Πώς να εξουδετερώσετε μια χημική βόμβα

Στις 14 Σεπτεμβρίου 2013, η Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα, η οποία απαγορεύει την ανάπτυξη, την παραγωγή, την αποθήκευση και την χρήση δηλητηριωδών αερίων, καλωσόρισε το 190ο μέλος της. Το ορόσημο αυτό δείχνει πόσο πολύ έχει προχωρήσει ο κόσμος σχετικά με τα χημικά όπλα.

Για να εκτιμήσουμε την αλλαγή, αξίζει να θυμηθούμε ότι, σε όλη την διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ, το διάστημα 1980-88, το καθεστώς τού Σαντάμ Χουσεΐν επανειλημμένα χρησιμοποίησε δηλητηριώδη αέρια, συμπεριλαμβανομένης της θανάτωσης χιλιάδων αμάχων σε μια επίθεση στην κουρδική πόλη Halabja, τον Μάρτιο του 1988. Πέρα από μερικές ρητορικές καταγγελίες, ο κόσμος έκανε τα στραβά μάτια. Αυτή τη φορά, μέσα σε ένα μήνα αφότου ρουκέτες με δηλητηριώδη γόμωση χτύπησαν ένα προάστιο της Δαμασκού και σκότωσαν 1.400 πολίτες, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, και ο Ρώσος ομόλογός του, Σεργκέι Λαβρόφ ανακοίνωσαν ένα κοινό πλαίσιο για τον χημικό αφοπλισμό τής Συρίας, και η Δαμασκός προσχώρησε στη Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα. Με λίγα λόγια, η κατακραυγή και η ενεργοποίηση μετά τις επιθέσεις τής 21ης Αυγούστου δείχνουν ότι το 2013 δεν είναι σαν το 1988.

Η αμερικανορωσική συμφωνία αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα, αλλά παραμένουν ανοιχτά πολλά κρίσιμα ζητήματα. Καθώς ο Κέρι παρουσίαζε τη συμφωνία, ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία είχαν συμφωνήσει ότι τα αποθέματα χημικών τής Συρίας περιλαμβάνουν περίπου 1.000 μετρικούς τόνους καυστικού παράγοντα του αερίου μουστάρδας, παράγοντα προσβολής των νεύρων σαρίν, και πρόδρομες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για να φτιαχτούν άλλοι χημικοί παράγοντες. Εξέφρασε την πεποίθηση τής Ουάσινγκτον ότι το πρόγραμμα των χημικών όπλων περιλαμβάνει 45 τοποθεσίες, υποδεικνύοντας μια μεγάλη διασπορά από τόπους τοποθέτησης χημικών όπλων έτοιμων για χρήση, και τόπους όπου γινόταν έρευνα, ανάπτυξη, παραγωγή και αποθήκευση (η ρωσική αντιπροσωπεία σιωπούσε ως προς το συγκεκριμένο θέμα). Σε σύγκριση με τα μαζικά οπλοστάσια των 32.000 μετρικών τόνων και των 40.000 μετρικών τόνων που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση παρήγαγαν αντίστοιχα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, εκείνο της Συρίας είναι μάλλον μικρό. Παρ’ όλ’ αυτά, η διασπορά του σε μια χώρα που έχει εμπλακεί σε πόλεμο θα κάνει τον αφοπλισμό πάρα πολύ δύσκολη υπόθεση.

Το αμερικανορωσικό πλαίσιο βασίζεται σε μια εξαιρετικά συμπιεσμένη εκδοχή των χρονοδιαγραμμάτων τής Σύμβασης για τα Χημικά Όπλα που αφορούν στη δήλωση και την καταστροφή των όπλων, καθώς και σε μια προσαρμοσμένη εκδοχή των διαδικασιών επιθεώρησης που προβλέπει η Συνθήκη για τις δηλωμένες τοποθεσίες [όπου υπάρχουν χημικά όπλα]. To Σώμα επιθεωρητών τής σύμβασης, στην Χάγη, υπό την ονομασία «Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων» (OPCW), θα πραγματοποιήσει το μεγαλύτερο μέρος τής εργασίας αυτής. Μια προσεκτική εξέταση των σημείων στα οποία αυτό το σχέδιο θα διαφοροποιηθεί σε σχέση με τις προηγούμενες, δείχνει ακριβώς πόσο δύσκολη θα είναι η πραγματοποίησή του.

Πρώτον, όταν πρόκειται για τη μη διάδοση χημικών όπλων, τα πράγματα συνήθως κινούνται με ρυθμούς χελώνας. Η ίδια η Σύμβαση χρειάστηκε 24 χρόνια διαπραγματεύσεων, και οι αποφάσεις συχνά βούλιαζαν στο διοικητικό όργανο της σύμβασης, το Εκτελεστικό Συμβούλιο τού OPCW. Ιστορικά, πολλά σχέδια καταστροφής έχουν κάνει πολλούς μήνες για να συνταχθούν και να εγκριθούν, και οι εγκαταστάσεις για την καταστροφή των χημικών χρειάζονται χρόνια για να κατασκευαστούν, καθώς υπάρχει ανάγκη να κατασκευαστούν έτσι ώστε να είναι ασφαλείς σε περίπτωση ατυχημάτων κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, η οποία συχνά συνταιριάζει εκρηκτικά υλικά και προωστικές ουσίες με θανατηφόρους παράγοντες χημικού πολέμου. Το αμερικανορωσικό πλαίσιο προβλέπει την πλήρη καταστροφή των χημικών όπλων τής Συρίας από τα μέσα του 2014 - ένας δύσκολος στόχος, πράγματι.

Δεύτερον, οι επιθεωρητές τού OPCW δεν έχουν εργαστεί ποτέ πριν σε εμπόλεμη ζώνη. Η δουλειά σε μια τέτοια ζώνη, τώρα, θα περιπλέξει τις συνήθεις προσπάθειες των επιθεωρητών να απογράψουν τα αποθέματα των χημικών όπλων και να παρακολουθήσουν την καταστροφή τους. Το αμερικανορωσικό πλαίσιο θέτει ξεκάθαρα το βάρος της ευθύνης για την ασφάλεια των επιθεωρητών στην κυβέρνηση του προέδρου τής Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ, αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι τον περασμένο μήνα, όταν μια ομάδα ερευνητών του ΟΗΕ στη Δαμασκό προσπάθησε να διερευνήσει την επίθεση της 21ης Αυγούστου, ο Άσαντ προφανώς έστειλε ελεύθερους σκοπευτές εναντίον της αυτοκινητοπομπής τής ομάδας καθώς έκανε την πρώτη επίσκεψή της σε εκείνη την περιοχή. Οι ηγέτες των ανταρτών έχουν επικρίνει το αμερικανορωσικό πλαίσιο, αλλά λένε ότι θα πολεμούν γύρω από τους επιθεωρητές – και δεν θα τους προξενήσουν καμία βλάβη από πρόθεση. Είναι αμφίβολο αν η Χεζμπολάχ, η Χαμάς, η αλ Κάιντα και άλλες ομάδες που θα ήθελαν να βάλουν στο χέρι τα χημικά όπλα, θα είναι τόσο προσεκτικές. Βάζοντας τη λογική στη θέση της ελπίδας, ο Κέρι εξήγησε ότι η Ουάσινγκτον πιστεύει ότι όλα τα μέρη όπου βρίσκονται τα χημικά τού Άσαντ είναι σε περιοχές υπό κυβερνητικό έλεγχο, και ότι οι πληροφορίες των ΗΠΑ δείχνουν πως τα συριακά στρατεύματα μετακινούν τα χημικά όπλα σε πιο ασφαλείς περιοχές, πριν έρθουν αντιμέτωπα με προωθημένες δυνάμεις των επαναστατών.

Τρίτον, η καταστροφή των χημικών όπλων συνήθως γίνεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στους χώρους αποθήκευσής τους, ώστε να αποφευχθούν οι κίνδυνοι ασφαλείας που συνδέονται με τη μεταφορά των όπλων (έτσι έγινε στην Αλβανία, την Ινδία και τη Νότια Κορέα αλλά και κατά τη διάρκεια τέτοιων προσπαθειών στη Λιβύη, τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής). Η αμερικανορωσική συμφωνία στοχεύει να συγκεντρώσει τα χημικά πυρομαχικά τής Συρίας σε λιγότερες τοποθεσίες - και ίσως να μεταφέρει και μερικά από αυτά σε μια ή περισσότερες άλλες χώρες - πριν καταστραφούν. Δεδομένης της κατάστασης της ασφάλειας στη Συρία, η προσέγγιση αυτή είναι η ενδεδειγμένη, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ επικίνδυνη.