Ο αποτυχημένος μονοκράτορας

Το πρόβλημα με αυτήν την ρητορική είναι ότι, επειδή είναι η μισή αλήθεια, αντηχεί στο κοινό και πολώνει περαιτέρω. Αυτό έγινε σαφές το περασμένο καλοκαίρι, όταν ο Ερντογάν κάλυψε με επιτυχία την καταστολή των ειρηνικών διαμαρτυριών ως ένα αναγκαίο βήμα στον αγώνα των Μαύρων Τούρκων εναντίον των Λευκών Τούρκων, και στην συνέχεια και πάλι κατά την διάρκεια των δημοτικών εκλογών τού τρέχοντος έτους. Σε κάθε περίπτωση, η στρατηγική αυτή απέδωσε για το ΑΚΡ, όχι μόνο επειδή εδραίωσε την δημοτικότητα του Ερντογάν ανάμεσα στους βασικούς υποστηρικτές του, αλλά και επειδή η ρητορική έγινε αυτοεκπληρούμενη. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι κρατικοί και κοινωνικοί θεσμοί τής Τουρκίας, μπλεγμένοι σε αυτό το φαινομενικά υπαρξιακό αδιέξοδο, έχουν αποτύχει να λειτουργούν χωρίς αποκλεισμούς.

ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Παρά τον υφέρποντα αυταρχισμό και την πόλωση της τουρκικής πολιτικής, κανείς δεν πρέπει να απελπίζεται. Από δημοκρατική άποψη, τα πράγματα ήταν χειρότερα υπό την κεμαλική ελίτ (κυρίως μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980), όταν η τουρκική κοινωνία ήταν σε μεγάλο βαθμό απολιτική. Αντιμετωπίζοντας ένα στρατιωτικό καθεστώς σε συμμαχία με τις μεγάλες επιχειρήσεις, οι πιο ζωηρές δυνάμεις τής αντιπολίτευσης δεν έδειξαν καμία αντίσταση. Το ΑΚΡ είναι στη μέση μιας πολύ διαφορετικής κατάστασης σήμερα. Πράγματι, το κόμμα έσπειρε τους σπόρους τής δικής του καταστροφής όταν κινητοποίησε την τουρκική κοινωνία των πολιτών στην αρχική άνοδό του στην εξουσία. Ακόμη κι ο Ερντογάν, στα πρώτα του χρόνια στην κυβέρνηση, ενθάρρυνε τον ανοιχτό διάλογο στην κοινωνία, έστω και μόνο για να εξαλείψει ορισμένες από τις κόκκινες γραμμές (για τους Κούρδους, τις μειονότητες, τον ρόλο τού στρατού στην κοινωνία, και για την θρησκευτική ελευθερία, τουλάχιστον για τους σουνίτες υποστηρικτές του) που είχαν επιβληθεί από την κεμαλική ελίτ.

Το ΑΚΡ μπορεί να προσπαθήσει να μιμηθεί τους κεμαλικούς προκατόχους του, αλλά η τουρκική κοινωνία είναι απίθανο να είναι τόσο εύπλαστη όπως ήταν τα προηγούμενα χρόνια. Δεν είναι μόνο που η αστική νεολαία τής χώρας είναι πιο φιλελεύθερη, πιο ανεξάρτητη και πιο ενημερωμένη από ποτέ - η Τουρκία είναι μεταξύ των κορυφαίων χρηστών τόσο του Facebook όσο και του Twitter – αλλά, όπως και οι διαδηλώσεις το περασμένο καλοκαίρι κατέστησαν σαφές, είναι πιο διψασμένη για πολιτική συμμετοχή και δημοκρατία. Το δικαστικό σώμα, παίρνοντας ερεθίσματα από την πρόσφατα αφυπνισμένη κοινωνία των πολιτών τής Τουρκίας, επίσης δεν είναι πλέον χαρούμενο να αποτελεί «κλωτσοσκούφι». Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε μερικούς από τους πιο καταπιεστικούς νόμους και διατάγματα του ΑΚΡ. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, κάνοντας αυτές τις παρεμβάσεις, το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν μίλησε εξ ονόματος της στρατιωτικο-γραφειοκρατικής ελίτ (όπως ήταν ο ρόλος του στο πλαίσιο του CHP), αλλά ενός ευρύτερου τμήματος του πληθυσμού, και κατά συνέπεια μίλησε για το κράτος δικαίου και τους πολιτικούς θεσμούς χωρίς αποκλεισμούς.

Παρ’ όλο που η υποστήριξη του Ερντογάν μεταξύ των φτωχών στις πόλεις και στην ύπαιθρο και στα μεγάλα τμήματα της μεσαίας τάξης φαίνεται σταθερή σήμερα, στηρίζεται στην συνεχή οικονομική ανάπτυξη και στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών προς τους μη προνομιούχους. Η εύκολη πορεία για τον Ερντογάν θα τελειώσει αν η οικονομία κινηθεί προς τα κάτω (και θα μπορούσε – η ανάπτυξη της Τουρκίας τα τελευταία έξι χρόνια εξαρτάται από τα μη βιώσιμα επίπεδα της εγχώριας κατανάλωσης και του εμπορικού ελλείμματος). Στην περίπτωση αυτή, η αντιπολίτευση είναι πιθανόν να διευρυνθεί και, έχοντας μάθει από την εμπειρία με το AKP, τελικά θα αρχίσει να απαιτεί θεσμούς που να εκπροσωπούν την χώρα στο σύνολό της.

Αυτό δεν γράφεται για να υπονοηθεί ότι η πρόσφατη διολίσθηση στην τουρκική διακυβέρνηση θα πρέπει να ιδωθεί μέσα από ροζ γυαλιά. Το AKP εξακολουθεί να καταστέλλει κάθε αντιπολίτευση και σίγουρα θα προσπαθήσει να φιμώσει το Συνταγματικό Δικαστήριο. Αλλά οι προσπάθειες του κόμματος να μονοπωλήσει την εξουσία δεν πρέπει να εκπλήσσουν στο ιστορικό πλαίσιο. Περισσότερα από 50 χρόνια μετά, η διαδικασία της οικοδόμησης πολιτικών θεσμών χωρίς αποκλεισμούς σε πολλές μετα-αποικιακές κοινωνίες είναι ακόμη σε εξέλιξη. Και χρειάστηκαν στην Γαλλία περισσότερα από 80 χρόνια για την οικοδόμηση της Τρίτης Δημοκρατίας μετά την κατάρρευση της μοναρχίας το 1789.

Η θεσμική εξισορρόπηση δεν επρόκειτο ποτέ να είναι μια ανώδυνη, εύκολη διαδικασία. Για να αποτύχουν τελικά οι προσπάθειες του ΑΚΡ να μονοπωλήσει εξουσία, οι απλοί άνθρωποι και η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να διαμαρτυρηθούν δυνατά. Η πολιτική ήταν από καιρό ένα σπορ των ελίτ στην Τουρκία, και οι ελίτ - είτε είναι στρατιωτικές, γραφειοκρατικές, επιχειρηματικές είτε του ΑΚΡ - έχουν φροντίσει για τα δικά τους συμφέροντα, όχι του λαού. Αυτό θα αλλάξει μόνο όταν η πολιτική καλύψει ένα ευρύτερο τμήμα τής κοινωνίας. Το θετικό των σημερινών προβλημάτων είναι ότι η Τουρκία έχει ήδη κάνει ορισμένα σημαντικά βήματα προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141444/daron-acemoglu/the-failed-...
Σύνδεσμοι:
[1] http://cpj.org/reports/turkey2012-english.pdf

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr