Η πορεία των Σκωτσέζων προς την ανεξαρτησία

Η προοπτική της ανεξαρτησίας εγείρει, εξάλλου, ακανθώδη ζητήματα όσον αφορά την εξωτερική και την αμυντική πολιτική. Η μεταρρύθμιση που πραγματοποίησε η Βρετανία στον αμυντικό τομέα δημιούργησε ήδη, με τη συγχώνευση μικρότερων μονάδων, ένα θεωρητικά χωριστό ένοπλο σώμα, το Βασιλικό Σύνταγμα της Σκωτίας. Αλλά το SNP, το οποίο αντιτίθεται στα πυρηνικά όπλα, δεν έχει ανακοινώσει τι σκοπεύει να πράξει σχετικά με τα πυρηνικά υποβρύχια του Ηνωμένου Βασιλείου που σταθμεύουν κοντά στη Γλασκόβη. Με δεδομένο αυτό το θολό τοπίο, δεν είναι ν’ απορεί κανείς που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι απλοί Σκωτσέζοι δεν είναι ενθουσιώδεις με την ιδέα της πλήρους ανεξαρτησίας. Σε γενικές γραμμές, η αποσχιστική τάση του σκωτικού πληθυσμού κυμαίνεται μεταξύ 30% και 39%, ενώ ένα 70% των ψηφοφόρων δηλώνει ότι θα προτιμούσε μια «μείζονα αποκέντρωση» (maximum devolution ή «devo-max», για συντομία). Δηλαδή, σημαντικά αυξημένες εξουσίες για το Χόλιρουντ και όχι πλήρη εθνική κυριαρχία. Συνολικά, οι Σκωτσέζοι φαίνεται να πιστεύουν ότι η ανεξαρτησία θα προκαλέσει μείωση των ατομικών εισοδημάτων τους και θα καταστήσει επισφαλείς τις θέσεις εργασίας τους, ενώ παράλληλα να υποβαθμίσει τη διεθνή θέση της Σκωτίας. Με άλλα λόγια, δεν φαίνεται να υποστηρίζουν θερμά τα σχέδια του SNP.

ΚΛΗΣΗ ΑΠΟ ΛΟΝΔΙΝΟ;

Ανεξαρτήτως του τι πρόκειται να συμβεί μέσα στα δύο επόμενα χρόνια, το διαρκές αποτέλεσμα θα είναι η διευρυμένη αποκέντρωση εξουσιών προς τη Σκωτία. Είτε η αλλαγή αυτή καταλήξει σε μια ένωση πιο σφιχτά δεμένη είτε πυροδοτήσει τις εθνικιστικές φιλοδοξίες, αυτό θα εξαρτηθεί περισσότερο από το Ουεστμίνστερ και λιγότερο από το Χόλιρουντ. Οι διαδοχικές φάσεις συνταγματικών μεταρρυθμίσεων έχουν μετασχηματίσει το Ηνωμένο Βασίλειο σε μια ντε φάκτο ομοσπονδία, αλλά μια ομοσπονδία με ελάχιστους νομικούς και πολιτικούς μηχανισμούς, που έχουν επιτρέψει τη λειτουργία και την επιβίωση άλλων περιπτώσεων δημοκρατικών ομοσπονδιών.

Τα συνήθη ομοσπονδιακά συστήματα προβλέπουν συνεχείς διαπραγματεύσεις μεταξύ των πολλαπλών επιπέδων διακυβέρνησης. Τα κρατίδια ή οι περιφέρειες ζητούν, σε γενικές γραμμές, περισσότερες εξουσίες. Οι κεντρικές κυβερνήσεις συχνά ανθίστανται. Για να διατηρηθεί η ενότητα, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση οφείλει να πείσει τις πολιτικές ελίτ της περιφέρειας ότι έχουν μερίδιο συμμετοχής σε ό,τι συμβαίνει στην πρωτεύουσα της χώρας.

Η αποκέντρωση στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει συνοδευτεί από δημιουργική σκέψη σχετικά με το πώς αυτός ο σκοπός μπορεί να επιτευχθεί. Εύλογα το κοινοβούλιο μεταβίβασε εξουσίες σε μερικές από τις συνιστώσες του βασιλείου, αλλά αυτή η διαδικασία δεν είναι μόνο ζήτημα τοπικής διακυβέρνησης. Αντιθέτως, επηρεάζει τα ίδια τα θεμέλια της βρετανικής πολιτικής ζωής. Το να δώσεις στο Χόλιρουντ αυτό που ζητά χωρίς παράλληλα να μεταρρυθμίσεις τα κεντρικά θεσμικά όργανα, θα έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ Εδιμβούργου και Λονδίνου. Ως επακόλουθο θα διαπιστώναμε την αποδυνάμωση κάθε εναλλακτικής πολιτικής φωνής στα βόρεια των συνόρων, καθώς το SNP θα εδραίωνε μακροπρόθεσμα την εκλογική κυριαρχία του και θα βλέπαμε την εκπροσώπησή του στο βρετανικό κοινοβούλιο να λειτουργεί μάλλον σαν πρεσβεία σε ξένη χώρα παρά ως κοινοβουλευτική ομάδα σε ένα ενιαίο νομοθετικό σώμα.

Μια τέτοια έκβαση, ωστόσο, είναι ίσως αναπόφευκτη. Η πολιτική ποικιλομορφία στη Σκωτία ενδέχεται να πληγεί ανεξαρτήτως του τι θα συμβεί το 2014, δεδομένου ότι το SNP επιθυμεί μια σταθερή πλειοψηφία στο σκωτικό κοινοβούλιο, είτε η Σκωτία γίνει πλήρως ανεξάρτητη ή, απλώς, πιο ανεξάρτητη από ό,τι σήμερα. Ο αγώνας υπέρ της ένωσης αναμένεται να εξασθενίσει, αφού οι Εργατικοί και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες πολιτικοί, ειδικά εκείνοι που θα θελήσουν να αποτρέψουν τη συρρίκνωση της σκωτσέζικης εκλογικής πελατείας τους, δεν θα αισθάνονται βολικά τυλιγμένοι με τη σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον θα πρέπει, από την πλευρά του, να έχει υπόψη του μια δελεαστική πιθανότητα: ότι αποχαιρετώντας τους Σκωτσέζους ψηφοφόρους θα μπορούσε να οδηγήσει τη Βουλή των Κοινοτήτων προς μια ισχυρή συντηρητική πλειοψηφία.

Αν λογαριάσει κανείς όλα αυτά τα στρεβλά ελατήρια, ίσως οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ανέκαθεν μια λανθασμένη ακολουθία ως προς την ταυτότητά του: από μοναρχία έγινε ομοσπονδία ενώ ονειρευόταν να γίνει ένωση και, καθώς ονειρευόταν, απλώς έπαψε να υφίσταται. Σε βάθος χρόνου, η άνοδος του SNP έχει καταστήσει το τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου μια κατανοητή πρόταση. Αυτό το τελευταίο, και όχι τόσο η έκβαση του δημοψηφίσματος, είναι που δίνει στο σκωτσέζικο παράδειγμα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον κόσμο έξω από τα βρετανικά νησιά.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΩΤΙΑ

Παρά το γεγονός ότι το SNP εστιάζει την προσοχή του στην επόμενη διετία, η ηγεσία του έχει επισημάνει το ευρύτερο νόημα της σκωτικής περίπτωσης. «Μια ανεξάρτητη Σκωτία θα μπορούσε να γίνει ένας φάρος για την προοδευτική κοινή γνώμη στα νότια των συνόρων και ακόμη πιο μακριά», είπε ο Σάλμοντ τον Ιανουάριο. Και συνέχισε λέγοντας ότι οι προοδευτικοί θα πρέπει να πολιτεύονται «σύμφωνα με τις ειδικές συνθήκες και επιθυμίες στο πλαίσιο των άλλων δικαιοδοσιών αυτών των νησιών και όχι μόνο». Η προσεκτική φρασεολογία του Σάλμοντ κρύβει μια επαναστατική αντίληψη για την αυτοδιάθεση: ότι οι βραχυπρόθεσμες πολιτικές διαφορές παρέχουν στους πολιτικούς επαρκή αιτία για να αποσπάσουν τις περιφέρειές τους από τα υφιστάμενα κράτη.