Στρατηγικές των μικρών κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Μια από τις συνέπειες των διαφορών στην ισχύ των κρατών είναι ότι τα μικρότερα κράτη-μέλη δεν διαθέτουν το ίδιο βάρος στην διαμόρφωση της ατζέντας και στην λήψη των αποφάσεων, ώστε να προωθήσουν τα εθνικά τους συμφέροντα, με τον ίδιο τρόπο με τις μεγαλύτερες δυνάμεις που, ακόμη και όταν είναι απούσες, τα συμφέροντα και οι θέσεις τους υπολογίζονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι αποδέχονται πάντα τον ρόλο τού πιονιού σε μια παρτίδα των ισχυρότερων παικτών. Μικρότερα κράτη-μέλη έχουν αποδειχθεί ιδιαιτέρως δραστήρια και αποτελεσματικά όταν έχουν την ευκαιρία ή όταν διακυβεύονται ζωτικά τους συμφέροντα. Σε κάθε περίπτωση, η Ένωση θα διέφερε κατά πολύ χωρίς τα μικρότερα κράτη μέλη. Πέρα από το ότι θα αποτελούσε στην ουσία μια λέσχη των μεγάλων δυνάμεων, με αμφίβολη νομιμοποίηση, θα είχε στερηθεί και πολλά απ όσα τα μικρότερα κράτη έχουν συνεισφέρει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, είτε προσφέροντας πολιτικό προσωπικό σε καίριες θέσεις, είτε προωθώντας καινοτόμες πρωτοβουλίες, είτε παίζοντας καθοριστικά τον ρόλο του διαμεσολαβητή ως κράτη λιγότερο απειλητικά [7]. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αποτελούν οι κάτω χώρες, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, που βρίσκονται ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη τής Ένωσης και στον πυρήνα τής ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έχοντας συμβάλλει συμβολικά και ουσιαστικά στην πρόοδό της για να εξασφαλίσουν παράλληλα τα συμφέροντά τους. Ακόμη, η Φινλανδία και η Σουηδία ήταν πρωταγωνίστριες στη θέσπιση των «αποστολών Petersberg» που καθιστούν την Ένωση διεθνή δρώντα μεταξύ άλλων στους τομείς τής διαχείρισης κρίσεων, της πρόληψης συγκρούσεων, των ειρηνευτικών αποστολών κ.α., ενώ έχουν αναλάβει μια σειρά από πρωτοβουλίες σύμφωνες με την κουλτούρα τους που τις έχουν καθιερώσει ως φορείς νέων αξιών, κανόνων και πολιτικών στην Ένωση (norms/policy entrepreneurs). Προτάσσοντας χαρακτηριστικά τους όπως: η αποφασιστικότητα, η τεχνογνωσία, οι αξίες και οι αρχές, η δημιουργικότητα, η ενότητα, η ήπια ισχύς και η ευελιξία τους τα μικρά κράτη-μέλη μοιάζουν συχνά με τον Δαυίδ που απροσδόκητα κερδίζει τελικά την μάχη με τον Γολιάθ.

Η προσαρμοστικότητα που έχουν επιδείξει και οι τακτικές που έχουν ακολουθήσει τα μικρά κράτη-μέλη για να πετύχουν τους στόχους τους έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι με δεδομένες τις διαφορές ισχύος εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι πόσο δραστήριο, καινοτόμο, δημιουργικό και ευέλικτο είναι ένα κράτος στην προσπάθεια να μεγιστοποιήσει την επιρροή του και να προωθήσει τα συμφέροντα του, γεγονός που έχει οδηγήσει στην επικρατήσει του όρου «ευφυές κράτος» (smart state) προκειμένου να αποδοθούν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και να εξηγηθεί το παράδοξο γεγονός τα μικρά κράτη ενώ υστερούν σε ισχύ να πετυχαίνουν τους στόχους τους. Βεβαίως, οι δυνατότητες των μικρών κρατών μελών να επηρεάσουν την ατζέντα τής ΕΕ δεν είναι αυτονόητες, ούτε το γεγονός ότι όλα τα κράτη αξιοποιούν τις ευκαιρίες με τον ίδιο τρόπο δεδομένο. Τα περιθώρια κινήσεων καθορίζονται αναμφίβολα από τους μεγαλύτερους παίκτες. Επομένως, η επιτυχία των μικρών κρατών εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες και την δική τους στρατηγική απέναντι σε αυτές.

Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ

Με αυτούς τους περιορισμούς στην στρατηγική που έχουν κατά καιρούς ακολουθήσει τα μικρά κράτη, η αξιοποίηση της εκ περιτροπής προεδρίας τού Συμβουλίου τής ΕΕ αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα μέσα για να υποστηρίξουν τα εθνικά τους συμφέροντα. Άλλωστε αυτός ήταν και ο λόγος που οι αλλαγές για την εκ περιτροπής προεδρία τού Συμβουλίου της ΕΕ με την Συνθήκη της Λισσαβόνας αποτέλεσαν σημαντικό σημείο τριβής ανάμεσα σε μεγάλα και μικρά κράτη, καθώς τα μεν αντιλαμβάνονταν ότι η προεδρία προσφέρει στα δε -που μετά τις συνεχόμενες διευρύνσεις αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία- πλεονεκτήματα και ευκαιρίες να προωθήσουν την εθνική τους πολιτική στην ευρωπαϊκή ατζέντα σε βαθμό δυσανάλογο με την ισχύ τους, διευρύνοντας κάθε φορά το εύρος τής ευρωπαϊκής ατζέντας προς την κατεύθυνση που επιθυμούν και απειλώντας την αποτελεσματικότητα και τη συνέχεια στις πολιτικές τής Ένωσης.

Η εκ περιτροπής προεδρία τού Συμβουλίου τής ΕΕ προσφέρει στα μικρά κράτη-μέλη την ευκαιρία να αυξήσουν την επιρροή τους στην Ένωση, καθώς μέσα από τις προτεραιότητες που θέτουν διαμορφώνουν την ατζέντα της τουλάχιστον για το τρέχον εξάμηνο ή και για τα επόμενα, ανάλογα με τις ικανότητες τους και τις τακτικές που ακολουθούν για να πείσουν τους εταίρους τους. Η προεδρία τους παρέχει τις εξής δυνατότητες: να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να συνεργαστούν στενότερα με τις Βρυξέλλες, να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληροφόρηση, να βρίσκονται στο προσκήνιο στο εσωτερικό τής Ένωσης και στο εξωτερικό, να οικοδομήσουν αντίστοιχα ένα δίκτυο επαφών, να αυξήσουν την διαπραγματευτική τους ικανότητα, να παρέχουν τεχνογνωσία, να αναλάβουν τον ρόλο τού διαμεσολαβητή σε σημαντικά για την Ένωση ζητήματα, ασκώντας ηγετικό ρόλο και υπηρετώντας το κοινό συμφέρον. Στο παρελθόν, μικρά κράτη-μέλη αξιοποίησαν αυτές τις δυνατότητες για να εστιάσουν το ενδιαφέρον των εταίρων τους σε ζωτικά για εκείνα θέματα, αναδεικνύοντας τις ευρωπαϊκές τους διαστάσεις και καθιστώντας τα ως ζητήματα ευρύτερου ενδιαφέροντος [8].