Η Λευκορωσία θέλει να φύγει

Υπάρχει μια πικρή ειρωνεία στην καρδιά της προσάρτησης της Κριμαίας από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η βραχυπρόθεσμη νίκη τού Πούτιν ήδη έρχεται σε βάρος της πιο αγαπημένης μακροπρόθεσμης στρατηγικής του - της δημιουργίας μιας Ευρασιατικής Ένωσης, μια εμπορικής Ένωσης που συνδέει την Ρωσία με τους πλησιέστερους γείτονές της. Με άλλα λόγια, καθώς η εισβολή επεκτείνει το έδαφος της Ρωσίας, θα μειώσει την επιρροή τής Ρωσίας στα ίδια μέρη που θα ήθελε να αυξηθεί. Για να δει το γιατί, κάποιος αρκεί απλώς να κοιτάξει την Λευκορωσία, η οποία έχει ήδη αρχίσει να αντισταθμίζει την συμμαχία της με τη Μόσχα.

Όσο κι αν ακούγεται ευφάνταστο, η Ευρασιατική Ένωση δεν ήταν ποτέ για τον Πούτιν μια φλυαρία. Ήταν σχεδιασμένη να χρησιμεύσει ως μια πραγματική εναλλακτική λύση προς την Δύση για τις χώρες που συνορεύουν με την Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης. Προς το παρόν, μόνο η Λευκορωσία και το Καζακστάν έχουν προσφερθεί εθελοντικά να είναι μέρος τής επίσημης ίδρυσής της τον Ιανουάριο του 2015. Αλλά ο Πούτιν κοιτάζει από κοντά κι άλλες χώρες τής περιοχής, ιδίως εκείνες που έχουν στοχοποιηθεί από το πρόγραμμα Ανατολικής Συνεργασίας τής ΕΕ, το οποίο σχεδιάστηκε για να προωθήσει στενότερους δεσμούς μεταξύ τής ΕΕ και της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Λευκορωσίας, της Μολδαβίας, της Γεωργίας και της Ουκρανίας.

Η εισβολή τής Ρωσίας στην Ουκρανία έχει εκθέσει την στρατηγική ασάφεια του έργου τού Πούτιν. Η Ρωσία αρέσκεται να τονίζει ότι η Ευρασιατική Ένωση θα χρησιμεύσει ως μια ισότιμη εταιρική σχέση μεταξύ των κρατών-μελών της και ένα όχημα για τον καθένα ώστε να επιδιώκει καλύτερα τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντά του. Αλλά τα συμφέροντα της Μόσχας ξαφνικά φαίνονται πολύ πιο επεκτατικά από όσο μόλις πριν από λίγους μήνες. Ο Πούτιν δικαιολόγησε το παιχνίδι του στην Κριμαία με ένα τεράστιο, αλλά αόριστα καθορισμένο δόγμα «ευθύνης για προστασία». Κανείς δεν ξέρει αν ο Πούτιν σκοπεύει τώρα να υποστηρίξει το δόγμα με στρατιωτική βία ή ακόμη το ποιόν αποσκοπεί να προστατεύσει: τους εθνοτικά Ρώσους, τους ρωσόφωνους ή οποιουσδήποτε ανθρώπους για τους οποίους η Ρωσία πιστεύει ότι μπορεί να χρειάζονται βοήθεια;

Οι εταίροι τής Ρωσίας δικαιολογημένα τρόμαξαν. Νωρίς στην κρίση τής Ουκρανίας, όταν οι φιλοδυτικοί διαδηλωτές είχαν κατασκηνώσει στους δρόμους και τις πλατείες του Κιέβου, ο Αλεξάντρ Λουκασένκο, ο πρόεδρος της Λευκορωσίας, έδειχνε χαρούμενος να βλέπει την Ρωσία να ενθαρρύνει το ουκρανικό καθεστώς να πατάσσει τις διαδηλώσεις. Όπως ο Πούτιν, δεν είχε καμία επιθυμία να δει τους αδελφούς Σλάβους τής Ουκρανίας στην Ρωσία ή την Λευκορωσία, να αντιγράφουν τα συνθήματα και την τακτική των Ουκρανών διαδηλωτών. (Ο Λουκασένκο εξακολουθεί να είναι τρομαγμένος από τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν τις αμφιλεγόμενες εκλογές τού 2010, με τις οποίες κέρδισε μια τέταρτη θητεία). Όμως, η στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στην Κριμαία ήταν ένα πολύ διαφορετικό θέμα. Ο Λουκασένκο εύστοχα αρνήθηκε να στείλει παρατηρητές για το δημοψήφισμα της Κριμαίας της 16ης Μαρτίου. Επίσης, αψήφησε τη Μόσχα, λέγοντας ότι θα συνεργαστεί με τη νέα φιλοδυτική κυβέρνηση στο Κίεβο (την οποία ο Πούτιν περιέγραψε ως «παράνομη»).

Αυτοί είναι σοβαροί λόγοι για να αισθάνεται η Λευκορωσία ότι απειλείται. Δεν έχει κανέναν ενιαίο θύλακα με πλειοψηφία εθνικού ρώσικου πληθυσμού, όπως η Κριμαία, αν και περίπου 8% του πληθυσμού στην Ανατολική Λευκορωσία είναι εθνοτικά Ρώσοι. Αλλά, τα ρωσικά είναι η κυρίαρχη γλώσσα σε όλη την Λευκορωσία. Σύμφωνα με το σκεπτικό τού Πούτιν για την κατάληψη της Κριμαίας, ακόμη και η Λευκορωσία θα μπορούσε μια ημέρα να είναι στόχος τής ρωσικής πίεσης. (Είναι εξίσου εύλογο, αν όχι ακόμη πιο πιθανό, ότι η Ρωσία θα οργανώσει μια παρέμβαση στα ρωσόφωνα βόρεια του Καζακστάν).

Ακόμα κι αν δεν είναι πιθανό ότι η Ρωσία θα εισβάλει στην Λευκορωσία σύντομα, ο Λουκασένκο έχει λόγο να ανησυχεί για τις συνέπειες της ένταξης στην Ευρασιατική Ένωση του Πούτιν. Κατά πρώτον, ο Λουκασένκο μπορεί ήδη να διαισθανθεί ότι η Ευρασιατική Ένωση δεν θα είναι η οικονομική ευλογία για την Λευκορωσία όπως κάποτε είχε φανταστεί. Παρά το γεγονός ότι μπορεί να ελπίζει ότι θα παρέχει μια ανοικτή αγορά για φθηνά αγαθά τής Λευκορωσίας, ο πρόδρομός της, η Τελωνειακή Ένωση, έχει μέχρι στιγμής υπογραμμίσει ότι τα αγαθά από την Λευκορωσία έχουν δυσκολίες στο να ανταγωνίζονται σε μια ελεύθερη αγορά, ακόμη και με τα προϊόντα που παράγονται στην Ρωσία και το Καζακστάν.

Περαιτέρω, ακόμη και καθώς η Ρωσία μιλά για την δημιουργία μιας αμοιβαία επωφελούς εταιρικής σχέσης, έχει προσπαθήσει να αποδυναμώσει τα κράτη γύρω από αυτήν. Η Ουκρανία δεν είναι το μόνο τέτοιο παράδειγμα. Η Γεωργία και ειδικά η Μολδαβία έχουν βρεθεί κάτω από πίεση, καθώς προσπαθούν να δέσουν τις συμφωνίες τους στην ΕΕ το 2014. Το τελευταίο πράγμα που θέλει ο Λουκασένκο είναι να γίνει ένας ακόμη αδύναμος ηγέτης αμφισβητημένος από εγχώρια εξέγερση, συχνά υποκινούμενη από την Ρωσία, ο οποίος στη συνέχεια θα γίνει εξαρτημένος από την Ρωσία για να επιβιώσει - όπως θα είχε γίνει ο Γιανουκόβιτς αν δεν το παράκανε με τις διαδηλώσεις στο Κίεβο και δεν αναγκαζόταν να διαφύγει, ή όπως ο Σερζ Σαρκισιάν έχει ήδη γίνει στην Αρμενία. Ακόμα χειρότερα, ο Λουκασένκο ξέρει ότι θα μπορούσε να καταλήξει ως ένας τενεκεδένιος δικτάτορας ενός μίνι-κράτους, όπως ο Yevgeny Shevchuk, ο πρόεδρος της Υπερδνειστερίας ή όπως ο Σεργκέι Αξιόνοφ, ο νέος πρωθυπουργός τής Κριμαίας.