.

ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ

Υπάρχει, ίσως, ένα κομμάτι ελπίδας στην γεωπολιτική της κρίσης του Σουδάν. Η διάθεση στις αραβικές πρωτεύουσες είναι πιο μετρημένη από όσο πριν από μερικά χρόνια. Το Ριάντ, ειδικότερα, έχει αναθεωρήσει, γυρίζοντας σελίδα στην διαμάχη του το 2017 με το Κατάρ και ακόμη και επιδιώκοντας να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν, μεταξύ άλλων μέσω μιας συμφωνίας στην οποία μεσολάβησε η Κίνα τον Μάρτιο. Επιπλέον, οι περιφερειακές δυνάμεις που εμπλέκονται περισσότερο στο Σουδάν —η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και η Αίγυπτος— ανήκουν σε αυτό που παραδοσιακά ήταν το ίδιο μπλοκ. Οι Σαουδάραβες, των οποίων τα αναπτυξιακά σχέδια εξαρτώνται από την σταθερότητα γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα, έχουν ιδιαίτερα ισχυρά κίνητρα να σταματήσουν τις μάχες. Η επιρροή του Ριάντ τόσο στον Μπουρχάν όσο και στον Χεμεντί και οι στενοί του δεσμοί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αίγυπτο πιθανότατα του δίνουν την καλύτερη ευκαιρία να χαλιναγωγήσει τα αντιμαχόμενα μέρη, ιδιαίτερα με την υποστήριξη των ΗΠΑ.

Το αν οι Σαουδάραβες ηγέτες μπορούν να περιορίσουν την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα από το να παρέχουν υποστήριξη στον Burhan και στον Hemedti, αντίστοιχα, δεν είναι σαφές. Υπάρχουν σημάδια έντασης στις συνήθως φιλικές σχέσεις μεταξύ του Ριάντ, του Καΐρου, και του Άμπου Ντάμπι. Ούτε οι αραβικές πρωτεύουσες είναι οι μόνες που θα μπορούσαν να βαρύνουν [στο θέμα]˙ η γειτονική Αιθιοπία και η Ερυθραία ανησυχούν για την αστάθεια κατά μήκος των συνόρων τους και ενδέχεται να επέμβουν πιο άμεσα εάν το κάνει η Αίγυπτος. Μέχρι στιγμής, όλες οι εξωτερικές δυνάμεις, που φαινομενικά φοβούνται έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, φαίνεται να ενεργούν με κάποια αυτοσυγκράτηση -αλλά αν ένα εξωτερικό μέρος κάνει μια κίνηση, θα ακολουθήσουν και άλλα.

Προς το παρόν, η συνέχιση των μαχών φαίνεται το πιο πιθανό σενάριο. Τόσο ο Burhan όσο και ο Hemedti βλέπουν την σύγκρουση ως υπαρξιακή -και οι αξιωματικοί των SAF ως ομάδα είναι αποφασισμένοι να εξαφανίσουν τις RSF. Ακόμα κι αν τα δύο μέρη σταματούσαν τις εχθροπραξίες, θα παρέμενε η διαμάχη για τον έλεγχο του μέλλοντος των RSF που πυροδότησε τις μάχες εξ αρχής. Αν και η σημερινή κρίση καθιστά την προοπτική να αποχωρήσουν οι δύο στρατηγοί φαινομενικά απίθανη, η απομάκρυνση από την στρατιωτική κυριαρχία είναι απαραίτητη, πολύ περισσότερο δεδομένης της μεταστροφής του κοινού για τις μαχόμενες δυνάμεις στην σουδανική πρωτεύουσα. Στις συνομιλίες που συγκλήθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Σαουδική Αραβία στην Τζέντα τον Μάιο συμμετέχουν μόνο εκπρόσωποι των δύο αντιμαχόμενων φατριών. Απαιτείται επειγόντως ευρύτερος διάλογος που να περιλαμβάνει πολίτες, με επικεφαλής ίσως την Αφρικανική Ένωση, για να σφυρηλατηθεί κοινό έδαφος, ακόμη και όταν οι εκεχειρίες καταρρέουν. Η σειρά των δρώντων με επιρροή και ανταγωνιστικά συμφέροντα, καθιστά ζωτικής σημασίας τον συντονισμό μεταξύ Αράβων, Αφρικανών, και Δυτικών δρώντων. Ουσιαστικά, καθώς οι προσπάθειες για να σταματήσουν οι μάχες συνεχίζονται, απαιτείται πιο συντονισμένη διπλωματία, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, για να αποτραπεί ένας ελεύθερος για όλους [πόλεμος] δια πληρεξουσίων μεταξύ των εξωτερικών δυνάμεων που θα κατέπνιγε κάθε ελπίδα για μια διευθέτηση σύντομα.

Κανείς δεν πρέπει να υποτιμά πόσο καταστροφική θα ήταν μια διολίσθηση προς μια παρατεταμένη, ολοκληρωτική σύγκρουση στο Σουδάν –κυρίως για τους Σουδανούς αλλά και ευρύτερα. Σε μια εποχή που άλλες κρίσεις εκτείνουν το παγκόσμιο ανθρωπιστικό σύστημα σε οριακό σημείο και πολλά κεφάλαια καταναλώνονται από την σύγκρουση στην Ουκρανία ή τις αρνητικές επιπτώσεις της, ο κόσμος δεν μπορεί να αντέξει έναν ακόμη καταστροφικό πόλεμο.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2021-05-25/darfur-war-sud...
Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/sudan/sudan-and-new-age-conflict

Μπορείτε να ακολουθείτε το Foreign Affairs The Hellenic Edition στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition