Κίνα: Το μέσο Βασίλειο

«ΜΠΟΡΩ ΝΑ..» Ή «ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ»;
Πολλοί σχολιαστές, και κυρίως οι πολιτικοί επιστήμονες George Gilboy και Eric Heginbotham προειδοποίησαν πρόσφατα για τον κίνδυνο «λατινοαμερικανοποίησης» της Κίνας, ιδίως σε σχέση με την αυξανόμενη ανισότητα εισοδημάτων. Το 2003 είχε μόλις έναν δισεκατομμυριούχο (αξιολογημένο σε δολάρια) ενώ το 2011, σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, είχε 115 δισεκατομμυριούχους. Κι όμως η Κίνα είναι ακόμα μια φτωχή χώρα: Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε σκληρό νόμισμα είναι σημαντικά χαμηλότερο στην Κίνα (κάτω από 5.000 δολάρια) από όσο στη Βραζιλία, το Μεξικό και τη Ρωσία (περίπου 9.000 με 10.000 δολάρια), δηλαδή τις τρείς μεγαλύτερες μεσαίου εισοδήματος χώρες της υφηλίου. Αλλά όσο η Κίνα τις πλησιάζει τόσο και το εύρος των ανισοτήτων μοιάζει με το δικό τους.
Η Κίνα μοιράζεται πολλά κοινά στοιχεία με τη Βραζιλία, το Μεξικό και τη Ρωσία. Κοινωνιολόγοι έχουν προσδιορίσει τις τέσσερις αυτές χώρες ως ανήκουσες στην «ημι-περιφέρεια» της παγκόσμιας οικονομίας, δηλαδή ως μια ομάδα χωρών που δεν είναι πλούσιες και ισχυρές όσο οι ανεπτυγμένες δημοκρατίες αλλά και όχι τόσο φτωχές όσο οι μικρές χώρες της Αφρικής, της Κεντρικής Αμερικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας. (Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν την Ινδονησία και την Τουρκία). Αυτές οι χώρες χαρακτηρίζονται από ισχυρή κρατική υπόσταση αλλά με αδύναμους θεσμούς, από κυβερνήσεις που επηρεάζονται από τους πλουσιότερους πολίτες και, τέλος, από μαζική φτώχεια
Με τους τρέχοντες ρυθμούς ανάπτυξης η Κίνα θα φτάσει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Βραζιλίας, του Μεξικό και της Ρωσίας περί το 2020. Τότε, και οι τέσσερις χώρες θα έχουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανάμεσα στα 10.000 και 15.000 δολάρια (σε σημερινές τιμές). Και θα έχουν παραπλήσια επίπεδα οικονομικής ανισότητας – επίπεδα πολύ υψηλότερα από αυτά των ανεπτυγμένων κρατών. Οι πολίτες τους δεν θα υποφέρουν από πείνα ή κακή διατροφή αλλά θα γνωρίσουν την μαζική εξαθλίωση. Περίπου το 40% του πληθυσμού αυτών των χωρών θα ζει σε μεγάλες πόλεις και το 20% σε αγροτικές περιοχές. Οι υπόλοιποι θα ζουν σε μικρές πόλεις και κωμοπόλεις. Ο ρυθμός των γεννήσεων θα πέσει λίγο κάτω από το όριο διατηρησιμότητας του πληθυσμού και έτσι περίπου τα δύο τρίτα των πληθυσμών τους θα βρίσκονται σε ηλικία ανάμεσα στα 16 και τα 65 χρόνια. Μπροστά σε μια γρήγορη γήρανση του πληθυσμού αυτές οι χώρες θα χρειαστεί να στρέψουν τις οικονομίες τους από τις αναπτυξιακές βιομηχανίες στις αργής ανάπτυξης υπηρεσίες υγείας.
Όλα αυτά εγείρουν την εξής ερώτηση: Εάν το 2020 η Κίνα σχεδόν σίγουρα αντιμετωπίσει δομικές συνθήκες ίδιες με εκείνες της Βραζιλίας, του Μεξικό και της Ρωσίας, γιατί να περιμένει κανείς ότι θα αναπτύσσεται πιο γρήγορα από αυτές; Η Βραζιλία και το Μεξικό ανήκουν στην ομάδα των χωρών μεσαίου εισοδήματος εδώ και πολλές γενιές. Η Ρωσία βρισκόταν σε αυτή την κατηγορία στις αρχές του εικοστού αιώνα και επέστρεψε αμέσως μετά την πτώση του κομμουνισμού. Η Κίνα βρισκόταν εκεί το 1870, και είναι στο ίδιο επίπεδο πάλι τώρα. Σίγουρα η Κίνα είναι μεγαλύτερη από αυτές τις χώρες αλλά δεν υπάρχει λόγος να σκεφθεί κανείς ότι το μέγεθος την κάνει διαφορετική. Οι ιστορικές στατιστικές δεν δείχνουν καμιά σχέση μεταξύ του μεγέθους μιας χώρας και της οικονομικής της ανάπτυξης.
Η σχετική θέση της Κίνας το 2020 θα μοιάζει απελπιστικά με την Κίνα του 1870 και τη Βραζιλία, το Μεξικό και τη Ρωσία του σήμερα. Δεν υπάρχει καμιά ειδική αιτία να πιστεύει κανείς ότι το 2020 η Κίνα θα είναι πιο επιτυχημένη από όσο ήταν οι άλλες χώρες. Ίσως η τάση της Κίνας προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης να της επιτρέψει να ξεπεράσει τον μέσο όρο από πλευράς κατανομής εισοδήματος παρά την αδύναμη κοινωνία των πολιτών που διαθέτει, παρά τον πληθυσμό της που γηράσκει και παρά το κατεστραμμένο της φυσικό περιβάλλον. Και έχοντας ξαναγυρίσει στη σχετική της θέση του 19ου αιώνα έναντι της Δύσης, ίσως τελικά η Κίνα κερδίσει ξανά την υπεροχή της έναντι της Δύση, όπως τον 13ο αιώνα. Η δομή δεν είναι πεπρωμένο. Και αν η Κίνα καταφέρει να ξεπεράσει τους περιορισμούς της, θα μπορούσε να προκαλέσει μια πλήρη ανακατάταξη του διεθνούς συστήματος.
Αλλά είναι πιο λογικό να δει κανείς την περιβόητη «μπορώ να κάνω» διάθεση της Κίνας περισσότερο ως μια «έχω ήδη πετύχει» συμπεριφορά: Μια δικαιολογημένη περηφάνια για τα πρόσφατα επιτεύγματα αντί έναν προάγγελο μελλοντικών επιτυχιών. Όπως άλλες χώρες μέσου εισοδήματος, η Κίνα μάλλον θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με ελαφρά υψηλότερο ρυθμό από τις χώρες της Δύσης, αλλά όχι τόσο γρήγορα όσο μεταξύ του 1990 και του 2010. Και οπωσδήποτε με πολύ μεγαλύτερη αστάθεια. Ο πληθυσμός της θα αρχίσει να μειώνεται από το 2020 ενώ ο πληθυσμός των ΗΠΑ θα συνεχίσει να αυξάνεται. Οπότε, το συνολικό μέγεθος της κινεζικής οικονομίας φαίνεται ότι θα παραμείνει σχεδόν το ίδιο με των Ηνωμένων Πολιτειών για το υπόλοιπο του 21ου αιώνα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Κίνα δεν θα είναι ένας από τους κύριους παγκόσμιους παίκτες. Ακόμα κι αν πετύχει μόνο την ισότητα με τις ΗΠΑ σε σχέση με το συνολικό ΑΕΠ και κατορθώσει να φτάσει στο ένα τέταρτο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ, και πάλι θα είναι μια υπολογίσιμη δύναμη. Θα έχει γίνει το δεύτερο απαραίτητο κράτος του κόσμου.
Αλλά δεδομένου ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν μεγαλύτερο δίκτυο συμμάχων και καλύτερη γεωστρατηγική θέση, η αμερικανική ηγεμονία δεν απειλείται από την άνοδο της Κίνας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες περιστοιχίζονται από παλαιούς συμμάχους (τον Καναδά και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης) ή από σταθερά, αδύναμα και μη ανταγωνιστικά κράτη (Λατινική Αμερική). Οι γείτονες της Κίνας είναι η πλούσια και ισχυρή Ιαπωνία, οι αναδυόμενες Νότια Κορέα και Βιετνάμ, οι γίγαντες Ινδία και Ρωσία και ένα πλήθος από αποτυχημένα ή έτοιμα να αποτύχουν κράτη στην Κεντρική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Οι ΗΠΑ κυριαρχούν στους ωκεανούς, τον ουρανό και στο διάστημα. Η Κίνα παλεύει να διατηρήσει την τάξη στο έδαφός της. Η Κίνα πρόκειται, και της αρμόζει άλλωστε, να παίξει έναν αυξημένης βαρύτητας ρόλο στην Ασία και στον κόσμο αλλά δεν είναι σε θέση να κυριαρχήσει ούτε καν την Ασία, πόσω μάλλον τον κόσμο.