Πώς μπορεί να λυθεί το Κυπριακό

Το κυπριακό είναι ένα ζήτημα που κρατάει εδώ και μερικές δεκαετίες. Τουλάχιστον με την μορφή που το ξέρουμε σήμερα αριθμεί πλέον σαράντα χρόνια. Για τους νεώτερους μπορεί και να μοιάζει ως ένα θέμα που έρχεται από άλλους αιώνες. Και, όπως είναι φυσικό, κρατούν τις αποστάσεις τους. Η Κύπρος που γνώρισαν είναι η μισή. Ακόμα και για μένα όταν επισκέπτομαι την κατεχόμενη Κύπρο είναι ως σαν να πηγαίνω σε άλλο νησί. Ακούς γύρω σου μια άλλη γλώσσα, βλέπεις άλλου τύπου κτίσματα, χιλιάδες έποικους, άλλες ενδυμασίες. Δεν με ενοχλεί καθόλου μια διαφορετική κουλτούρα, ούτε και αναφέρομαι βέβαια στους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μου. Θέλω να πω μόνο, πως ο χρόνος, δεν αποτελεί πάντα απλή παράμετρο των γεγονότων. Πολλές φορές αποτελεί συστατικό στοιχείο των γεγονότων. Ο χρόνος λοιπόν έχει επιβάλει πράγματα επί του εδάφους, αλλά και πάνω στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Λίγοι πια πιστεύουν, ή πολύ περισσότερο αγωνιούν αν θα λυθεί κάποτε αυτό το ζήτημα. Σκέπτομαι, μάλιστα, πως αν επανεύρουν πρωτίστως οι Κύπριοι πολιτικοί (και αναφέρομαι σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους) την αναγκαία πολιτική πίστη ότι αυτό το ζήτημα πρέπει να λυθεί, τότε ίσως η πολιτική εργασία που θα υπολείπεται θα είναι λιγότερη σε σχέση με την αναζητούμενη πολιτική πίστη.

Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Τζο Μπάϊντεν χειρονομεί ελπιδοφόρα, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στον Κύπριο πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη και τον ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Ντερβίς Έρογλου, στην Λευκωσία στις 22 Μαΐου 2014. Αριστερά, η απεσταλμένη τού ΟΗΕ, Λίζα Μπάτενχάιμ. REUTERS/Andreas Manolis

Αν συνδυάσει κανείς αυτό το δεδομένο με την τραγική οικονομική κατάσταση που επικρατεί καταλαβαίνει γιατί πρόσφατες δημοσκοπήσεις κατατάσσουν το κυπριακό για πρώτη φορά ως δεύτερο ή και τρίτο ζήτημα που τους απασχολεί. Στέκομαι ιδιαίτερα σ' αυτή την πτυχή γιατί χωρίς την λαϊκή βούληση δεν μπορούν να γίνουν και πολλά πράγματα. Αν, μάλιστα, το δει κανείς αυτό σε συνδυασμό με τις πολιτικές καριέρες που έκτισαν διάφοροι ένθεν κακείθεν της γραμμής, τότε είναι που πραγματικά αντιλαμβάνεται τους κινδύνους για την (αλλά πάνω απ' όλα από την) διαιώνιση μιας έκρυθμης, παράνομης, και απόλυτα επισφαλούς κατάστασης.

Μέσα σε όλα αυτά θα πρέπει κανείς να προσθέσει και την κατάσταση στον κόσμο που μας περιβάλλει, γιατί αν δεν έχουμε καθαρή γνώση του συμβαίνει γύρω μας είναι ίσως αδύνατο να κατανοήσουμε και το συμβαίνει σε μας, ή πολύ περισσότερο τι πρόκειται να συμβεί σε μας.

Ο κόσμος γύρω μας είναι σε πλήρη αναταραχή, για να πω το ελάχιστο. Τα σύνορα γύρω μας είναι πιθανόν να αλλάξουν, ο πόλεμος που μαίνεται μεταξύ του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους από τη μια, και ουσιαστικά μόνον των Κούρδων από την άλλη, αλλά και η αναδιάταξη των απόψεων της κοινής γνώμης ανάμεσα στους Κούρδους τής Τουρκίας, για την λεγόμενη Κουρδική Ατζέντα ή για την παραχώρηση ευρείας αυτονομίας, και ακόμα το γενικότερο ζήτημα της περιοχής, από το Ιράν, το Ιράκ, την Αίγυπτο, την Λιβύη, την Παλαιστίνη και το Ισραήλ, μας υποχρεώνουν να είμαστε παρά πολύ προσεκτικοί. Όταν το σπίτι του γείτονα φλέγεται (έστω και αν είναι αντίπαλός σου) εσύ πρέπει να λάβεις τα μέτρα σου. Δεν λέω βέβαια, ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα που την απειλεί άμεσα, σίγουρα όμως αντιμετωπίζει προβλήματα των οποίων η λύση δεν είναι ορατή. Πολύ πιο σωστά, αντιμετωπίζει προβλήματα των οποίων η λύση δεν είναι χωρίς κόστος. Και μάλιστα βαρύ. Ας δούμε τα θέμα από λίγο πιο κοντά.

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Στην Τουρκία τα πράγματα είναι έκρυθμα. Έχουμε κατ' αρχήν την πριν από χρόνια δημιουργία του Ιρακινού Κουρδιστάν. Η Τουρκία όχι μόνο δεν πήγε κόντρα (διακρίνουμε εδώ καλή πολιτική σκέψη) αλλά αντίθετα έδωσε άπειρα δείγματα καλής γειτονίας με προφανείς στόχους. Αναγνώρισε αυτό το «κράτος» αμβλύνοντας ταυτόχρονα όσο περισσότερο γινόταν τις εντάσεις μέσα στους Κούρδους της Τουρκίας, με ένα διάλογο που πήρε την ονομασία «Κουρδική Ατζέντα». Γιατί; Διότι δεν υπήρχε άλλος δρόμος. (Στην Κύπρο συνήθως παίρνουμε τον δρόμο που δεν υπάρχει). Ο άλλος δρόμος οδηγούσε σε τέτοια διάλυση τον τουρκικό κοινωνικό ιστό, με καθαρή την πιθανότητα ακόμα και διάσπασης της Τουρκίας. Έδωσε για να μην χάσει. Μάλιστα, ο Ερντογάν οφείλει στους Κούρδους και στο άνοιγμα του προς αυτούς, την περιφανή του νίκη στις εκλογές. Παράλληλα, η Τουρκία ξεκίνησε την προσπάθεια πρόσδεσής της στην ΕΕ. (Η Κύπρος ήταν σ' αυτό πολύ υποβοηθητική δίδοντας το 2004 ημερομηνία έναρξης διαπραγματεύσεων Τουρκίας-ΕΕ, θέμα για το οποίο έχω ακόμα πολλές απορίες. Ας είναι).

Αυτή, όμως, η εικόνα όπως την περιέγραψα, ανατράπηκε άρδην από την στάση τής χώρας απέναντι στην ούτω καλουμένη Αραβική Άνοιξη, και από την πολιτική Νταβούτογλου που θεώρησε ότι όλα όσα έτρεχαν γύρω του θα μπορούσαν να κάνουν την Τουρκία τον μεγάλο στρατιωτικό και πολιτικό και οικονομικό γίγαντα της περιοχής. Έχοντας αυτά κατά νουν ο κος Νταβούτογλου έκανε και δηλώσεις αποστασιοποίησης από την ΕΕ.

Όμως, ήρθαν τα πάνω-κάτω. Η επίθεση του Ισλαμικού Κράτους, μαζί με όλη την αναταραχή στην περιοχή, την διάσπαση στο Ιράκ, την μάχη για το ποιος θα επικρατήσει στην Συρία, το Ιράν, τον Λίβανος, την Χεζμπολάχ, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, αλλά πάνω απ' όλα η συνεπακόλουθη σύγκρουση του Ισλαμικού Κράτους με τους Κούρδους τής Συρίας και όχι μόνον, έφεραν το πρόβλημα στην περιφέρεια της Τουρκίας. Μια περιφέρεια ωστόσο που επικοινωνεί άμεσα, γρήγορα και ζωντανά (τολμώ να πω) με την καρδιά τής Τουρκίας. Και ενώ κατανοώ τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ Κούρδων τής Τουρκίας και Κούρδων τού Ιράκ και της Συρίας, είμαι σε θέση να πιστεύω πως σήμερα η καρδιά τής Τουρκίας κτυπά κουρδικά. Οι κίνδυνοι για την Τουρκία είναι υπαρκτοί! Άρα και για την Κύπρο. Γιατί; Το είπαμε ήδη. Όταν καίγεται το σπίτι τού γείτονα, πάρτε προφυλάξεις.

Ήδη οι Κούρδοι τής χώρας άρχισαν να εξεγείρονται γιατί η χώρα τους (η Τουρκία) δεν επιχειρεί να προστατεύσει τους αδελφούς Κούρδους τής Συρίας. Άρχισαν ήδη οι συγκρούσεις στην Κωνσταντινούπολη και όχι μόνο, με τους πρώτους δεκάδες νεκρούς. Ο κίνδυνος να χαθεί σε μερικά λεπτά όλη η εντύπωση που δημιουργήθηκε με χρόνια επίμονης εργασίας και που έλεγε πως οι Τούρκοι και οι Κούρδοι τής Τουρκίας είναι αδέλφια (το φώναξε με αυτά ακριβώς τα λόγια ο Ερντογάν πολλές φορές) και πως είναι δυνατή η συμβίωση μέσα στο πλαίσιο μιας ευρείας αυτονομίας, είναι πραγματικά μεγάλος.

Δεξαμενές σκέψεις στην Αμερική (απ' όπου εκπορεύεται το μέλλον) μιλούσαν εδώ και καιρό για την δημιουργία τουρκικού Κουρδιστάν. Άποψη μου είναι πως αν η Τουρκία δεν συναινέσει σε μια επίθεση από τα εδάφη της κατά του Ισλαμικού Κράτους, ή έστω να επιτρέψει την χρήση των αεροδρομίων της, θα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τα προβλήματα στα οποία αναφέρθηκα. Και αν δυσκολεύεται να το κατανοήσει, αυτό οφείλεται στην αδυναμία των ηγετών της (χαρακτηριστικό πολλών ηγετών ) να αλλάζουν άποψη πάνω σε κάτι που πίστευαν απόλυτα μέχρι χτες. Ακόμα και η απόφαση -υπό εξαναγκασμό - να επιτρέψει την διακίνηση στρατού από το ιρακινό Κουρδιστάν μέσω Τουρκίας προς το Κομπανί, αποδεικνύει τις ανησυχίες της. Κι' αυτό ανεξάρτητα από το γεγονός πως μέχρι την στιγμή που γράφω αυτές τις λέξεις δεν άνοιξε επί εδάφους αυτόν τον διάδρομο.

Με όλα αυτά ενώπιόν της γιατί κάνει όσα κάνει στην κυπριακή ΑΟΖ; Πολύ απλά. Για να δείξει ότι στέκει σαν περιφερειακή δύναμη. Ότι δηλαδή αυτό που πίστευε μέχρι χτες εξακολουθεί να ισχύει. Ότι, όχι μόνο μπορεί να διαχειριστεί όλα όσα περιέγραψα, αλλά και άλλα τόσα. Και για έναν ακόμα παρεμφερή λόγο. Τώρα, σκέπτεται, που όλοι κοιτούν αλλού ας κάνω μια βόλτα στην Μεσόγειο. Απ' αυτή την άποψη, ναι, όλοι κοιτούν αλλού, το λεν άλλωστε και οι ανακοινώσεις προς «υποστήριξη» των θέσεων μας οι οποίες είναι μάλλον αδύναμες. Πιστεύω δηλαδή πως δεν κάνει ότι κάνει για να μας πιέσει να διαμοιράσουμε τον υπόγειο πλούτο με τούς Τουρκοκύπριους σε περίπτωση λύσης. Είμαστε, άλλωστε, πέρα από πειστικοί πως δίκαια θα πράξουμε. Το εννοώ.

Υπάρχει, ίσως, και μια άλλη προοπτική. Να προχωρήσει δηλαδή η Τουρκία, σε δικές της γεωτρήσεις (με την προστασία των πολεμικών της) στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου, εκ μέρους δήθεν του ψευδοκράτους. Κάτι τέτοιο θα κορυφώσει μια κρίση με ανεξέλεγκτες συνέπειες.

Όμως, γιατί οι δηλώσεις υποστήριξης είναι αδύναμες; Τι θέλουν να μας πουν οι ξένοι με αυτή τους την στάση; Δεν είναι αυτό κάτι που πρέπει να εξετάσουμε; Μπορώ να σκεφτώ δυο τουλάχιστον λόγους: Αν απορρίψω μετ' αποστροφής την σκέψη πως δεν μας δίνουν και τόσο δίκαιο, ένας δεύτερος λόγος είναι πιθανόν η θέση πως μια κορύφωση της αντίδρασής τους μπορεί να σπρώξει και σε κορύφωση της έντασης. Και, χωρίς αμφιβολία, γιατί θεωρούν την κρίση που δημιουργείται ως ήσσονος σημασίας. Κάνουν δηλαδή διαχείριση. Δεν θα σκέπτονταν, όμως, καθόλου έτσι αν η Τουρκία έκανε το ίδιο σε μια πιο ισχυρή χώρα από την Κύπρο. Σε ένα τέτοιο υποθετικό σενάριο, η κρίση θα ήταν πραγματικά μεγάλη και συνακόλουθα και οι αντιδράσεις τους, μεγάλες στον ίδιο βαθμό. Μπορεί, όμως, η Κύπρος να καταστεί ισχυρό κράτος; Μπορεί να γίνει, θεωρώ, κράτος σεβαστό, μόνον αν λύσουμε το πρόβλημά μας. Αυτή πρέπει να είναι η μόνη κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε. Όλα τα αλλά θα οδηγήσουν μόνο σε περαιτέρω ένταση, με συνεπακόλουθο είτε από την μια να μας μείνει η διχοτόμηση, είτε από την άλλη, ακόμα χειρότερα, να μπούμε σε νέες περιπέτειες.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΛΥΘΕΙ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ

Μπορούμε να λύσουμε το Κυπριακό; Μπορούμε, εφόσον σταθούμε συνολικά, σοβαρά και υπεύθυνα απέναντι στο θέμα που μας απασχολεί και αν καταφέρουμε έτσι να ενεργοποιήσουμε ξανά τον διεθνή παράγοντα. Και αυτός θα ενεργοποιηθεί αν δει την συλλογικότητα, την σοβαρότητα και την υπευθυνότητα μας. Και αν εκ παραλλήλου ανοίξουμε δίαυλο επικοινωνίας με τον νέο πρόεδρο της Τουρκίας. Κι ακόμα αν προστρέξουμε προς τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας. Αν, δηλαδή, αντί όλοι εμείς οι πολιτικοί να αναλωνόμαστε σε συνεχείς επαφές στις ελεύθερες περιοχές, στραφούμε σε συντονισμένες συνεχείς και επίμονες επισκέψεις και συναντήσεις με τους Τουρκοκύπριους.
Δεν αρκούν αυτά; Τότε μόνον μια κρίση υψηλής έντασης θα οδηγήσει σε κάτι καινούργιο. Στην λύση ή στην κατάλυση! Και αν τίποτε απ' αυτά δεν γίνει, τότε θα αυξηθεί μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πίεση για το απ' ευθείας εμπόριο (το ανακόψαμε πριν μερικά χρόνια με μεγάλη προσπάθεια και δεκάδες συναντήσεις), θα αυξηθεί η πίεση για δυο Τουρκοκύπριους παρατηρητές, και δεν ξέρω αν αυτό στο τέλος δεν θα φέρει και το κλείσιμο των οδοφραγμάτων. Τι σημαίνει ακριβώς αυτό; Δεν σημαίνει μόνο μονιμοποίηση και παγιοποίηση της διχοτόμησης. Θα σημάνει την έναρξη μιας νέας περιόδου ισλαμοποίησης, φονταμενταλιστικής ισλαμοποίησης των κατεχομένων με προφανείς μεγάλους κινδύνους. Ήδη στα κατεχόμενα κτίστηκαν εκατοντάδες νέα τζαμιά, πολλαπλασιάστηκαν κατά μερικές εκατοντάδες χιλιάδες οι έποικοι, πράγμα που με κάνει προσωπικά να βλέπω πολύ καθαρά την μελλοντική εικόνα τής Κύπρου. Και η εικόνα που βλέπω δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αύξηση της απειλής για το μέλλον τόσο των Ελληνοκυπρίων όσο και των Τουρκοκυπρίων.

Ο πρόεδρος Αναστασιάδης αντιδρώντας στις παραβιάσεις εκ μέρους τής Τουρκίας ανέστειλε την συμμετοχή του στις συνομιλίες. Και καλά έκανε. Όμως, όταν σηκώνεις το πόδι σου, πρέπει να ξέρεις πού θα το πατήσεις. Όταν έχεις μπροστά στα μάτια σου ένα πρόβλημα, δεν πρέπει να χάνεις επαφή με τον ορίζοντα και τον πραγματικό μακρινό σου στόχο που στην προκειμένη περίπτωση είναι η αξιοποίηση του φυσικού αερίου και, φυσικά, η λύση τού κυπριακού.

Θα μείνω, όμως, ακόμα λίγο στις πρόσφατες παραβιάσεις (εκ μέρους τής Τουρκίας) στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Όταν ρώτησα πρόσφατα τον Γιασιάρ Γιακίς, πρώην υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας, γιατί τώρα αυτή η πρόκληση στην κυπριακή ΑΟΖ, απάντησε πως αυτά τα πράγματα είναι κάποτε προϊόν μιας δυναμικής, εννοώντας πως μπορεί όλο αυτό το ζήτημα να μην ήταν κατ’ ανάγκην κατόπιν αποφάσεων της πολιτικής ηγεσίας. Νομίζω πως αυτό είναι έκτος συζήτησης. Η Τουρκία είναι ένα τόσο συγκεντρωτικό κράτος, και ο ίδιος ο Ερντογάν στον ίδιο ή και μεγαλύτερο βαθμό συγκεντρωτικός, που είναι αδύνατον να έχει γίνει κάτι τέτοιο χωρίς την δική του προσωπική απόφαση. Αν δε, πάει κανείς λίγο πιο πίσω στο χρόνο, θα θυμηθεί πως οι πρώτες αντιδράσεις των Τούρκων αξιωματούχων για το φυσικό αέριο στις νότιες θάλασσες της Κύπρου, έλεγαν περίπου πως αυτός ο πλούτος δεν μπορεί παρά να ανήκει στην Τουρκία, και πως αυτό δεν είναι δυνατόν να αλλάζει επειδή μεταξύ της «χερσαίας» χώρας και των πηγών αυτών, συμβαίνει να υπάρχει ένα νησί. Άλλωστε γι αυτό είναι που δεν υπέγραψε και την σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Επιπρόσθετα, αυτό ακριβώς είναι που συμβαίνει και με την Ελλάδα. Δεν θα μπω σ' αυτό το ζήτημα, όμως, γιατί ίσως υπάρχουν διαφορές που αν επιχειρήσω να αναπτύξω, θα ξεφύγω πλήρως από το θέμα μου.

Η Τουρκία, λοιπόν, δεν αγωνίζεται για τους Τουρκοκύπριους. Τελευταία της έγνοια είναι αυτή. Θέλει να διασφαλίσει την συμμέτοχη της στο θέμα «φυσικό αέριο». Εμείς δεν αποκλείουμε και δεν πρέπει να αποκλείουμε μια συζήτηση και με την Τουρκία, είτε αυτή ενδιαφέρεται να είναι αγοραστής είτε ενδιαφέρεται να είναι ο διαμετακομιστικός χώρος. Μόνον αυτό, όμως, και μόνο υπό την προϋπόθεση λύσης τού κυπριακού προβλήματος και, βεβαίως, υπό την προϋπόθεση τούτο να είναι οικονομικά συμφέρον. Και αν είναι οικονομικά συμφέρον θα αποφασιστεί όχι μόνο από την Κύπρο αλλά και από τις εταιρείες που έχουν συμβληθεί, και ακόμα από τα κράτη που έχουν δικαιώματα στην λεκάνη, όπως είναι η Αίγυπτος, το Ισραήλ, ο Λίβανος και φυσικά και η Κύπρος. Υπ' αυτή την έννοια κανείς δεν μπορεί να αλλάξει την ροή των πραγμάτων στην περίπτωση που υπάρξει λύση στο κυπριακό πρόβλημα. Κατά την γνώμη μου, η λύση συμφέρει την Τουρκία, όπως συμφέρει και την Ελλάδα και τους Κύπριους και την Ευρώπη. Αν λοιπόν είναι συμφέρουσα γιατί δεν επέρχεται; Γιατί δεν συμβαίνει αυτό που συμφέρει να συμβεί; Νομίζω πως στην παρούσα συγκυρία (γιατί στο παρελθόν μπορεί άλλες αν ήταν οι αιτίες) ο βασικός λόγος είναι γιατί η Τουρκία δεν επιτρέπει στον εαυτό της μια ειλικρινή ανάγνωση των θέσεων της ελληνοκυπριακής πλευράς. Και από την άλλη, ενώ έχει συμφέρον από την λύση δεν έχει και κανένα κόστος από την μη λύση. Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε εμείς; Πέραν των όσων έχω ήδη καταθέσει, θέλω να επαναλάβω, να υποστηρίξω ξανά πως πρέπει να βρούμε την δίοδο που επικοινωνεί με την βασική πολιτική σκέψη τής Τουρκίας. Εννοώ, πρέπει να βρούμε συνομιλητή αξιόπιστο που να μιλά κατ' ευθείαν με τον πρόεδρο Ερντογάν. Έτσι μόνο θα κατανοήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει με το κυπριακό μέσα στο μυαλό τού νέου πρόεδρου. Αν δεν ξέρουμε τι σκέπτεται, δεν θα καταφέρουμε ποτέ την συνεννόηση. Και, βέβαια, ενόσω ενδιάμεσος είναι ο κος Έρογλου, άνθρωπος με διαχρονικούς αγώνες για την διχοτόμηση, δεν πρόκειται να βγούμε πουθενά.

Αυτό που αναζητώ να γίνει δεν είναι καθόλου δύσκολο. Οι Βρυξέλλες παρέχουν την δυνατότητα να βρει κανείς αυτή την δίοδο προς το γραφείο τού Ερντογάν. Μόνο έτσι θα διερευνηθεί αν η Τουρκία θα αναλάβει την πρωτοβουλία εκείνη που θα υλοποιεί το συμφέρον της. Πολλές φορές οι ηγέτες δεν ακολουθούν κατ' ανάγκην το συμφέρον τής χώρας τους για λόγους που έχουν να κάμουν είτε με εκλογικά αποτελέσματα, είτε με καθιερωμένες, στεριωμένες απόψεις, είτε από ανασφάλεια προς κινήσεις μεγαλύτερες από το ανάστημά τους. Πιθανόν ακόμα από έλλειψη πληροφόρησης, για να μην πω κάποτε και από παραπληροφόρηση. Δυστυχώς, όμως, είμαστε σε μια εποχή όπου η Τουρκία, ή προσωπικά ο κος Ερντογάν δεν βλέπει άμεσο όφελος από την λύση [του κυπριακού ζητήματος]. Το 2004 είχε ανάγκη την λύση (πιο σωστά είχε ανάγκη την ημερομηνία έναρξης διαπραγματεύσεων ένταξης) για να υποβαθμίσει ή και να εξαλείψει την δύναμη των στρατιωτικών. Τελικά το κατάφερε, λαμβάνοντας ημερομηνία έναρξης διαπραγματεύσεων, χωρίς τα πράγματα να καταλήξουν σε λύση, χωρίς να επιτευχθεί η αξιοποίηση αυτής του της ανάγκης. Σήμερα τα δεδομένα είναι διαφορετικά.

Θα σταθώ, όμως, λίγο παραπάνω στο θέμα «συμφέρουσα η λύση για την Τουρκία ή ζημιογόνα η μη λύση;». Πιο καθαρά στέκομαι στην άποψη που διατυπώνεται πως πρέπει να προκαλέσουμε κόστος στην Τουρκία. Πώς; Με το να διακόψουμε πλήρως τις συνομιλίες. Να παγώσουμε όλα τα κεφάλαια. Ακούγεται καλό. Ελκυστικό. Να ραβδίσουμε τον κατακτητή. Με βασανίζει αυτή η ιδέα, όμως καταλήγω πως αν κάνουμε κάτι τέτοιο, το πιο πιθανό είναι η Τουρκία να γυρίσει πλήρως την πλάτη της στην Ευρώπη. Θα παρέλθει έτσι άλλη μια δεκαετία. Και κάπου κοντά στο 2024 θα κάτσουμε να ξανασκεφτούμε. Δεν συμφωνώ, λοιπόν, με αυτή την γαργαλιστική ιδέα. Αν μπορούσαμε να προκαλέσουμε κόστος μεγάλο, άμεσο και σε μικρή διάρκεια χρόνου, τότε ναι είμαι έτοιμος να ακούσω ιδέες: Ιδέες που θα λαμβάνουν υπόψη και το πιθανό δικό μας κόστος.

Όμως, και από την μεριά των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων θα πρέπει να ιδωθεί το θέμα. Και από τις δυο πλευρές τής γραμμής που χωρίζει την Κύπρο στα δυο υπάρχει όλο και ενισχυόμενη μια ομάδα πολιτικών και πολιτών που είτε έχουν συνηθίσει σ’ αυτό που συμβαίνει, είτε γιατί ακόμα κάποιοι μπορεί και να ενδιαφέρονται να παραμείνουν τα πράγματα ως έχουν. Βαριά κουβέντα. Όμως, κάποτε οι άνθρωποι εθίζονται σε μια κατάσταση και δεν είναι πάντα σε θέση να ξέρουν ποιες αιτίες υπάρχουν πίσω από την άλφα ή βήτα συμπεριφορά τους. Αλλά αν θελήσω να ονομάσω τα πράγματα πιο καθαρά πρέπει να πω πως υπάρχουν πολιτικοί που στηρίζουν την πολιτική τους σταδιοδρομία στον μαξιμαλισμό, την υπερβολή, και τον υπερπατριωτισμό. Υποθέτω, μάλιστα, ότι ψηλώνουν τόσο πολύ τον πήχη των προσδοκιών, έτσι που όταν επιχειρήσουν να τον υπερβούν, περνούν πάντα από κάτω. Σκόπιμα ή όχι, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Όμως και πάλι δεν είναι αυτή η βασική αιτία της μη λύσης: Η βασική αιτία είναι πως η Τουρκία δεν έχει εκδημοκρατιστεί στον βαθμό εκείνο που θα την κάνει να σέβεται πραγματικά το δικαίωμα ενός άλλου κράτους, όσο μικρό κι αν είναι αυτό το κράτος, να υπάρχει και να λειτούργει απρόσκοπτα τις εξουσίες του.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Ας δούμε, όμως, τώρα αν η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να παίξει έναν πιο καταλυτικό ρόλο. Το επιχείρησε βέβαια το 2004, και ένεκα του αρνητικού τελικού αποτελέσματος, άφησε να διαρρεύσει μια δεκαετία χωρίς ουσιαστική στήριξη στις προσπάθειες επίλυσης. Αντίθετα, μάλιστα, έδειχνε μια κόπωση απέναντι στο πρόβλημα πράγμα που βίωσα πολλές φορές σε διάφορες συναντήσεις μου. Ενίοτε δε αυτή η κόπωση εμφανιζόταν με την μορφή συγκεκαλυμμένης αδιαφορίας. Πολλές φορές τελείως απροκάλυπτης.

Αν δε κοιτάξουμε και προς την μεριά κάποιων χωρών που δεν θέλουν επ' ουδενί την ένταξη της χώρας αυτής στην Ένωση, καταλαβαίνουμε πόσο δυσκόλευαν ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Δήλωναν, μάλιστα, πολλοί αξιωματούχοι αυτών των χωρών πως η Τουρκία δεν μπορεί να ενταχθεί χωρίς λύση στο κυπριακό. Τι υπέροχη δήλωση! Μια δήλωση, όμως, που στην πραγματικότητα σημαίνει «ας μην ενταχθεί ποτέ, και ας μην λυθεί ποτέ». Ή, ας μείνει άλυτο προκειμένου να μην ενταχθεί η Τουρκία. Τι τραγική κοροϊδία. Μια τέτοια δήλωση χειροκροτήθηκε άκριτα πολλές φορές από Ελληνοκύπριους πολιτικούς. Ενώ αυτό που έπρεπε να κάναμε είναι να ανοίγαμε τουλάχιστον την συζήτηση για να περάσουμε το μήνυμά μας, ότι είμαστε ειλικρινείς στην πρόθεση μας να στηρίζουμε την ένταξη της Τουρκίας, εφόσον βέβαια ενεργήσει προς την κατεύθυνση της λύσης. Αν μη τι άλλο, για να μην μας περνούν για κορόιδα. Θυμάμαι κάποτε μια επίσκεψη της Επιτροπής Εξωτερικών τού κυπριακού κοινοβουλίου στην Γαλλία. Είχαμε συνάντηση με τον πρόεδρο της Γερουσίας, και όταν μας έβαλε τη συγκεκριμένη τοποθέτηση, επιχείρησα να ανοίξω την συζήτηση για την δική μας ανάλυση πάνω στο ζήτημα. Δεν ξέρω αν έπεισα τον ίδιο, διερωτώμαι πάντως αν έπεισα τους συναδέλφους. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος (αν θες να πείσεις) σ' αυτές τις επίσημες συναντήσεις, από το να είσαι ειλικρινής, να εκφράζεις τις απόψεις σου και να αναζητάς να αναπτύξεις τον προβληματισμό σου. Αλλιώτικα αυτές οι ούτω καλούμενες επίσημες συναντήσεις καταντούν απλή αιτία δημόσιων δηλώσεων, χωρίς αποτέλεσμα και χωρίς αντίκτυπο πάνω στις εξελίξεις.

Υπάρχουν, λοιπόν, χώρες που κρύβονται πίσω από το κυπριακό και δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να το αλλάξεις παρά μόνο με την αναζήτηση κοινών συμφερόντων. Σήμερα μπορεί να δημιουργείται αυτό το κοινό συμφέρον, ένεκα των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή μας. Αυτό, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που όλο και μεγαλώνουν στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης δίνει μια προοπτική. Αν δηλαδή η Ευρώπη, αν κυρίως η Γερμανία και η Γαλλία έχουν προβλήματα στην ασφαλή, έγκαιρη και επαρκή εξασφάλιση φυσικού αερίου από την Μόσχα, είναι λογικό να σκεφτούν την πιθανότητα, μέρος έστω αυτών των αναγκών τους, να καλυφθεί από τα ενεργειακά αποθέματα της λεκάνης τής Μεσογείου. Και για να γίνει αυτό πρέπει να λυθεί το κυπριακό, να μπει η Τουρκία σε έναν καθαρά ενταξιακό ρυθμό, και συνακόλουθα να υπάρξει η δυνατότητα αυτής της νέας ασφαλούς τροφοδοσίας. Δεν αγνοώ καθόλου τον μεγάλο κίνδυνο να αποτελέσουν αυτά τα αποθέματα αιτία να βαθύνει η διχοτόμηση, και να στήσει θεμέλια που θα στερεωθούν τόσο βαθιά όσο είναι και το βάθος των ενεργειακών αυτών αποθεμάτων. Ας θυμηθούμε εδώ και πρόσφατη δήλωση του υφυπουργού Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών, που όταν ρωτήθηκε τι θα γίνει με αυτά τα αποθέματα χωρίς λύση είπε περίπου «υπάρχουν εν εξελίξει συνομιλίες, αν δεν καταλήξουν, οι εταιρείες δεν μπορούν να περιμένουν επ' αόριστον»! Νομίζω πως αυτό από μόνο του λέει πολλά. Ή τα λέει όλα.

Σήμερα, όμως, υπάρχει μια ελαφρώς διαφορετική εικόνα στην στάση τουλάχιστον της Ευρώπης, ίσως δε και της ίδιας τής Τουρκίας. Μπορεί ο κος Γιουνκέρ να έχει δηλώσει πως δεν πρόκειται να υπάρξει καμία διεύρυνση στα επόμενα πέντε χρόνια, αλλά αυτό από μόνο του δεν σημαίνει και πολλά πράγματα, αφού ούτως ή άλλως η Τουρκία είναι αδύνατον να ενταχθεί σ' αυτό το διάστημα. Μπορεί, όμως, να συνεχιστεί απρόσκοπτα η ενταξιακή διαδικασία, εφ όσον η Τουρκία επιχειρήσει ομαλοποίηση των σχέσεων με την Κύπρο, παύσει αυτή την ακραία προκλητική στάση της απέναντι στο δικαίωμα της Κύπρου να ασκεί τα δικαιώματά της στη Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη, και στραφεί ειλικρινά προς την κατεύθυνση επίλυσης του κυπριακού. Μέσα στο Κοινοβούλιο και μέσα στην Επιτροπή υπάρχει συνεχής και επίμονη προσπάθεια να ανοίξουν νέα ενταξιακά κεφάλαια. Να ανοίξει, δηλαδή, η Κύπρος κάποια κεφάλαια. Δεν μπορώ καθόλου να κατανοήσω πώς είναι δυνατόν να συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο, χωρίς να γίνουν όσα ανέφερα προηγουμένως. Και δεν κατανοώ καθόλου πώς αναμένουν κάποιοι από την Κύπρο να προχωρήσει σε κάτι τέτοιο χωρίς ισοδύναμο αντάλλαγμα. Εκείνο, όμως, που είναι τελείως ακατανόητο είναι η επιδίωξη ανοίγματος κεφαλαίων, χωρίς καν αναφορά στην βασική αιτία που τα κρατά κλειστά. Ακόμη παραπάνω, χωρίς καμία αναφορά ούτε καν στην χώρα που δεν επιτρέπει το άνοιγμα τους. Τα κεφάλαια είναι κλειστά, διότι η Τουρκία δεν υλοποιεί τις δεσμεύσεις που ανέλαβε. Μόνη λύση η ειλικρινής αντιμετώπιση του θέματος. Να λεχθεί, δηλαδή, στην Τουρκία πως υπάρχει δρόμος, και αυτός είναι η εκ νέου ανάληψη πρωτοβουλίας επίλυσης. Δεν μπορεί η Τουρκία να συνεχίσει να επικαλείται την στάση της το 2004. Είμαστε ήδη δέκα χρόνια μετά, και πολιτική είναι, μεταξύ άλλων, να πατάς γερά στο παρόν. Το 2004 είναι εκεί, αλλά το 2014 είναι εδώ!

Επανέρχομαι, όμως στον, κ. Γιουνκέρ γιατί πιστεύω πως είναι ένας άνθρωπος που αντιλαμβάνεται την κατάσταση, και ως εκ τούτου τείνω να νομίζω πως θα ξεκαθαρίσει στους Τούρκους συνομιλητές του την εικόνα. Κάποιος, άλλωστε, πρέπει να το κάνει. Την Ευρώπη την διοικούν άνθρωποι επιπόλαιοι και αφελείς. Αλλά και άνθρωποι σοβαροί και υπεύθυνοι. Να βρούμε τους σοβαρούς και τους υπεύθυνους και να κάνουμε μαζί τους την δουλειά.

Βλέπω, όμως, και μια σχετική αλλαγή τουλάχιστον στη ρητορική τής Τουρκίας απέναντι στην Ένωση. Τόσο ο νέος υπουργός για ευρωπαϊκά ζητήματα, ο κος Μποσκίρ, όσο ακόμα και ο κος Νταβούτογλου έχουν κάνει πρόσφατα δηλώσεις που δείχνουν πως η Τουρκία κατανοεί πως πρέπει να κοιτάξει ξανά προς την Ευρώπη. Έστρεψαν την πλάτη στην Ευρώπη πιστεύοντας πως η ούτω καλούμενη Αραβική Άνοιξη (που μετατράπηκε σε βαρύ χειμώνα ) τους έδινε την δυνατότητα να γίνουν αυτό που ονόμασα στην αρχή, μεγάλη, στρατιωτική, και οικονομική, και πολιτική δύναμη της Ευρασίας. Αλλά τώρα αντιλαμβάνονται επώδυνα πως χωρίς την σύνδεση με την Ευρώπη τα πράγματα δυσκολεύουν. Ελπίζω αυτή η νέα ρητορική να γίνει πράξη προς όφελος της ιδίας της Τουρκίας, της Κύπρου, αλλά και της Ευρώπης. Προς τούτο (προς όλα τούτα) αναζητείται το ανάστημα των ηγετών.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr