Πώς θα νικηθεί ο Γολιάθ

Για την μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, το 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μέτρα για την ενίσχυση των σχέσεών της με παραγωγικά κράτη, ενίσχυσε την ασφάλεια των καναλιών διέλευσης και επιτάχυνε την ανάπτυξη των ενεργειακών υποδομών, ειδικά των αγωγών. Η αποτελεσματικότητα αυτού του σχεδίου εξαρτάται από το επίπεδο της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών τής ΕΕ και την αποδοχή τους από διάφορες πηγές και προμηθευτές ενέργειας, ιδιαίτερα φυσικού αερίου. Για τον σκοπό αυτό, η πολιτική τής ΕΕ έχει επικεντρωθεί στην διασύνδεση με χώρες τής Βαλτικής, στην κατασκευή ενός νότιου διαδρόμου για την μεταφορά φυσικού αερίου από την Κασπία Θάλασσα και την Μέση Ανατολή, στην κατασκευή τερματικών σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τις παραδόσεις αερίου στα λιμάνια τής Μεσογείου από το Ιράν, την Μέση Ανατολή και την υποσαχάρια Αφρική, και σε ένα ενιαίο δίκτυο από βορρά προς νότο για την μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Εν τω μεταξύ, οι εξελίξεις στην τεχνολογία επιτρέπουν πλέον την μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου σε μεγάλες αποστάσεις, κάτι που δίνει στην ΕΕ πρόσβαση στις προμήθειες φυσικού αερίου από την Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Παρά το γεγονός ότι τα μέτρα αυτά μπορούν να παρέχουν μια πιθανή λύση στα ενεργειακά προβλήματα της ΕΕ, δεν έχουν άμεσο αντίκτυπο στις τιμές τής ενέργειας, οι οποίες παραμένουν πολύ υψηλότερες στην Ευρώπη από όσο σε άλλα μέρη τού κόσμου. Βιομηχανικοί και οικιακοί καταναλωτές πληρώνουν διπλάσια για την ηλεκτρική ενέργεια στην ΕΕ, για παράδειγμα, από όσο πληρώνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, και η τιμή τού φυσικού αερίου είναι τρεις έως τέσσερις φορές υψηλότερη στην ΕΕ από όσο στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ρωσία. Μεταξύ άλλων, οι δαπάνες αυτές θέτουν την ΕΕ σε σημαντικό συγκριτικό μειονέκτημα για την προσέλκυση επενδυτών στον τομέα τής βιομηχανίας που εξαρτάται από την ενέργεια. Οι υψηλές τιμές τής ευρωπαϊκής ενέργειας αντανακλούν όχι μόνο την εξάρτηση της Ευρώπης από τις υπεράκτιες ενεργειακές προμήθειες από την Αλγερία, τη Νιγηρία, τη Νορβηγία, το Κατάρ και την Ρωσία, αλλά και τις φιλόδοξες και δεσμευτικές συμφωνίες τής ΕΕ όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Με αυτή την έννοια, η οικονομική λογική τής πρότασης Τουσκ για έναν κοινό ευρωπαϊκό αγοραστή φυσικού αερίου είναι απλή: Ένας μεγάλος πελάτης μπορεί να διαπραγματευτεί πολύ καλύτερους όρους με έναν προμηθευτή από όσο δεκάδες μικροί πελάτες μόνοι τους. Μια ενιαία οντότητα σχηματισμένη υπό μια ενεργειακή ένωση θα εξισορροπήσει τις κλίμακες απέναντι στην Gazprom, επιτρέποντας στις δύο πλευρές να διαπραγματευθούν επί ίσοις όροις. Μόλις συμβεί αυτό, η Ευρώπη θα μπορούσε να αρχίσει να σπάει το ρωσικό μονοπώλιο στις προμήθειες φυσικού αερίου και να ανοίξει την ενεργειακή αγορά της στον ελεύθερο ανταγωνισμό.

Αλλά η εφαρμογή τής πρότασής του είναι πολύ πιο περίπλοκη. Ο Τουσκ συγκρίνει την ενεργειακή ένωσή του με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Euratom), έναν οργανισμό που ενεργεί για λογαριασμό όλων των χωρών τής ΕΕ για την αγορά ουρανίου για ευρωπαϊκά εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, βοηθά στις διαπραγματεύσεις με τους προμηθευτές, και διασφαλίζει ότι οι πελάτες έχουν ίση πρόσβαση στις προμήθειες, ενώ σέβονται τις αρχές τής ενεργειακής ασφάλειας. Ωστόσο, είναι πολύ πιο δύσκολη η αγορά φυσικού αερίου με κεντρικό τρόπο. Σε αντίθεση με το ουράνιο, η ποσοτικοποίηση της μελλοντικής ζήτησης για το φυσικό αέριο απαιτεί πολύ πιο περίπλοκους υπολογισμούς, και η ασφάλεια της τακτικότητας της παροχής σε μια ανοικτή αγορά εξαρτάται από την πολύ μεγαλύτερη ευελιξία τής αγοράς.

Αυτές οι εγγενείς δυσκολίες στην δημιουργία μιας ενεργειακής ένωσης δεν είναι λόγοι για να απορριφθεί η πρόταση του Τουσκ. Αλλά ένας κεντρικός μηχανισμός αγορών, που λειτουργεί υπό την εποπτεία τής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μπορεί να πετύχει μόνο υπό τρεις προϋποθέσεις. Κατ’ αρχήν, ο μηχανισμός δεν πρέπει να αντικαταστήσει αλλά να λειτουργήσει σε συνεργασία με το εμπόριο της ελεύθερης αγοράς σε εικονικούς κόμβους αερίου. Δεύτερον, ο μηχανισμός πρέπει να διαπραγματεύεται μόνο μακροπρόθεσμα συμβόλαια, τα οποία θα προσδώσουν κάποια διαφάνεια στην μεγάλης μυστικότητας διαδικασία εκπόνησης των συμβάσεων παροχής φυσικού αερίου. Η Gazprom εισάγει συχνά μυστικές ρήτρες στις συμβάσεις με πελάτες της όπως η Γερμανία που υπογράφουν 25ετείς συμφωνίες. Τρίτον, ο μηχανισμός δεν θα πρέπει να εμποδίζει τις ιδιωτικές ευρωπαϊκές εταιρείες να ανταγωνίζονται για μερίδιο αγοράς, ούτε να θέτει σε κίνδυνο την ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά επιτρέποντας πρόσβαση μόνο σε μεγάλους προμηθευτές ενέργειας.

ΜΙΑ ΤΙΜΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Κατά την επίσκεψή του στην Πολωνία νωρίτερα φέτος, ο Günther Oettinger, ο Επίτροπος της ΕΕ για την ενέργεια, έδειξε την υποστήριξή του για την δημιουργία μιας ενεργειακής ένωσης. «Θέλουμε μια ενιαία τιμή φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή κοινή αγορά», δήλωσε ο Oettinger [7], μετά την συνάντησή του με τον Τουσκ. Αναγνωρίζοντας ότι τα κράτη-μέλη τής ΕΕ αγοράζουν σήμερα το ρωσικό φυσικό αέριο με βάση διμερείς συμβάσεις με την Μόσχα και πληρώνουν διαφορετικές τιμές, ο Oettinger είπε ότι οι κοινές αγορές θα βελτιώσουν την διαπραγματευτική δύναμη της ΕΕ, θα μειώσουν τις τιμές και θα αποτρέψουν την Ρωσία από την χρήση των τιμών τού φυσικού αερίου για την προώθηση των πολιτικών στόχων της. «Το παιχνίδι του "divide et impera " [διαίρει και βασίλευε] από την Μόσχα δεν μπορεί να είναι και δεν θα γίνει αποδεκτό από τα κράτη-μέλη τής ΕΕ», είπε.