Τάξη μετά την αυτοκρατορία

Η ιστορία της αυτοκρατορίας περιλαμβάνει μια σύγχυση. Στο μυαλό πολλών, συνδέεται με την ευρωπαϊκή κυριαρχία σε μεγάλα τμήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου που αμαυρώνει για πάντα την φήμη της Δύσης. Όμως η αυτοκρατορία έχει πάρει πολλές μη Δυτικές μορφές, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Ξεκινώντας με την δυναστεία των Ουμαγιάδων στην Δαμασκό του 7ου αιώνα, μια σειρά μουσουλμανικών χαλιφάτων εγκαθίδρυσε μια εκτεταμένη κυριαρχία, που μερικές φορές εκτεινόταν σε όλη τη Μεσόγειο. Στους επόμενους αιώνες, τους ακολούθησαν οι Οθωμανοί οι οποίοι επέκτειναν την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, και το σουλτανάτο του Ομάν το οποίο τον 10ο ένατο αιώνα εξαπλώθηκε από τον Περσικό Κόλπο σε τμήματα του Ιράν και του Πακιστάν, καθώς και στη μουσουλμανική Ανατολική Αφρική. Μόνο στα μεταγενέστερα στάδια της ιστορίας της αυτοκρατορίας οι Ευρωπαίοι αποτέλεσαν σημαντικό μέρος αυτής της ιστορίας.

Επίσκεψη στο Μουσείο Ιστορίας Panorama 1453 στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάιο του 2023. Murad Sezer / Reuters
-------------------------------------------------------

Σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, αυτή η ποικίλη εμπειρία της αυτοκρατορίας εμπόδισε την ανάπτυξη εθνικών κρατών όπως εκείνα της Ευρώπης και, ως εκ τούτου, συμβάλλει στην έλλειψη της σταθερότητας στην περιοχή. Πράγματι, για πολλά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής δεν έχει επιλυθεί το ζήτημα του πώς να εξασφαλιστεί ένας λογικός βαθμός τάξης με τον ελάχιστο δυνατό βαθμό καταναγκασμού.

Ένας σημαντικός λόγος για την βία και την αστάθεια στη Μέση Ανατολή τις τελευταίες δεκαετίες, όσο ενοχλητικός και αν είναι για τις σύγχρονες ευαισθησίες, είναι ότι για πρώτη φορά στην σύγχρονη ιστορία, η περιοχή στερείται οποιουδήποτε είδους αυτοκρατορικά επιβαλλόμενης τάξης. Το γεγονός ότι η δημοκρατία δεν έχει μέχρι στιγμής καταφέρει να ριζώσει -ακόμη και σε χώρες όπου έχει δείξει κάποια προοπτική, όπως η Τυνησία- αποτελεί ένδειξη της εξουθενωτικής κληρονομιάς της αυτοκρατορικής κυριαρχίας. Η αυτοκρατορία, παρέχοντας μια δυσάρεστη αλλά διαρκή λύση για την τάξη, απέτρεψε άλλες εναλλακτικές από το να εδραιωθούν.

Η καταθλιπτική αλλά αναμφισβήτητη πραγματικότητα είναι ότι οι αυτοκρατορίες με τη μια ή την άλλη μορφή κυριαρχούσαν στην παγκόσμια ιστορία (και ιδιαίτερα στην ιστορία της Μέσης Ανατολής) από την πρώιμη αρχαιότητα μέχρι την σύγχρονη εποχή, επειδή προσέφεραν, σε σχετικούς όρους τουλάχιστον, τα πιο πρακτικά και προφανή μέσα πολιτικής και γεωγραφικής οργάνωσης. Οι αυτοκρατορίες ίσως να αφήνουν χάος στο πέρασμά τους, αλλά έχουν επίσης αναδυθεί ως λύσεις στο χάος.

ΕΚΤΟΣ ΤΑΞΗΣ

Για αιώνες, η χρυσή εποχή του Ισλάμ στη Μέση Ανατολή ήταν αυτοκρατορική. Η ιστορία αυτή εκτυλίχθηκε κυρίως υπό τα χαλιφάτα των Ουμαγιάδων και των Αββασιδών, αλλά και υπό τα χαλιφάτα των Φατιμιδών και των Χαφσίντ. Η μογγολική αυτοκρατορία μπορούσε να είναι πέρα για πέρα σκληρή, ωστόσο οι Μογγόλοι υποδούλωσαν και κατέστρεψαν κυρίως άλλες αυτοκρατορίες: την αββασιδική, την χβαραζμιανή, την βουλγαρική, την σουνγκική κ.ο.κ. Η οθωμανική αυτοκρατορία στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια και η αυτοκρατορία των Αψβούργων στην κεντρική Ευρώπη παρείχαν επιδεικτικά προστασία στους Εβραίους και σε άλλες μειονότητες σύμφωνα με τις πιο διαφωτισμένες αξίες της συγκεκριμένης εποχής τους. Η γενοκτονία των Αρμενίων δεν συνέβη σε μια περίοδο κατά την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία κυριαρχούσε πλήρως στην περιοχή, αλλά σε μια περίοδο κατά την οποία οι Νεότουρκοι εθνικιστές βρίσκονταν στην διαδικασία αντικατάστασης της αυτοκρατορίας. Ο μονοεθνικός εθνικισμός, περισσότερο από τον πολυεθνικό ιμπεριαλισμό με την κοσμοπολίτικη ποιότητά του, υπήρξε πιο θανατηφόρος απέναντι στις μειονότητες.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία κυβερνούσε τη Μέση Ανατολή από την Αλγερία έως το Ιράκ για 400 χρόνια, κατέρρευσε μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1862, ο Οθωμανός υπουργός Εξωτερικών, Αλή Πασάς, προειδοποίησε προφητικά σε μια επιστολή του ότι αν οι Οθωμανοί αναγκάζονταν ποτέ να υποκύψουν στις «εθνικές φιλοδοξίες», «θα χρειάζονταν έναν αιώνα και χείμαρρους αίματος για να εγκαθιδρύσουν έστω και μια αρκετά σταθερή κατάσταση πραγμάτων». Στην πραγματικότητα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Μέση Ανατολή δεν έχει ακόμη βρει επαρκή αντικαταστάτη της τάξης που επέβαλε η αυτοκρατορία.

Μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι βρετανικές και γαλλικές αυτοκρατορικές εντολοδόχες Αρχές κυβερνούσαν τα κράτη του Λεβάντε και της Εύφορης Ημισελήνου, από τον Λίβανο μέχρι το Ιράκ. Στην συνέχεια, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση ήταν αυτοκρατορικές τόσο από την άποψη της δυναμικής της ισχύος τους όσο και από την επιρροή τους στα καθεστώτα της Μέσης Ανατολής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν de facto συμμαχίες με το Ισραήλ και με αραβικές μοναρχίες στην Βόρεια Αφρική και την Αραβική Χερσόνησο˙ η Σοβιετική Ένωση υποστήριζε την Αλγερία, την Αίγυπτο του Νάσερ, τη Νότια Υεμένη, και άλλες χώρες που ευθυγραμμίζονταν ή ήταν φιλικά προσκείμενες στην κομμουνιστική γραμμή της Μόσχας.

Η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε το 1991 και η επιρροή και η ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να προβάλλουν ισχύ στην περιοχή μειώνεται σταθερά μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Δυστυχώς, χωρίς την παρουσία της αυτοκρατορίας σε κάποια μορφή, η περιοχή εισήλθε σταδιακά σε μια περίοδο αναταραχής, με την κατάρρευση ή την αποσταθεροποίηση καθεστώτων: Λιβύη, Συρία, Υεμένη κ.ο.κ. Εννοείται ότι η Αραβική Άνοιξη κατέδειξε όχι απλώς την λαχτάρα για δημοκρατία, αλλά και την απόρριψη της κουρασμένης και διεφθαρμένης δικτατορικής διακυβέρνησης. Εν ολίγοις, χωρίς κάποιο βαθμό αυτοκρατορικής επιρροής, η Μέση Ανατολή, και ο αραβικός κόσμος ειδικότερα, συχνά παρουσίαζε μια «σχάσιμη τάση... προς την διαίρεση», όπως έχει γράψει ο αραβιστής, Tim Mackintosh-Smith.

ΚΑΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ