Ευκαιρία μέσα στο χάος

Μέχρι τα τέλη του 2006, οι Σαντριστές ήταν μια επιβλητική δύναμη στο Ιράκ. Ο Μουκτάντα αλ-Σαντρ ήταν μια ισχυρή εθνική προσωπικότητα, οι Σαντριστές πολιτικοί ήταν ένα κεντρικό συστατικό της ιρακινής κυβέρνησης, και το κίνημα ήταν το σχεδόν αποκλειστικό πολιτικό όχημα για την άνθηση των αδικημένων Σιιτών του Ιράκ. Ο Στρατός Mehdi, εν τω μεταξύ, ήταν πιο μεγάλος και πιο ισχυρός από ποτέ. Η πολιτοφυλακή είχε απορροφήσει λεγεώνες νέων στρατολογήσεων, ήλεγχε εκτεταμένο έδαφος, και οι μαχητές του θα μπορούσαν να επικαλεστούν σημαντικό μερίδιο για το ότι γύρισαν το ρεύμα του σεχταριστικού πολέμου. Επιπλέον, οι δημογραφικές αλλαγές που είχαν σαρώσει την Βαγδάτη ήταν ευοίωνες για το μέλλον των Σαντριστών. Η πόλη δεν ήταν μόνο πιο σιιτική από κάθε άλλη φορά στην μακραίωνη ιστορία της, αλλά οι υποστηρικτές του κινήματος των αδικημένων είχαν επίσης αυξηθεί ως ποσοστό αυτής της σιιτικής πλειοψηφίας, και επίσης επεκτείνονταν εδαφικά.

Ωστόσο, παρά τις σημαντικές προόδους τον Σαντριστών, αντιμετώπισαν σημαντικά και αυξανόμενα προβλήματα. Πρώτον, ενώ η άνοδος των Σαντριστών στην εξουσία είχε φέρει μια ευρεία σειρά από οφέλη, με την ισχύ ήρθαν και αυξημένες ευθύνες, αυξημένες προσδοκίες, και ένταση του δημόσιου ελέγχου. Οι επιτυχίες τους έφεραν πρόσθετα βάρη που πάσχιζαν να διαχειριστούν. Δεύτερον, η υπεροχή του Στρατού Mehdi στην Βαγδάτη είχε συνδυαστεί με την εντατικοποίηση της φήμης του για ωμή βία, καθώς και με την επιδείνωση των οργανωτικών προβλημάτων του. Η πολιτοφυλακή είχε αυξηθεί μαζικά, αλλά είχε γίνει όλο και πιο αμφιλεγόμενη και δομικά ασυνάρτητη. Τρίτον, η επικείμενη νίκη των Σιιτών στον θρησκευτικό πόλεμο σήμαινε ότι, στα μάτια του πρωθυπουργού Νούρι αλ-Μαλίκι και των κυρίαρχων παικτών του σιιτικού κατεστημένου, ο Στρατός Mehdi είχε υπηρετήσει τον σκοπό του. Η μειωμένη απειλή από την αλ Κάιντα και την εξέγερση των Σουνιτών σήμαινε την διάλυση της κύριας δύναμης που είχε φέρει κοντά τις αντίπαλες σιιτικές παρατάξεις εξ αρχής.

Βασανισμένοι από μια σειρά από εσωτερικά προβλήματα, και αντιμετωπίζοντας μια σειρά από εξωτερικές προκλήσεις, οι Σαντριστές θα βιώσουν μια απότομη πτώση στην μοίρα τους κατά την διάρκεια του 2007 και του 2008. Μη δυνάμενοι να κεφαλαιοποιήσουν τα κέρδη τους από τους σκληρούς τους αγώνες, οι Σαντριστές βρέθηκαν προδομένοι από τους αντιπάλους τους στο σιιτικό κατεστημένο και εκτεθειμένοι σε μια καταστροφική υπό αμερικανική ηγεσία επίθεση στο πλαίσιο της αναταραχής. Ο Muqtada οδηγήθηκε στην εξορία, οι Σαντριστές πολιτικοί έγιναν παρείσακτοι και πάλι, και ο Στρατός Mehdi οδηγήθηκε σε σημείο που ο Muqtada αισθάνθηκε υποχρεωμένος να τον διαλύσει εντελώς.

Μαχητές του Στρατού Mehdi πιστοί στον κληρικό Moqtada al-Sadr παρελαύνουν στην Σαντρ Σίτι της Βαγδάτης, στις 21 Ιουνίου 2014. AHMED SAAD / REUTERS
----------------------

Σε αντίθεση με τις συχνά ολέθριες προειδοποιήσεις των σύγχρονων παρατηρητών, ο Στρατός Mehdi κυνηγήθηκε από το πεδίο χωρίς μια μεγάλης κλίμακας έκρηξη βίας. Αντ’ αυτού, με εξαίρεση την φευγαλέα αναταραχή τον Μάρτιο του 2008 και τις σποραδικές συγκρούσεις με τις αμερικανικές και ιρακινές δυνάμεις κατά τους μήνες που ακολούθησαν, η πολιτοφυλακή φάνηκε να καταρρέει. Όχι μόνο οδηγήθηκε έξω από το έδαφος που είχε καταλάβει κατά την διάρκεια του θρησκευτικού πολέμου, αλλά επίσης αναγκάστηκε να παραχωρήσει τον έλεγχο της εδαφικής καρδιάς του κινήματος των Σαντριστών. Η έκταση της ήττας στην Βαγδάτη και το νότιο Ιράκ ήταν τέτοια που ο Muqtada διέταξε την συνολική διάλυση της άλλοτε τρομερής πολιτοφυλακής, αφήνοντας ερωτηματικά για την μελλοντική κατεύθυνση ενός αναζωπυρωμένου κινήματος.

Η στενή μελέτη της εκστρατείας του Στρατού Mehdi εκθέτει το πώς και το γιατί η πολιτοφυλακή κατέρρευσε με τον τρόπο που το έκανε. Με την κινητοποίηση δεκάδων χιλιάδων νέων ανδρών, ο Στρατός Mehdi είχε γίνει μια από τις πιο τρομερές δυνάμεις στο μετα-Σαντάμ Ιράκ. Ωστόσο, παρά την εντυπωσιακή ανάπτυξη της πολιτοφυλακής, η ηγεσία των Σαντριστών δεν ήταν σε θέση να συσπειρώσει μια συνεκτική, συνεπή, βασισμένη στην μάζα εξέγερση από την δημογραφική τους βάση. Κατά την εξέταση της τύχης του Στρατού Mehdi σε τοπικό επίπεδο, είναι προφανές ότι το αποτέλεσμα αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό προκαθορισμένο από την κατάσταση της ιρακινής κοινωνίας. Με τους Σιίτες της κατώτερης τάξης του Ιράκ να έχουν ρημάξει και κατακερματιστεί από μια σειρά από ιστορικές δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένων παραγόντων τόσο τετριμμένων όπως η μεγάλης κλίμακας μετανάστευση από την ύπαιθρο προς τις πόλεις και ο φυλετικός κατακερματισμός, και τόσο εξαιρετικών όπως οι επιδρομές της μπααθικής διακυβέρνησης και οι στερήσεις από τις κυρώσεις που επέβαλε ο ΟΗΕ κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990), η κοινωνία των πολιτών δεν ήταν απλώς άγονο έδαφος για την καλλιέργεια της λαϊκής εξέγερσης, αλλά, σε ορισμένα σημεία, ήταν τοξική. Σύμφωνα με τις βέλτιστες πρακτικές των εξεγερτικών επιχειρήσεων, ο Στρατός Mehdi είχε μεγαλώσει γινόμενος τοπικός, και απορροφώντας τοπικά τμήματα της ιρακινής κοινωνίας γειτονιά-προς-γειτονιά. Με τον τρόπο αυτό, κατέκτησε ευρέα εδάφη του Ιράκ. Ωστόσο, λόγω της ταλαίπωρης κατάστασης της ιρακινής κοινωνίας και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών εκείνων που ήρθαν να κυριαρχήσουν στις τάξεις της πολιτοφυλακής, αυτή η ίδια η διαδικασία δηλητηρίασε τον Στρατό Mehdi εκ των έσω.