Διαίρει και βασίλευε στην Συρία και το Ιράκ

Ο βομβαρδισμός ενός ρωσικού επιβατηγού πάνω από το Σινά [2] τον Οκτώβριο, ακολουθούμενος γρήγορα από τις επιθέσεις στο Παρίσι τον Νοέμβριο [3], δημιούργησαν μια ευρεία διεθνή συναίνεση ότι το Ισλαμικό Κράτος (ISIS [4]) προελαύνει και πρέπει να σταματήσει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες [5] είχαν αναγνωρίσει το ίδιο -τουλάχιστον ρητορικά- πριν από ένα χρόνο. Τον Σεπτέμβριο του 2014 ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιδιώξουν να «υποβαθμίσουν και τελικά να καταστρέψουν» [6] την οργάνωση, αλλά προειδοποίησε ότι η εκστρατεία θα είναι μακρά και δύσκολη. Όντως.

Απρόθυμη να δεσμεύσει επίγειες δυνάμεις για να ανατρέψει το τζιχαντιστικό κράτος, η Ουάσιγκτον συμβιβάστηκε με μια σταδιακή προσέγγιση, η οποία προέβλεπε μια πολύ περιορισμένη εφαρμογή ισχύος. Στην πραγματικότητα, ο ρυθμός των αμερικανικών χτυπημάτων στο ISIS ήταν τόσο αργός που οι επιθέσεις έφτασαν να είναι μια στρατηγική ανάσχεσης. Οι περιορισμοί μιας τέτοιας ανάσχεσης έγιναν ιδιαίτερα εμφανείς τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Η στρατηγική είχε δώσει χρόνο στο ISIS να εδραιώσει τον έλεγχό του, να εκπαιδεύει τρομοκράτες, και να «φυτέψει» πράκτορες στις Δυτικές χώρες. Από τα ερείπια αυτής της αποτυχημένης στρατηγικής, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να δημιουργήσουν κάτι νέο και τολμηρό.

ΠΙΚΡΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ

Η αρχική αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών απέναντι στο ISIS διαμορφώθηκε από τις πικρές εμπειρίες τους στο Ιράκ [7] και το Αφγανιστάν [8]. Ο Ομπάμα πίστευε ότι η εκλογή του τού έδωσε σαφή εντολή για να βγάλει τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Μέση Ανατολή και, γενικότερα, να μειώσει την εξάρτηση της Ουάσινγκτον από την ισχύ για την εξωτερική πολιτική. Παρά την χλιαρή συμμετοχή του στην επέμβαση στην Λιβύη [9], ο πρόεδρος έχει παραμείνει προσηλωμένος στον αυτοπεριορισμό.

Η συγκράτηση της βίας [10] δούλεψε για κάποιο χρονικό διάστημα, ακόμη και καθώς οι πρόσφυγες έθεσαν τεράστια πίεση στα γειτονικά κράτη της Συρίας. Αλλά αφότου το ISIS εισήλθε στην εικόνα, η στρατηγική δεν ήταν πλέον βιώσιμη. Οι αμερικανικές ελπίδες να μείνουν [οι ΗΠΑ] μακριά από τις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής ξεθώριασαν˙ η δεινή κατάσταση των Κούρδων και η γενοκτονία των Yezidis οδήγησαν σε σταδιακή αύξηση της εμπλοκής των ΗΠΑ στο Ιράκ. Και τότε ο αποκεφαλισμός των Αμερικανών δημοσιογράφων από το ISIS ανάγκασε έναν απρόθυμο πρόεδρο να επεκτείνει την εκστρατεία βομβαρδισμού των ΗΠΑ στην Συρία [11].

Μετανάστες στην FYROM, στις 27 Νοεμβρίου 2015. STOYAN NENOV / REUTERS
----------------------------------

Το κύριο πρόβλημα της Ουάσιγκτον είναι ότι, παρά την δέσμευσή της να νικήσει το ISIS, μια τέτοια έκβαση απαιτεί επίγειες δυνάμεις, κάτι που οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αρνηθεί να παράσχουν. Αντ' αυτού, ο Ομπάμα θέλει να περιορίσει την άμεση εφαρμογή της ισχύος των ΗΠΑ, και να ενδυναμώσει τους συμμάχους για να αναλάβουν μεγαλύτερο μερίδιο του βάρους. Σε ορισμένες περιοχές, η στρατηγική αυτή λειτούργησε καλά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρήκαν τις κουρδικές δυνάμεις στο Ιράκ και την Συρία ως αξιόπιστους και εξαιρετικά ικανούς συμμάχους. Σταμάτησαν θαρραλέα την προέλαση του ISIS προς το Ερμπίλ, την πρωτεύουσα της κουρδικής αυτόνομης περιοχής στο Ιράκ, απώθησαν τις δυνάμεις του ISIS από το Κομπάνι στην Συρία, και πρόσφατα ανακατέλαβαν την Sinjar στο Ιράκ, με αποτέλεσμα την διακοπή της κύριας γραμμής εφοδιασμού του ISIS μεταξύ των προπύργιών του της Μοσούλης και της Raqqa.

Αλλά υπάρχει ένα όριο στην χρησιμότητα των Κούρδων μαχητών [12]. Λειτουργικά, αποδίδουν καλύτερα στα ορεινά, αλλά τείνουν να είναι λιγότερο αποτελεσματικοί όσο πιο μακριά φεύγουν από τα πάτρια εδάφη τους. Επιπλέον, έχουν ήδη υπερεπεκταθεί, επανδρώνοντας μέτωπα που εκτείνονται για εκατοντάδες μίλια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι οι Σουνίτες που ζουν στα ελεγχόμενα από το ISIS εδάφη δεν καλωσορίζουν τις κουρδικές δυνάμεις ως ελευθερωτές. Ακόμη και εκείνοι που αντιτίθενται στο ISIS είναι πιθανό να φοβηθούν κουρδικό επεκτατισμό και μπορεί να συμμαχήσουν με το ISIS για να αντισταθούν στην προώθηση [των Κούρδων]. Πράγματι, οι κουρδικές νίκες στα αραβικά εδάφη έχουν ήδη αντιμετωπίσει κατηγορίες ότι οι Κούρδοι προσπαθούν να επεκτείνουν τον έλεγχό τους σε βάρος των κατοίκων της περιοχής. Εν τω μεταξύ, οι θρησκευτικές εντάσεις θα κάνουν ακόμη πιο προβληματική την στήριξη σε σιιτικές δυνάμεις στο Ιράκ για να καταπολεμηθεί το ISIS.

Η λύση, όπως έχουν επιχειρηματολογήσει η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον, ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Ιράκ Τζέιμς Τζέφρι, ο συν-συγγραφέας ενός με εμπορική επιτυχία βιβλίου για το ISIS Χασάν Χασάν [13] και πολλοί άλλοι, πρέπει, επομένως, να είναι μια αυτόχθονη σουνιτική δύναμη, παρόμοια με τα Συμβούλια Αφύπνισης με τα οποία συνεργάστηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά την διάρκεια της «εφόρμησης» [14] για να νικήσουν το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ (πριν η οργάνωση αναδυθεί ξανά για να γίνει ISIS). Αυτή είναι μια ελκυστική αλλά ακόμη ανέφικτη λύση. Το 2006, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πάνω από 100.000 άνδρες στο Ιράκ οι οποίοι παρείχαν άμεση βοήθεια στα Συμβούλια Αφύπνισης. Σήμερα, όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολύ μικρή πολιτική επιρροή στο Ιράκ και ούτε τόσο πολλή δύναμη -μόνο 3000 στρατιώτες, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι σε ρόλους κατάρτισης. Επιπλέον, το σιιτικά κυριαρχούμενο καθεστώς στο Ιράκ δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τον έλεγχο για να επιτρέψει μια αμερικανο-σουνιτική συνεργασία. Έχει επιμείνει ότι οποιαδήποτε βοήθεια προς τους Σουνίτες πρέπει να διοχετεύεται μέσω της Βαγδάτης.

Ένας εθελοντής από την σέχτα Yezidi που έχει συμμαχήσει με τις κουρδικές δυνάμεις Peshmerga ποζάρει για μια φωτογραφία στην πόλη Sinjar, στο Ιράκ στις 16 Νοεμβρίου 2015. AZAD LASHKARI / REUTERS
---------------------------------

Ένα πιο σημαντικό εμπόδιο είναι ότι η εμπειρία των Σουνιτών από την προηγούμενη δεκαετία τούς έχει διδάξει ότι δεν μπορούν να εμπιστευθούν τις αμερικανικές υποσχέσεις. Οι υποσχέσεις της Ουάσιγκτον για ένα πιο συμμετοχικό Ιράκ και η ενσωμάτωση των Συμβουλίων Αφύπνισης στις ιρακινές δυνάμεις ασφαλείας αγνοήθηκαν τόσο κατάφωρα από την ιρακινή κυβέρνηση που η δυσπιστία των Σουνιτών είναι απολύτως δικαιολογημένη. Η δολοφονία πολλών πρώην μελών της Αφύπνισης από το αναδυόμενο ISIS κατά τα έτη που οδηγούσαν μέχρι την εφόρμηση της οργάνωσης το 2014, έκανε τους κινδύνους μιας επανάληψης της εμπειρίας της Αφύπνισης πολύ σαφείς. Και ακόμα κι αν η Ουάσιγκτον ήθελε πραγματικά να ανταμείψει τους Σουνίτες για την συνεργασία τους, δεν μπόρεσε να εγγυηθεί την εκπλήρωση των υποσχέσεών της -ιδιαίτερα ενώ παρέμενε προσηλωμένη στην διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράκ και της Συρίας.

Η κατάσταση δεν είναι πολύ διαφορετική στην Συρία. Οι Σουνίτες άραβες βλέπουν το αλεβίτικο καθεστώς του Άσαντ ως τουλάχιστον τόσο απειλητικό όσο και το ISIS, και παρακολουθούν με ανησυχία τα κέρδη των Κούρδων σε πρώην σουνιτικής πλειοψηφίας περιοχές. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να αντιστέκονται στις πιέσεις να κλιμακώσουν την εμπλοκή τους στο να σταματήσει η φονική μηχανή του Άσαντ. Η επιμονής των ΗΠΑ ότι τα όπλα που παρέχει στους επαναστάτες θα στέφονται μόνο κατά τους ISIS είναι απαράδεκτη για τους περισσότερους Σουνίτες μαχητές και έχει ως αποτέλεσμα την παταγώδη αποτυχία του προγράμματος του Πενταγώνου «Εκπαίδευσε και Εξόπλισε». Τα λίγα άτομα που συμμετείχαν στο πρόγραμμα και στάλθηκαν πίσω στην Συρία μετά την ολοκλήρωσή του, δέχθηκαν επίθεση από την Jabhat al-Nusra. Κάποιοι έχασαν τη ζωή τους˙ άλλοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα όπλα τους.

ΝΕΟ ΣΧΕΔΙΟ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αποδεχθούν ότι η τρέχουσα στρατηγική τους δεν λειτουργεί, παρά την επιμονή του Ομπάμα, ακόμα και μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι, ότι «έχουμε την σωστή στρατηγική και θα το δείτε στην πορεία» [15]. Η απειλή του ISIS είναι πολύ επείγουσα για να περιμένουν απλά αυτό το πρωτο-κράτος να καταρρεύσει εκ των έσω. Η αργή πρόοδος στο Ιράκ και την Συρία απλώς αυξάνει την απειλή της τρομοκρατίας στο εξωτερικό. Η Ουάσιγκτον πρέπει επίσης να αναγνωρίσει ότι ο ολοένα και μεγαλύτερος επιμερισμός των βαρών δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ουσιαστικότερη συμμετοχή των ΗΠΑ. Παρά το γεγονός ότι τα μέλη της διεθνούς κοινότητας αναμένεται να ενισχύσουν την ικανότητά τους να προλαμβάνουν τρομοκρατικές απειλές χάρη στην πιο ουσιαστική εσωτερική ασφάλεια και την βελτίωση της διεθνούς συνεργασίας, το κλειδί για την αντιμετώπιση της απειλής είναι η γρήγορη και αποτελεσματική αντιμετώπιση του ISIS στα προπύργιά του στην Μέση Ανατολή. Μια νέα στρατηγική των ΗΠΑ πρέπει συνεπώς να επικεντρωθεί στην άμεση στρατιωτική επέμβαση, ενώ, επίσης, θα δημιουργεί συνθήκες που θα ωθήσουν τους Σουνίτες να υποστηρίξουν, και θα επιτρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες να αποκλιμακώσουν ταχέως τον ρόλο τους [μόλις ολοκληρωθεί η παρέμβασή τους].

Η προθυμία των ΗΠΑ να συμβάλουν σε επίγειες δυνάμεις θα ενθαρρύνει και άλλες Δυτικές πολιτείες, κυρίως την Γαλλία [16], για να συμβάλουν με δικές τους δυνάμεις. Η θέληση της Γαλλίας [17] να αυξήσει σημαντικά την εμπλοκή της είναι σημαντική, αλλά η προστιθέμενη αξία της είναι περιορισμένη εφ' όσον περιορίζεται σε αεροπορικές επιδρομές. Στο έδαφος, ωστόσο, Αμερικάνοι, Γάλλοι και άλλες Δυτικές δυνάμεις, με τις ανώτερες ικανότητες και τον οπλισμό τους, θα μπορούσαν να κυριαρχήσουν γρήγορα στις δυνάμεις του ISIS. Η συνεργασία με τις ντόπιες σουνιτικές δυνάμεις θα είναι επίσης απαραίτητη επειδή έχουν μεγαλύτερη γνώση του εχθρού από τους Δυτικούς ομολόγους τους. Τα σουνιτικά στρατεύματα θα είναι ακόμη πιο σημαντικά από την στιγμή που θα ηττηθούν οι δυνάμεις του ISIS και η έμφαση θα μετατοπιστεί σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις.

Ο μόνος τρόπος για να εκμαιευθεί η υποστήριξη των ντόπιων είναι με την προσφορά στους Σουνίτες μεγαλύτερο μεριδίου στο αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει να προταθεί ένα ανεξάρτητο σουνιτικό κράτος που θα συνέδεε τα κυριαρχούμενα από Σουνίτες εδάφη και στις δύο πλευρές των συνόρων. Η προσκόλληση της Ουάσινγκτον στα τεχνητά σύνορα [της συμφωνίας] Sykes-Picots που οριοθετήθηκαν από την Γαλλία και την Βρετανία [18] πριν από έναν αιώνα, δεν έχει πλέον νόημα. Λίγοι άνθρωποι πραγματικά πιστεύουν ότι η Συρία και το Ιράκ θα μπορούσαν η καθεμιά να είναι συνεκτικές χώρες και πάλι, μετά από τόσο αίμα που έχει χυθεί. Μια καλύτερη εναλλακτική λύση θα ήταν να διαχωριστούν οι αντιμαχόμενες πλευρές. Αν και η θρησκευτική σύγκρουση μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών δεν ήταν αναπόφευκτη -ήταν, σε κάποιο βαθμό, το αποτέλεσμα της χειραγώγησης από ιδιοτελείς ελίτ- αποτελεί πλέον μια πραγματικότητα.

Αγόρια παίζουν βόλους στην γειτονιά Douma της Δαμασκού, στην Συρία, στις 26 Νοεμβρίου 2015. BASSAM KHABIEH / REUTERS
------------------------------

Το να προσφερθεί στους Σουνίτες δικό τους κράτος θα μπορούσε να είναι η δέσμευση που χρειάζονται για να ξεσηκωθούν εναντίον του ISIS. Και παρ' όλο που δεν θα ήταν ευπρόσδεκτο από όλους τους δρώντες -κυρίως την ιρακινή κυβέρνηση στη Βαγδάτη- θα μπορούσαν να πειστούν ότι είναι μια καλύτερη εναλλακτική λύση από έναν αέναο πόλεμο, και μια απειλή από το ISIS που θα συνεχίσει να αποσταθεροποιεί την περιοχή. Η πρόταση έχει και άλλα πλεονεκτήματα: Πρώτον, ένα σουνιτικό κράτος σημαίνει, επίσης, ένα κράτος για τις μειονότητες της Συρίας -κυρίως τους Αλεβίτες- δίπλα σε αυτό, εξασφαλίζοντας έτσι την επιβίωση τους, ενώ επίσης επιτρέπει μεγαλύτερη ευελιξία στην αντιμετώπιση του επίμαχου θέματος του μέλλοντος του Άσαντ. Δεύτερον, θα παρακινήσει μεγαλύτερη εμπλοκή των σουνιτικών κρατών. Η θρησκευτική πόλωση σε όλη την Μέση Ανατολή καθιστά πολύ δύσκολο για τα σουνιτικά κράτη να φαίνονται ως συνεργαζόμενα με το Ιράν, το σιιτικό καθεστώς στο Ιράκ, και τους Αλεβίτες στην Συρία. Αυτοί οι φόβοι παίζουν στην αφήγηση του ISIS ότι είναι ο μόνος αληθινός υπερασπιστής των Σουνιτών και αυξάνουν την απειλή του προς αυτά τα καθεστώτα. Εάν, ωστόσο, η μάχη ενάντια στο ISIS μπορούσε να αποσυνδεθεί από την θρησκευτική σύγκρουση Σουνιτών-Σιιτών, τα σουνιτικά κράτη θα μπορούσαν να πειστούν να στείλουν χερσαίες δυνάμεις για να βοηθήσουν στην απόσπαση της Raqqa και της Μοσούλης από το ISIS, κάτι που θα μπορούσε να αντικαταστήσει τα Δυτικά στρατεύματα μετά τις πρώτες μάχες και να βοηθήσουν τους τοπικούς Σουνίτες να οικοδομήσουν το νέο τους κράτος.

Οι συμμετέχοντες δρώντες θα εξακολουθούν να πρέπει να ασχοληθούν με αμφιλεγόμενες λεπτομέρειες, όπως τα σύνορα, η μεταφορά πληθυσμών, η κατανομή φυσικών πόρων, και τα δικαιώματα των μειονοτήτων που θα παραμένουν σε καθένα από τα κράτη που θα αντικαταστήσουν την Συρία και το Ιράκ. Όμως, η προτεινόμενη λύση παρέχει ένα σχέδιο που θα μπορούσε επιτέλους να προχωρήσει την περιοχή και την Δύση πέραν του αδιεξόδου που έχει παρατείνει τους πολέμους και στις δύο χώρες, έχει αυξήσει την απειλή της τρομοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει συμβάλλει σε μια κρίση προσφύγων, και έχει εντείνει την αντιπαλότητα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας. Για χάρη της διεθνούς τάξης και των συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι καιρός η Ουάσιγκτον να αναλάβει την ευθύνη και να υλοποιήσει την υπόσχεση του Ομπάμα να καταστρέψει το ISIS.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-11-29/divide-and-con...

Σύνδεσμοι:
[1] https://global.oup.com/academic/product/the-al-qaeda-franchise-978019020...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/egypt/2015-11-08/sinais-stubborn...
[3] http://foreignaffairs.com/tags/paris-attack
[4] http://foreignaffairs.com/tags/isis
[5] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-states
[6] https://www.whitehouse.gov/blog/2014/09/10/president-obama-we-will-degra...
[7] https://www.foreignaffairs.com/regions/iraq
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/afghanistan
[9] https://www.foreignaffairs.com/regions/libya
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2015-10-20/contain-yourself
[11] https://www.foreignaffairs.com/regions/syria
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-04-22/counting-...
[13] http://www.amazon.com/ISIS-Inside-Terror-Michael-Weiss/dp/1941393578
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2011-03-01/iraq-surg...
[15] http://www.cnn.com/2015/11/16/politics/obama-responds-to-paris-terror-at...
[16] https://www.foreignaffairs.com/regions/france
[17] https://www.foreignaffairs.com/tags/paris-attack
[18] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-kingdom

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition