Αποδεχόμενοι την αλ Κάιντα

Από την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η Ουάσιγκτον θεωρεί την αλ Κάιντα ως την μεγαλύτερη απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες, την οποία πρέπει να εξαλείψει, ανεξάρτητα από το κόστος ή τον χρόνο. Αφότου η Ουάσιγκτον σκότωσε τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, το 2011, έκανε τον Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, τον νέο ηγέτη της αλ Κάιντα, τον επόμενο υπ’ αριθμόν ένα στόχο της. Αλλά η αστάθεια στην Μέση Ανατολή μετά τις αραβικές επαναστάσεις και η ραγδαία άνοδος του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της αλ-Σαμ (ISIS) απαιτεί από την Ουάσιγκτον την επανεξέταση της πολιτικής της εναντίον της αλ Κάιντα, κυρίως την στόχευση του Ζαουάχρι. Το να αποσταθεροποιηθεί η αλ Κάιντα αυτήν την στιγμή μπορεί στην πραγματικότητα να επιβαρύνει τις προσπάθειες των ΗΠΑ να νικήσουν το ISIS.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα ασταμάτητα χτυπήματα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν αποδυνάμωσαν την αλ Κάιντα καταστρέφοντας την κεντρική διοίκηση της οργάνωσης και καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο τον σχεδιασμό επιθέσεων κατά της Δύσης. Η συντριβή του πυρήνα της αλ Κάιντα επιδείνωσε, επίσης, τις δυσκολίες που ήδη αντιμετώπιζε στην επικοινωνία και την εποπτεία των διάφορων φυλακίων της. Ως αποτέλεσμα, αυτά τα παρακλάδια είτε αποκλείστηκαν από την στρατηγική της μητρικής οργάνωσης πολεμώντας τα τοπικά καθεστώτα είτε απέτυχαν γιατί στόχευσαν πολύ ψηλά βάζοντας στο στόχαστρο Μουσουλμάνους πολίτες, κυρίως Σιίτες. Για παράδειγμα, ο Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαρκάουι, πρώην ηγέτης της αλ Κάιντα στο Ιράκ, διεξήγαγε μια μη εγκεκριμένη επίθεση τον Νοέμβριο του 2005 που σκότωσε πολλούς πολίτες στο Αμμάν, το οποίο ήταν επίσης έξω από την περιοχή ευθύνης του. Αυτοί οι περισπασμοί εμπόδισαν τα διάφορα παρακλάδια από το να συνεισφέρουν ιδιαίτερα στον πρωταρχικό στόχο της αλ Κάιντα για την καταπολέμηση της Δύσης, ή αλλιώς του «μακρινού εχθρού». Με την εξαίρεση της θυγατρικής της στην Υεμένη, οι υπο-οργανώσεις της αλ Κάιντα περιορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό στην στόχευση του «κοντινού εχθρού» στις καθορισμένες τους ζώνες. Κι έτσι, παρά την συμβολή τους στην διάδοση της αλ Κάιντα, τα παρακλάδια της αποτέλεσαν περισσότερο βάρος παρά σύμμαχο της οργάνωσης.

Αλλά σήμερα, η αλ Κάιντα, αν κι εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρή απειλή, είναι μόνο μια από τις πολλές που προέρχονται από την Μέση Ανατολή. Η Ουάσιγκτον δεν είναι υποχρεωμένη να περιορίσει μόνο τις ηγεμονικές φιλοδοξίες του Ιράν, το οποίο απειλεί συμμάχους των ΗΠΑ, αλλά και να καταπολεμήσει την επέκτασης του ISIS. Η αποτυχία της Ουάσινγκτον να ισορροπήσει αυτά τα αποκλίνοντα συμφέροντα έγινε εμφανής όταν έκανε το λάθος να συνδέσει τους βομβαρδισμούς στόχων του ISIS στην Συρία με τις επιθέσεις στην οργάνωση Χορασάν της αλ Κάιντα –επιχειρησιακοί πυρήνες συνδεδεμένοι με το Jabhat al-Nusra (αλ Κάιντα στην Συρία), που σχεδιάζει επιθέσεις στην Δύση. Η διπλή αυτή επίθεση ενίσχυσε την άποψη των τζιχαντιστών ότι η Ουάσιγκτον είναι εχθρική προς τους Σουνίτες Μουσουλμάνους, ενώ είναι έτοιμη να διαπραγματευτεί με το δολοφονικό καθεστώς των Αλεβιτών του προέδρου της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ. Όχι μόνο τα χτυπήματα δίνουν στην al-Nusra μια ώθηση δημοτικότητας -οι Σουνίτες είδαν πως μια οργάνωση που έχει ως βασικό στόχο την καταπολέμηση του Άσαντ δέχθηκε επίθεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες- αλλά έχουν, επίσης, καταστήσει δυσκολότερο για την Ουάσιγκτον να πείσει τους Σουνίτες αντάρτες να πολεμήσουν εναντίον του Ισλαμικού Κράτους και παρότρυνε την al-Nusra να επιτεθεί σε ομάδες ανταρτών που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ στην βόρεια Συρία. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, η Harakat Hazm, μια από τις κυριότερες μετριοπαθείς οργανώσεις ανταρτών στην Συρία που υποστηρίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανακοίνωσε την διάλυσή της μετά από τις ήττες που υπέστη από την al-Nusra.

Η απροθυμία της Ουάσιγκτον να αναπτύξει μάχιμες δυνάμεις εναντίον του ISIS έχει περιορίσει τις επιλογές της σε εναέριες δυνάμεις και στην εξάρτηση της από τις στρατιωτικές δυνάμεις των συμμάχων. Υπάρχουν μερικά πλεονεκτήματα σε αυτήν την στρατηγική και κάποιες ενδείξεις ότι πράγματι αποδίδει καρπούς: Η εκπληκτική πορεία του ISIS έχει αντιστραφεί σε ορισμένες περιοχές, όπως στην Sinjar του Ιράκ και το Kobani στην Συρία. Αλλά η απροθυμία της να επενδύσει περισσότερους αμερικανικούς πόρους έχει το τίμημα της: Οι Ηνωμένες Πολιτείες συμβιβάζονται με μια περιορισμένη και σταδιακή πρόοδο, η οποία θα είναι ανεπαρκής για την καταστροφή του ISIS.

Κατά συνέπεια, το ISIS έχει προσαρμοστεί στην αεροπορική εκστρατεία των ΗΠΑ με την επέκτασή του πέρα από τα ιρακινά και συριακά θέατρα. Πρόσφατα ανακοίνωσε την δημιουργία νέων Wilayat (επαρχιών) στο Αφγανιστάν, την Αλγερία, την Λιβύη, την Σαουδική Αραβία και την Υεμένη, ενώ εισήγαγε ένα νέο σύνθημα: «Παραμένουμε και επεκτεινόμαστε». Μια σειρά επιθέσεων από πράκτορές του στην χερσόνησο του Σινά και στην Λιβύη έδωσε αξιοπιστία στην προσπάθειά του να αναπτυχθεί και βοήθησε να μαλακώσει τα χτυπήματα των αεροπορικών επιδρομών στο Ιράκ και την Συρία.

Για να καταφέρει ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, να εκπληρώσει την υπόσχεσή του να «υποβαθμίσει και τελικά να καταστρέψει» το ISIS, θα πρέπει να αποδυναμώσει τον έλεγχο του ISIS στην Μοσούλη, την Raqqa, και σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και να σταματήσει την επέκτασή του. Αθέλητα, η προσεκτική προσέγγιση της στρατιωτικής επέμβασης της κυβέρνησης μετέτρεψε την αλ Κάιντα -η οποία βλέπει το ISIS ως επαναστατημένο παρακλάδι- σε έναν σημαντικό παίκτη στον περιορισμό της ανάπτυξης του ISIS.

Αυτό το πλεονέκτημα μπορεί να μην διαρκέσει πολύ. Τα εκπληκτικά εδαφικά κέρδη του ISIS και η ικανότητά του να στρατολογήσει περίπου 20.000 μαχητές (περισσότερους από κάθε άλλη τρομοκρατική οργάνωση από το 1980, σύμφωνα με το Διεθνές Κέντρο για την Μελέτη της Ριζοσπαστικοποίησης και της Πολιτικής Βίας) ασκούν πίεση στην αλ Κάιντα, ιδιαίτερα στα διάφορα παρακλάδια της, να αποστατήσουν και να μεταπηδήσουν στο τρένο του ISIS. Με την αυτοανακήρυξή του ως χαλίφη, ο ηγέτης του ISIS, Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, αποκάλυψε ότι οι φιλοδοξίες του εκτείνονται πέρα από την κατάκτηση του Ιράκ και της Συρίας. Απαίτησε ουσιαστικά όλες οι άλλες οργανώσεις τζιχαντιστών να ορκιστούν πίστη σ’ αυτόν. Αν ο Μπαγκντάντι κατάφερνε να πετύχει, θα διοικούσε μια πολύ πιο ισχυρή δύναμη, με αποκτήματα σε όλη την Μέση Ανατολή, την βόρεια Αφρική και την Ευρώπη. Η πίεση για ένωση όλων των τρομοκρατικών οργανώσεων σε ένα στρατόπεδο κατάφερε μόνο να αυξηθεί μετά την συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών στην καταπολέμηση του ISIS τον Αύγουστο, όταν ηγέτες των τζιχαντιστών, όπως ο Abdallah Muhammad al-Muhaysini στην Συρία, καθώς και ο Abu Qatada al-Filistini και ο Abu Muhammad al-Maqdisi στην Ιορδανία, ζήτησαν από όλες τις παρατάξεις να ξεπεράσουν τις διαφορές τους και να ενωθούν ενάντια στην αμερικανική «επιθετικότητα».

Παρότι η αλ Κάιντα συμφωνεί πως οι τζιχαντιστές θα πρέπει να συνεργαστούν κατά του κοινού εχθρού τους, τις Ηνωμένες Πολιτείες, αρνείται να ενταχθεί στο ISIS ακολουθώντας τον Μπαγκντάντι. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο Ζαουάχρι ασκεί λιγότερη επιρροή από τον προκάτοχό του, ήταν μέχρι τώρα σε θέση να κρατήσει όλα τα παρακλάδια της αλ Κάιντα στο πλευρό του. Παρότι όλα τα παρακλάδια ανανέωσαν τον όρκο πίστης τους στην αλ Κάιντα μετά την ανακοίνωση των σχεδίων του Μπαγκντάντι για δημιουργία χαλιφάτου, υπήρξε μια αλλαγή ηγεσίας στην al Shabab (υπο-οργάνωση της αλ Κάιντα στην Σομαλία), η οποία την κατέστησε πιο επιρρεπή σε αποστασίες. Ωστόσο, ο Αχμέντ Ομάρ, ο οποίος τον Σεπτέμβριο του 2014 διαδέχτηκε τον Ahmed Godane, επέλεξε να ανανεώσει την πίστη του στην αλ Κάιντα. Όσο ο Ζαουάχρι είναι ζωντανός, οι ηγέτες των παρακλαδιών της αλ Κάιντα, οι οποίοι είναι υπόχρεοι σε αυτόν με προσωπικό όρκο φαίνεται λιγότερο πιθανό να μεταστρέψουν την συμμαχία τους και να ενωθούν με το ISIS.

Αλλά αν και όταν η Ουάσιγκτον καταφέρει να σκοτώσει τον Ζαουάχρι, οι ηγέτες των υπο-οργανώσεων της αλ Κάιντα θα έχουν την ευκαιρία να επανεξετάσουν το αν θα παραμείνουν με την αλ Κάιντα ή θα συμμετάσχουν στο χαλιφάτο του Μπαγκντάντι. Είναι πιθανό ο διάδοχος του Ζαουάχρι να είναι σε θέση να διατηρήσει την ενότητα της αλ Κάιντα, ιδιαίτερα αν αυτός είναι ο Nasir al-Wuhayshi, ο λεγόμενος γενικός διευθυντής της αλ Κάιντα και ο επικεφαλής του παρακλαδιού της Υεμένης. Αλλά είναι πιο πιθανό η αλ Κάιντα να προσχωρήσει, σε περίπτωση απουσίας του Ζαουάχρι, στο στρατόπεδο του ISIS, προσφέροντας ανθρώπινο δυναμικό, πόρους και πρόσβαση σε θέατρα [επιχειρήσεων], όπως εκείνα της Αλγερίας και της Υεμένης, όπου η κυριαρχία της αλ Κάιντα έχει μέχρι στιγμής εμποδίσει την επέκταση του ISIS.

Περισσότερο από ό, τι κατά την διάρκεια της εποχής του Μπιν Λάντεν, η συνεκτικότητα της αλ Κάιντα εξαρτάται από την ικανότητα της ηγεσίας της να κρατήσει τα διάφορα παρακλάδια ενωμένα, ενώ είναι ασαφές το εάν η αλ Κάιντα μπορεί να αντέξει άλλη διαδοχή, από την στιγμή που οι βετεράνοι ηγέτες της αλ Κάιντα έχουν ελαττωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, καθιστώντας την περισσότερο εξαρτημένη από μορφές της παλιάς φρουράς, όπως ο Ζαουάχρι, για την διατήρηση της ενότητάς της. Ως εκ τούτου, η μοίρα της οργάνωσης ίσως να εξαρτάται από την προσωπική επιβίωση του Ζαουάχρι. Σίγουρα είναι ειρωνικό το γεγονός ότι σε αυτό το σημείο, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πιο κοντά από ποτέ στο να καταστρέψουν την αλ Κάιντα, να εξυπηρετούνται τα συμφέροντά της καλύτερα με την διατήρηση της τρομοκρατικής οργάνωσης στην επιφάνεια και του Ζαουάχρι στην ζωή.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143238/barak-mendelsohn/accepting...

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/BarakMendelsohn

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr