Παιχνίδια του νου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Παιχνίδια του νου

Τι κάνουν τα βασανιστήρια στο μυαλό
Περίληψη: 

Τα βασανιστήρια, ως τακτική ανακρίσεως, έχει αποδειχθεί ότι είναι μια πλήρης και απόλυτη αποτυχία. Μπορεί να φαίνεται διαισθητικά ότι η εφαρμογή ακραίου πόνου, μαρτυρίων και άγχους σε αιχμαλώτους πριν και κατά την διάρκεια της ανάκρισής τους, θα μπορούσε να ενισχύσει την προθυμία τους να αποκαλύψουν πληροφορίες. Αλλά όταν εξετάζεται η πλήρης γκάμα των αποτελεσμάτων των βασανιστηρίων, είναι σαφές ότι η πρακτική αυτή δεν είναι καθόλου συνετή, σοφή ή λογική.

Ο SHANE O’MARA είναι καθηγητής Πειραματικής Έρευνας για τον Εγκέφαλο και βασικός ερευνητής στο Wellcome Trust στο Ινστιτούτο Νευροεπιστημών Δουβλίνου, στο Trinity College. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Why Torture Doesn't Work: The Neuroscience of Interrogation[1] (Harvard University Press; 2015).

Τα βασανιστήρια, ως τακτική ανακρίσεως, έχει αποδειχθεί ότι είναι μια πλήρης και απόλυτη αποτυχία. Μπορεί να φαίνεται διαισθητικά ότι η εφαρμογή ακραίου πόνου, μαρτυρίων και άγχους σε αιχμαλώτους πριν και κατά την διάρκεια της ανάκρισής τους, θα μπορούσε να ενισχύσει την προθυμία τους να αποκαλύψουν πληροφορίες. Αλλά όταν εξετάζεται η πλήρης γκάμα των αποτελεσμάτων των βασανιστηρίων [2], είναι σαφές ότι η πρακτική αυτή δεν είναι καθόλου συνετή, σοφή ή λογική. Ακόμη και βάζοντας στην άκρη τις συζητήσεις για τα δεοντολογικά, ηθικά και νομικά ζητήματα, τα βασανιστήρια επηρεάζουν βαθιά και αρνητικά τον βασανιζόμενο και, λιγότερο εμφανώς, τον βασανιστή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπονομεύουν τα συστήματα [3] και τα κυκλώματα του εγκεφάλου που υποστηρίζουν την γνώση που διαθέτει ο ύποπτος.

Υπάρχουν συντριπτικές επιστημονικές αποδείξεις ότι τα βασανιστήρια θέτουν σε κίνδυνο τον εγκέφαλο [4], επιτιθέμενα στην δομή του ίδιου του νου. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τα δεοντολογικά, ηθικά και νομικά στοιχεία που δείχνουν πως η πρακτική αυτή θυσιάζει πολλά ενώ αποφέρει πολύ λίγα. Για να κάνουμε τους ανθρώπους να μιλήσουν, υποστηρίζει η επιστήμη, θα πρέπει να τους ακούμε ενεργά. Η προσφορά σεβασμού, φιλικότητας και ζεστασιάς είναι το κλειδί για να πάρουμε πληροφορίες από έναν αιχμάλωτο, παρά ο εκφοβισμός και η βία.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ

Για να καταλάβουμε γιατί τα βασανιστήρια αποτυγχάνουν [5], είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πώς λειτουργεί η μακροπρόθεσμη μνήμη [6]. Είναι η κατηγορία της μνήμης που είναι υπεύθυνη για την αποθήκευση και την ανάκληση του παρελθόντος, των δεδομένων της προσωπικής εμπειρίας και των γεγονότων που επεκτείνονται σε τουλάχιστον έναν κύκλο ύπνου-εγρήγορσης. Η μακροπρόθεσμη μνήμη [7] μπορεί επίσης να περιλαμβάνει γεγονότα που δεν έχουν συμβεί ακόμη -όπως οι μακροχρόνιες προθέσεις να πραγματοποιηθεί κάτι στο μέλλον. Αυτές οι μνήμες δημιουργούνται και αποθηκεύονται μέσω ενός πολύπλοκου δικτύου που συνδέει τους μετωπιαίους λοβούς, τους κροταφικούς λοβούς και μια περιοχή βαθιά στον εγκέφαλο γνωστή ως πρόσθιος θάλαμος [8]. Σίγουρα, το δίκτυο έχει τα όριά τοι. Ο εγκέφαλος δεν αποθηκεύει μνήμες πιστά, ή με έναν τρόπο σαν σε βίντεο. Αντίθετα, οι μνήμες είναι εύθραυστες [9], υπόκεινται σε αναθεώρηση και απώλεια, πιο ειδικά λόγω της παρόδου του χρόνου και της ενσωμάτωσης νέων πληροφοριών, καθώς και λόγω της κόπωσης, του άγχους και του πόνου. Σοβαροί στρεσογόνοι παράγοντες του τύπου που χρησιμοποιούνται κατά την διάρκεια βασανιστηρίων επηρεάζουν την ικανότητα ενός ατόμου να κωδικοποιεί τις αναμνήσεις [10]. Μπορούν επίσης να αποδιοργανώσουν την παγίωση της μνήμης, και να διαβρώσουν την ικανότητα κάποιου να ανακτήσει τις αναμνήσεις του -ακόμα και απλές, σαφείς, βασισμένες σε γεγονότα πληροφορίες.

Έτσι, οι τεχνικές βασανισμού [11] που εμπλέκουν στρεσογόνους παράγοντες όπως οι επαναλαμβανόμενες ασφυξίες, η παρατεταμένη στέρηση ύπνου, καθώς και ο περιορισμός των θερμίδων, μειώνουν την ικανότητα του εγκεφάλου να κάνει αρκετά από το οτιδήποτε. Συγκεκριμένα, το φάσμα των «λευκών βασανιστηρίων» [12] που παλιότερα εφαρμοζόταν από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (Central Intelligence Agency, CIA) [13] επιτίθετο στον πυρήνα της ψυχολογικής, νευρικής και φυσιολογικής λειτουργίας του ατόμου. Οι εικονικοί πνιγμοί [14], η αισθητηριακή στέρηση [15], η πείνα [16] και οι πιεστικές στάσεις [του σώματος] [17] θεωρείτο ότι ωθούσαν τους κρατούμενους να αποκαλύψουν το περιεχόμενο των μακροπρόθεσμων αναμνήσεών τους με έναν αξιόπιστο, ειλικρινή και αναπαραγόμενο τρόπο. Αντ’ αυτού, οι τεχνικές αυτές ανάγκασαν τον εγκέφαλο να απομακρυνθεί από το σχετικά στενό, προσαρμοζόμενο εύρος [18] μέσα στο οποίο λειτουργεί, αφαιρώντας κάθε ελπίδα να αποκτηθούν χρήσιμες πληροφορίες.

Αυτές οι τεχνικές έχει επίσης αποδειχθεί ότι προκαλούν ανάπτυξη σε περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για την επεξεργασία του φόβου και των απειλών -τις ίδιες περιοχές που δημιουργούν επίμονη και παρατεταμένη κατάσταση υπερεγρήγορσης και ουσιαστικά μειώνουν τα αντανακλαστικά του ξαφνιάσματος, συμπτώματα που συνήθως εμφανίζονται σε άτομα που πάσχουν από διαταραχή μετα-τραυματικού στρες [19]. Περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμπεριφοράς γίνονται επίσης λιγότερο δεκτικές, γεγονός που καθιστά λιγότερο πιθανό ένας κρατούμενος να ενεργήσει λογικά και αξιόπιστα.

Η στέρηση ύπνου [20], ιδίως, προκαλεί μειωμένη ψυχοκινητική και γνωστική λειτουργία, καθώς και δυσκολία ανάκλησης μακροπρόθεσμων μνημών. Η σκόπιμη ασφυξία και ο παρ’ ολίγον πνιγμός (κυρίως συνδεδεμένος με τις μορφές εικονικού πνιγμού) στέλνουν σήματα απειλής αρπακτικού στον εγκέφαλο [21], και ο περιορισμός του οξυγόνου αξιόπιστα κατευθύνει την δραστηριότητα μακριά από τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την υψηλότερη γνωστική λειτουργία και την μνήμη, υπέρ των ενστίκτων της επιβίωσης -οι οποίες μειώνουν την ικανότητα του ατόμου να ανακαλεί και να παρέχει πληροφορίες από την μακροπρόθεσμη μνήμη του. Με άλλα λόγια, δεδομένων των όσων γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο, την μνήμη, την διάθεση και τις νοητικές λειτουργίες, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τα βασανιστήρια είναι τόσο συχνά εντελώς άχρηστες.

18012016-3.jpg

Μια γυναίκα μπαίνει σε ένα θάλαμο βασανιστηρίων στο Μουσείο Γενοκτονίας Tuol Sleng, επίσης γνωστό ως η διαβόητη φυλακή υψίστης ασφαλείας 21 (S-21), στο κέντρο της Πνομ Πενχ, στις 16 Φεβρουαρίου 2009. ADREES LATIF / REUTERS
--------------------------------

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΚΡΙΣΗ ΣΩΣΤΑ