Κρίση και εξωτερική πολιτική

Και τούτο διότι αυτό που έχει υποστεί η Ελλάδα στην ΕΕ και διεθνώς, όπως και κάθε κράτος σε οικονομική κρίση, είναι ένα τεράστιο πλήγμα στο κύρος της. Φίλοι και αντίπαλοι θεωρούν ότι λόγω των οικονομικών περιορισμών είναι πιο διαχειρίσιμο, πιέζεται πιο εύκολα ή έχει περιορισμένες ικανότητες αντίδρασης. Το κύρος ενός κράτους οικοδομείται με πολύ μεγάλη δυσκολία και δεν χρειάζονται πολλές, αρκεί μία λανθασμένη κίνηση ώστε το κύρος του να αρχίσει να βυθίζεται και οι εκκλήσεις για οικονομική βοήθεια ώστε να οδηγηθεί στην άβυσσο. Αρκεί ένας άστοχος χειρισμός για να μετατρέψει μία χώρα αρχικά σε μαύρο πρόβατο και στη συνέχεια σε αποδιοπομπαίο τράγο. Φτάνει ένα σχόλιο, μερικές ώρες, πόσο μάλλον μέρες, ασυνεννοησίας για να ταυτιστεί η χώρα με το χάος.

• Δαπάνες εξωτερικής πολιτικής

Πέραν όμως της μείωσης του κύρους, σε μία περίοδο αυστηρότατης δημοσιονομικής πειθαρχίας είναι προφανές πώς η εξωτερική πολιτική μίας χώρας έχει πολύ λιγότερους πόρους στη διάθεσή της, ιδιαίτερα όταν οι περικοπές σε αυτή φαίνεται να έχουν μικρότερο πολιτικό κόστος από αντίστοιχες στις συντάξεις, στην υγεία ή στην εκπαίδευση. Τέτοιες περικοπές είναι προφανές ότι πλήττουν τους μη παραδοσιακούς τομείς της όποιας εξωτερικής πολιτικής, όπως την πολιτιστική και εκπαιδευτική διπλωματία, ακόμη και την οικονομική διπλωματία, η οποία μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κρίσης. Εντούτοις, οι όποιες περικοπές στον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εξωτερικών μπορούν με σωστό προγραμματισμό και ορθολογική διαχείριση να αντιμετωπισθούν πιο εύκολα από ότι περικοπές στον τομέα της άμυνας.

Ορθολογική διαχείριση σημαίνει και ορθό καταμερισμός εργασίας. Σε περίοδο οικονομικής κρίσης, ένα μεγάλο ποσοστό τής κυβερνητικής δραστηριότητας δαπανάται στην αντιμετώπιση της ίδιας της κρίσης, όπως σε επαφές, σε διεργασίες και συνόδους διεθνών φορέων που έχουν ως στόχο τη ρύθμιση οικονομικών ζητημάτων. Όμως, όπως έχει φανεί, το κύριο βάρος αυτών των υποθέσεων πέφτει στο Υπουργείο Οικονομικών και αποφεύγεται ο κίνδυνος υπερφόρτωσης των διπλωματικών υπηρεσιών. Έτσι, παρά το ότι είναι λογικό το Υπουργείο Εξωτερικών να υποστηρίζει αυτές τις προσπάθειες μέσω των υπηρεσιών του, το κύριο έργο του παραμένει η συνήθης εξωτερική πολιτική.

• Αμυντικές δαπάνες

Είναι γνωστό ότι η εξωτερική πολιτική μίας χώρας συναρτάται σε μεγάλο βαθμό και με την αμυντική της ικανότητα, κατά τρόπο που μείωση των αμυντικών δαπανών να συνεπάγεται και μείωση της αποτελεσματικότητας της εξωτερικής της πολιτικής. Είναι επίσης γνωστό ότι σε πολλές χώρες και μάλιστα χωρίς να βρίσκονται σε κατάσταση κρίσης, οι αμυντικές δαπάνες συνιστούν διαχρονικά τον πρώτο προς περικοπή στόχο από την πλευρά μερίδας οικονομολόγων και πολιτικών κομμάτων.

Ασφαλώς, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας είναι οι υψηλότερες στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ ως ποσοστό επί του ΑΕΠ και, υπ’αυτήν την έννοια, συχνά ενοχοποιούνται ως μία από τις κύριες αιτίες των δημοσιονομικών της προβλημάτων. Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία οι αμυντικές δαπάνες τής χώρας έχουν ήδη μειωθεί και η οποιαδήποτε μείωσή τους θα πρέπει πρώτα να αποφασισθεί με μεγάλη προσοχή και, εν συνεχεία, εφόσον τούτο συμβεί, να προχωρήσει με μεγάλη φειδώ. Διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος όχι πλέον για την αποτελεσματικότητα της εξωτερικής πολιτικής, αλλά για την ίδια την ασφάλεια της χώρας, σε μία περίοδο που λόγω μειωμένου κύρους, ο πειρασμός ανάληψης επιθετικών πρωτοβουλιών εκ μέρους τρίτων στο οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο είναι αυξημένος.

• Αδράνεια

Η οικονομική κρίση απεκάλυψε το γνωστό από δεκαετίες πρόβλημα αποτελεσματικότητας του κρατικού μηχανισμού. Και όπως συχνά συμβαίνει σε περιόδους κρίσης, η αναποτελεσματικότητα συνδυάζεται με την αδράνεια της ακινησίας, αφού οι απαιτούμενες προσαρμογές και αλλαγές είναι σημαντικές και τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν φαίνονται ανυπέρβλητα. Έτσι, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που παρατηρούνται στην Ελλάδα και διαχέεται σε ολόκληρο το δημόσιο τομέα αυτήν την περίοδο είναι η νοοτροπία της αδράνειας, η οποία, στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, φαίνεται να εκφράζεται ως μία γενικευμένη απραξία ώστε να μη θιγεί ο οιοσδήποτε.

Η γενικευμένη απραξία έχει ως συνέπεια να δημιουργούνται αρνητικά για τα Ελληνικά συμφέροντα τετελεσμένα ή να χάνονται πολύ σημαντικές ευκαιρίες. Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ειδικά, αδράνεια παρατηρείται στη διαχείριση της δικαστικής μας διένεξης με την ΠΓΔΜ στη Χάγη. Πολυετής αδράνεια καταγράφεται στην αντιμετώπιση των καθημερινών παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου στο Αιγαίο και, πλέον, στην Ανατολική Μεσόγειο• όπως και στην αντιμετώπιση του τουρκικού casus belli εναντίον της Ελλάδας. Αδράνεια σημειώθηκε έναντι της μη κύρωσης από την Αλβανία τής συμφωνίας οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Αδράνεια σημειώνεται ως προς την υποστήριξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό στον ΟΗΕ. Και, τέλος, ανεξήγητη αδράνεια χαρακτηρίζει τη διαχείριση της ανακήρυξης ΑΟΖ και της προοπτικής εκμετάλλευσης των όποιων νόμιμων ευκαιριών ανακύψουν στην Ανατολική Μεσόγειο.

Γ. Σκέψεις εφαρμοστέας πολιτικής

Η ελληνική εξωτερική πολιτική από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου παγίως και αποδεδειγμένα επιδιώκει ειρήνη, σταθερότητα, ασφάλεια, συνεργασία και ανάπτυξη των γειτόνων της, χαρακτηρίζεται από τον ευρωατλαντικό της προσανατολισμό και δίδει ιδιαίτερη έμφαση στην τήρηση των διεθνών συνθηκών και των κανόνων καλής γειτονίας. Η παραδοσιακή ατζέντα των θεμάτων της είναι γνωστή:
- η άρση των συνεπειών της παράνομης στρατιωτικής εισβολής και κατοχής τής Κύπρου από την Τουρκία
- η επίλυση της σχετικής με την ονομασία τής ΠΓΔΜ διαφοράς και
- η αντιμετώπιση της αυξανόμενης επιθετικότητας της Τουρκίας, όπως αυτή εκφράζεται από τον αναθεωρητικό και τον ηγεμονικό χαρακτήρα τής πολιτικής της.