Κίνα: Το μέσο Βασίλειο

ΔΟΜΙΚΕΣ ΣΤΕΝΟΤΗΤΕΣ
Επιπροσθέτως, η Κίνα αντιμετωπίζει πολιτικά, περιβαλλοντικά και δομικά εμπόδια που θα περιορίσουν την μελλοντική οικονομική της ανάπτυξη. Για παράδειγμα, πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι η Κίνα δεν θα καταφέρει να ανεβεί την κλίμακα των οικονομικών δραστηριοτήτων προστιθέμενης αξίας αν δεν ανοιχτεί πολιτικά. Το επιχείρημα είναι ότι οι δραστηριότητες με υψηλή προστιθέμενη αξία όπως το design, η καινοτομία και το να δημιουργεί κανείς επώνυμα προϊόντα, χρειάζονται απαραίτητα ένα είδος ελεύθερης σκέψης που βρίσκεται μόνο στις δημοκρατικές κοινωνίες. Η Κίνα μπορεί να εκπαιδεύσει εκατοντάδες χιλιάδες μηχανικούς, αλλά αν συνεχίζει να καταπνίγει τη δημιουργικότητά τους, δεν θα καταφέρει ποτέ να φτάσει στα υψηλότερα κλιμάκια της παγκόσμιας οικονομίας. Και δεν θα φτάσει εκεί (σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ) μέχρις ότου τα σχολεία, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες μάθουν να καινοτομούν περισσότερο από όσο καινοτομούσαν στο παρελθόν. Καινοτομία υπάρχει στην Κίνα, αλλά η αυταρχική πολιτική κουλτούρα της Κίνας παρεμποδίζει την διαδικασία. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια δυναμική οικονομία της γνώσης να αναδύεται μέσα από ένα μονοκομματικό καταπιεστικό κράτος. Αυτό ποτέ δεν συνέβη στο παρελθόν.
Ακόμα καλύτερα τεκμηριωμένα είναι τα περιβαλλοντικά εμπόδια για τη συνέχιση της ανάπτυξης της Κίνας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι η ατμοσφαιρική μόλυνση στην Κίνα ευθύνεται για το θάνατο 656.000 ανθρώπων ετησίως. Η μόλυνση των υδάτων σκοτώνει άλλους 95.600 ανθρώπους. Το ίδιο το κινεζικό υπουργείο Υδάτινων Πόρων εκτιμά ότι περίπου 300 εκατομμύρια πολίτες, τα δυο τρίτα εκ των οποίων σε αγροτικές περιοχές, εξαρτώνται από νερό το οποίο περιέχει «βλαβερές ουσίες». Σύμφωνα με την εφημερίδα The New York Times, αξιωματούχοι του Κρατικού Συμβουλίου της Κίνας δήλωσαν ότι το τεράστιο φράγμα «Τρία Φαράγγια» μαστίζεται από «επείγοντα προβλήματα» τα οποία «πρέπει λυθούν όσον αφορά την ομαλή μετεγκατάσταση των κατοίκων (σ.σ.: που έμεναν στις πλημμυρισμένες περιοχές ή στις επικίνδυνες σήμερα όχθες της τεχνητής λίμνης που δημιουργήθηκε), την προστασία του οικοσυστήματος και την πρόληψη γεωλογικών καταστροφών». Η Κίνα εξάλλου ευθύνεται σήμερα για τις παγκοσμίως μεγαλύτερες εκπομπές «αερίων του θερμοκηπίου». Οι μεγάλες ξηρασίες αλλά και οι πλημμύρες που έπληξαν την Κίνα φέτος, μπορεί να έχουν ή και να μην έχουν σχέση με τις περιβαλλοντικές επιδόσεις της. Όμως, είναι σαφές ότι φτάνει σε ένα τέλος η ικανότητα της Κίνας να μετατρέπει σε χρήμα το φυσικό της περιβάλλον και με τον τρόπο αυτό να ενισχύει την ανάπτυξή της χωρίς να ενδιαφέρεται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η μελλοντική ανάπτυξη της Κίνας πρέπει να είναι πιο «καθαρή» από όσο στο παρελθόν, άρα θα είναι και πιο ακριβή. Ως μια παλαιόθεν πυκνοκατοικημένη χώρα, το φυσικό περιβάλλον στην Κίνα έχει υποστεί εντατική εκμετάλλευση ίσως περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Σήμερα, η χώρα διαθέτει πια πολύ λίγα αποθέματα φυσικού περιβάλλοντος για να εκμεταλλευθεί.
Παρά ταύτα, τα μεγαλύτερα εμπόδια για την περαιτέρω ταχεία ανάπτυξη της Κίνας είναι δομικά. Μέχρι το 1980, η χώρα ήταν πρακτικά κλειστή στον υπόλοιπο κόσμο. Από το 1992, σχεδόν όλη η αστική Κίνα ενσωματώθηκε σε ειδικές οικονομικές ζώνες όπου επιτρεπόταν η ιδιωτική επιχειρηματικότητα και οι ξένες επενδύσεις. Η εκπληκτικά ανεπαρκής Μαοϊκή οικονομία αντικαταστάθηκε από κάποιες εκ των πλέον ανταγωνιστικών εταιρειών του κόσμου. Το να δημιουργήσουν περισσότερη αξία από όσο οι κρατικές βιομηχανίες στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης δεν ήταν πολύ δύσκολο. Αλλά το να δημιουργήσουν περισσότερη αξία από όση οι σημερινές αποτελεσματικές κινεζικές επιχειρήσεις θα είναι πραγματικά πολύ δυσκολότερο.
Αυτή η δυσκολία θα επιδεινωθεί από μεγάλες δομικές αλλαγές στην οικονομία. Από το 1960, το προσδόκιμο ζωής στην Κίνα ανέβηκε από τα 47 χρόνια στα 74 χρόνια, αλλά ο αριθμός παιδιών ανά οικογένεια έπεσε από άνω των πέντε σε λιγότερα από δύο. Οι σημερινοί «μικροί αυτοκράτορες» θα περάσουν τα πιο παραγωγικά τους χρόνια προσέχοντας τους γονιούς τους. Και καθώς θα το κάνουν, η οικονομική δραστηριότητα της Κίνας θα πρέπει να μετακινηθεί από την υψηλής παραγωγικότητας μεταποίηση προς τις χαμηλής παραγωγικότητας υπηρεσίες περίθαλψης και υγείας. Αυτή η αλλαγή θα μειώσει κι άλλο τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας επειδή η παραγωγικότητα είναι δυσκολότερο να αυξηθεί στον τομέα των υπηρεσιών από όσο στην μεταποίηση, τις εξορύξεις ή τη γεωργία. Στο παρελθόν, προκειμένου να εκμεταλλευθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα, οι κινέζοι παραγωγοί εστίασαν στη μεταποίηση με στόχο την παγκόσμια αγορά βιομηχανικών προϊόντων. Στο μέλλον, οι κινέζοι πάροχοι υπηρεσιών δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να επικεντρωθούν στην εγχώρια αγορά περίθαλψης, αδιαφορώντας να αποκτήσουν οποιοδήποτε συγκριτικό πλεονέκτημα.