Το παιχνίδι του Πούτιν στην Συρία

Στις 14 Μαρτίου, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε χωρίς καμία προειδοποίηση ότι θα αποσύρει τις κύριες δυνάμεις του από την Συρία [1], διατηρώντας παράλληλα τις βάσεις και τις δυνάμεις της Ρωσίας στις παράκτιες επαρχίες της Λατάκειας και της Ταρτούς. Αυτό ήρθε ως έκπληξη για τους περισσότερους, αλλά η ανακοίνωση του Πούτιν δεν είναι στην πραγματικότητα μια αποχώρηση από την Συρία, και είναι επίσης συνεπής με την μέχρι σήμερα στρατηγική του εκεί.

Όπως υποστήριξα στο Foreign Affairs [2] το περασμένο φθινόπωρο, το Κρεμλίνο ακολουθούσε μια πολιτική «λογική επάρκειας» στην Συρία, πράγμα που σημαίνει ότι χρησιμοποιούσε μόνο τις επαρκείς δυνάμεις για να μεταδώσει το ότι η Ρωσία εξακολουθεί να έχει σημαντική επιρροή στην χώρα, αλλά όχι τόσο πολλές για να διολισθήσει σε έναν βρώμικο πόλεμο. Για να εξασφαλιστεί η σωστή ισορροπία μεταξύ της χρήσης πολύ λίγης και πολλής δύναμης, η Μόσχα χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό διπλωματίας και στρατιωτικής επέμβασης στην Συρία, μια προσέγγιση που τίθεται υπό ένα δόγμα γνωστό ως «Πόλεμος Νέας Γενιάς» (New Generation Warfare) [3]. Η Μόσχα καταλαβαίνει ότι οι στρατιωτικές και διπλωματικές επιχειρήσεις της στην Συρία είναι μακράν του να έχουν τελειώσει, αλλά η συνολική αξιολόγηση της παρέμβασής της είναι θετική, δεδομένου ότι έχει αντιστρέψει την πορεία του πολέμου και πέτυχε τους περισσότερους από τους αρχικούς της στόχους.

Κατά την άποψη της Μόσχας, τα βαριά πλήγματά της στις δυνάμεις που επιτίθενται στο καθεστώς του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ [2] έχουν αποδυναμώσει σημαντικά την αντιπολίτευση και σκότωσαν εκατοντάδες μαχητές του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS), ενισχύοντας το νυν καθεστώς και καθιστώντας την πολιτική διαδικασία πιο ελκυστική για όλα τα εμπόλεμα μέρη. Η Ρωσία έχει επίσης επεκτείνει την οχύρωσή της στην Συρία, έχει τοποθετήσει τον εαυτό της ως έναν απαραίτητο παίκτη στην Μέση Ανατολή που πέτυχε εκεί όπου η Ουάσιγκτον απέτυχε, και απέσπασε την προσοχή από την σύγκρουση στην Ουκρανία. Ένα άλλο από αυτά που η Μόσχα θεωρεί ως επιτεύγματά της περιλαμβάνει δοκιμές οπλικών συστημάτων αιχμής στην Συρία, επιδεικνύοντας τις στρατιωτικές δυνατότητές της για να προωθήσει τις πωλήσεις όπλων και να στείλει απειλητικά μηνύματα στο ΝΑΤΟ. Επιπλέον, αυτό αποδείχθηκε ένας οικονομικά αποδοτικός τρόπος για να εκπαιδεύσει τις δυνάμεις της. Όλο αυτό το διάστημα, η Μόσχα διευκόλυνε παράλληλα τις διπλωματικές συναντήσεις με την διεθνή κοινότητα στην Γενεύη και στην Βιέννη, καθώς και ξεχωριστές συνομιλίες συμφιλίωσης με ομάδες της αντιπολίτευσης εντός της Συρίας. Ο συνδυασμός των στρατιωτικών χτυπημάτων και της διπλωματίας από το Κρεμλίνο είχε ως στόχο να σταματήσουν οι εχθροπραξίες ανάμεσα σε όλες τις ένοπλες ομάδες, να σταθεροποιηθεί η Συρία, να διατηρηθεί η εδαφική ακεραιότητά της, και να εξασφαλιστεί μια πολιτική διευθέτηση που θα διασφαλίζει τον έλεγχο της Μόσχας εκεί.

Οι κινήσεις του Πούτιν στην Συρία επανέλαβαν την τακτική του κατά την διάρκεια του Β’ Πολέμου της Τσετσενίας από το 1999 έως το 2000. Εκείνη την εποχή, προσπάθησε να διαιρέσει την αντιπολίτευση στρατιωτικά και πολιτικά, κατευνάζοντας και καθησυχάζοντας εκείνους που θα μπορούσε να νικήσει και τραβώντας τους σε μια συμμαχία με επικεφαλής έναν ηγέτης φίλα προσκείμενο προς το Κρεμλίνο (τον Αχμάντ Καντίροφ). Ο Πούτιν στην συνέχεια εξοστράκισε και συνέθλιψε τις μη συνεργάσιμες φατρίες.

Στην Συρία, επίσης, η στρατιωτική επιχείρηση του Πούτιν [4] άνοιξε μια ευκαιρία για την διαίρεση της κατά του Άσαντ αντιπολίτευσης μεταξύ εκείνων που θα τιμήσουν την κατάπαυση του πυρός και εκείνων που δεν θα το κάνουν. Ο Πούτιν έχει ως στόχο να επιταχύνει την ριζοσπαστικοποίηση των τελευταίων, μια ενέργεια που θα μπορούσε να τους ωθήσει να ενταχθούν στο ISIS ή το Μέτωπο al-Nusra και θα νομιμοποιήσει την χρήση βίας εναντίον τους από εκείνον.

Ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη κερδίζουν ύψος λίγο μετά την απογείωση, ως τμήμα της αποχώρησης των ρωσικών στρατευμάτων από την Συρία, στην αεροπορική βάση Hmeymim, στην Συρία, στις 16 Μαρτίου του 2016. RUSSIAN MINISTRY OF DEFENCE (VADIM GRISHANKIN) / HANDOUT VIA REUTERS
-----------------------------------

Τον Φεβρουάριο, αφότου οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία συμφώνησαν σε μια κατάπαυση των εχθροπραξιών στην Συρία, η Μόσχα μείωσε τον αριθμό των χτυπημάτων. Σε αυτό το σημείο, με τους στόχους της να έχουν σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί και με λίγες δικές της απώλειες, είναι πιθανό ότι η Μόσχα θεώρησε πως είναι η βέλτιστη στιγμή για να οργανώσει μια αποχώρηση, αλλά ήταν ως επί το πλείστον για το θεαθήναι. Ουσιαστικά, τίποτα δεν άλλαξε, ούτε στην στρατηγική της Μόσχας ούτε και στις δραστηριότητές της. Η ανακοίνωση, κατά την άποψη της Μόσχας, απλά υποβαθμίζει το ρίσκο της στην Συρία, επεκτείνει το περιθώριό της για ελιγμούς, δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για οτιδήποτε έρθει στο μέλλον, και αντικρούει τους αμερικανικούς ισχυρισμούς ότι θα κολλήσει στο συριακό τέλμα.

Η τρέχουσα αποστολή της Ρωσίας είναι να διατηρηθεί η παύση των εχθροπραξιών, αν και τα μαχητικά αεροσκάφη της θα συνεχίσουν τα χτυπήματά τους ενάντια στο ISIS και το Μέτωπο al-Nusra. Ρώσοι στρατιωτικοί ειδικοί και σύμβουλοι θα συνεχίσουν να εκπαιδεύουν, εξοπλίζουν, σχεδιάζουν, και βοηθούν τις συριακές επιχειρήσεις σε όλα τα επίπεδα -από τους στρατηγούς μέχρι τα τάγματα. Σύμφωνα με τον Πούτιν, η σημερινή δύναμη επιτρέπει στην Ρωσία να διατηρήσει την «ισορροπία δυνάμεων» μεταξύ του Άσαντ και των δυνάμεων της αντιπολίτευσης. Παρά το γεγονός ότι ο Πούτιν απέσυρε το ένα τρίτο του αεροπορικού του στόλου, το εκστρατευτικό σώμα -που περιλαμβάνει αεροπορική, ναυτική, και στρατιωτική ισχύ- παραμένει στην θέση του. Στην πραγματικότητα, μετά την συμφωνία του Φεβρουαρίου, και ιδιαίτερα για την πρόσφατη απελευθέρωση της Παλμύρας, ο Πούτιν έστειλε περισσότερα μεταγωγικά σκάφη, προηγμένα ελικόπτερα επίγειας επίθεσης, και στρατιωτικές μονάδες ναρκοθέτησης. Η Ρωσία μέχρι που είχε παραδώσει κάποια στιγμή προηγμένους βαλλιστικούς πυραύλους Iskander στην Συρία [5], σύμφωνα με αναφορές που εμφανίστηκαν στις 27 Μαρτίου. Με λίγα λόγια, ο όρος «απόσυρση» είναι ψευδεπίγραφος.

Εντός της Συρίας, η Ρωσία ελπίζει ότι η ανακοίνωση της απόσυρσής της θα σηματοδοτήσει τις καλές προθέσεις της, θα ενθαρρύνει την συνεργασία μεταξύ των κομμάτων της αντιπολίτευσης, και ταυτόχρονα θα περιορίσει τις στρατιωτικές φιλοδοξίες των συμμάχων. Σε περιφερειακό επίπεδο, σβήνει κάθε πρόσχημα για μια επέμβαση στην Συρία από την Σαουδική Αραβία και την Τουρκία. Εκείνη την εποχή, η Μόσχα υποψιαζόταν ότι η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία μελετούσαν την ανάπτυξη στρατευμάτων. Με την Ουάσιγκτον, η Ρωσία επιδίωξε να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό κλίμα για τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι πριν από την επίσκεψή του στη Μόσχα στα τέλη Μαρτίου.

Τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο, ο Πούτιν έχει κατευνάσει το εγχώριο κοινό του. Από τις αρχές Φεβρουαρίου φέτος, η μηχανή των ρωσικών μέσων ενημέρωσης άρχισε να προωθεί μια αφήγηση τύπου «αποστολή εξετελέσθη», πιστώνοντας τις ενέργειές της στην Συρία για τις ειρηνευτικές συνομιλίες, για τις συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός, και την υποτιθέμενη σταθεροποίηση της χώρας. Στις αρχές Μαρτίου, διαρροές σχετικά με την επικείμενη απόφαση να αποσυρθεί από την Συρία [6] εμφανίστηκαν στα ανεπίσημα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Μετά την ανακοίνωση του Πούτιν για την αποχώρηση, το Κρεμλίνο διέδωσε την επίσημη προπαγάνδα [7] εντείνοντας περαιτέρω το μήνυμα στο ρωσικό κοινό ότι η επιχείρηση στην Συρία ήταν απόλυτα επιτυχής. Από την αρχή της παρέμβασης στην Συρία, το Κρεμλίνο έχει επίγνωση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει στην διατήρηση της δημόσιας στήριξης καθώς η οικονομίας της Ρωσίας διολισθαίνει. Η μείωση της ημερήσιας δαπάνης στην Συρία ηχεί [θετικά] σε έναν πληθυσμό που έχει γίνει πιο απογοητευμένος με το «σφίξιμο του ζωναριού». Κατά την διάρκεια μιας τελετής απονομής βραβείων στο Κρεμλίνο στις 18 Μαρτίου, ο Πούτιν μίλησε ενώπιον εκατοντάδων συμμετεχόντων στην συριακή επιχείρηση, τονίζοντας την σημασία της οικονομικής ανάπτυξης και της ευημερίας των πολιτών. Το λεξιλόγιο και ο συμβολισμός έχουν σημασία στην ρωσική στρατηγική κουλτούρα. Και ο Πούτιν αξιοποίησε και τα δύο στην «νικητήρια» ομιλία του. Χρησιμοποίησε την φράση «απόσυρση των στρατευμάτων» για να επαναλάβει την γλώσσα που χρησιμοποίησαν οι Σοβιετικοί ηγέτες για να ανακοινώσουν μια υποχώρηση από το Αφγανιστάν. Πιο σημαντικό, ο Πούτιν έκανε την ομιλία του στην αίθουσα Georgievsky του Κρεμλίνου, όπου ο Στάλιν έκανε την διάσημη νικητήρια ομιλία του το 1945. Αξιοποιώντας αυτό το υπόβαθρο, ο Πούτιν τόνισε τον συμβολισμό της διεξαγωγής της τελετής σε μια αίθουσα «κορεσμένη με το νικηφόρο πνεύμα» των Ρώσων πολεμιστών.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν με τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ, στις 20 Οκτωβρίου 2015. ALEXEI DRUZHININ (RIA NOVOSTI/KREMLIN) / VIA REUTERS
----------------------------------------

Ο Πούτιν έχει, στην πραγματικότητα, αφήσει ανοιχτή την πόρτα στην Συρία για να παρέμβει και πάλι αν χρειαστεί. Έχει δείξει την αποφασιστικότητα και την ικανότητά του να στέλνει δυνάμεις πίσω στην Συρία μέσα σε λίγες ώρες ή να ξεκινά χτυπήματα από την Ρωσία όταν η κατάσταση κλιμακώνεται ξανά.

Για κάποιους, η ανακοίνωση της Μόσχας περί απόσυρσης ήταν μεγαλύτερη έκπληξη από την απόφαση του Πούτιν να παρέμβει. Αλλά όπως έχει επισημάνει η επιφανής ακαδημαϊκός Kimberly Marten [8], η αγάπη του Πούτιν στην φιλοσοφία του τζούντο έχει επηρεάσει βαθιά την προσέγγισή του στην εξωτερική πολιτική. Το τζούντο περιλαμβάνει μια ειδίκευση στην επίτευξη των μέγιστων δυνατών αποτελεσμάτων με την ελάχιστη προσπάθεια, μια φιλοσοφία που ευθυγραμμίζεται σαφώς με την αρχή της «λογικής επάρκειας». Επίσης, η απόκρυψη των προθέσεων κάποιου, και το να κάνει τους αντιπάλους του να μαντεύουν την επόμενη κίνησή του είναι μέρος των ασιατικών πολεμικών τεχνών, με τις οποίες ο Πούτιν επίσης δεν είναι ξένος. Ακόμα και αν τα πολιτικά τεχνάσματά του δεν έχουν σχεδιαστεί για να εκπλήξουν, ο Πούτιν ξέρει ότι ένας επιδέξιος αγωνιζόμενος δεν θα χάσει την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τον αποπροσανατολισμό και την αφαίρεση της ισορροπίας από τον αντίπαλό του.

Κοιτώντας προς το μέλλον, οι άμεσες προκλήσεις του Κρεμλίνου περιλαμβάνουν την διατήρηση της διαδικασίας συμφιλίωσης, την διασφάλιση μιας ελάχιστης σταθερότητας στην Συρία, και την συνέχιση της εκστρατείας κατά του ISIS και του Μετώπου al-Nusra και ορισμένων ομάδων της αντιπολίτευσης. Ένα άλλο δύσκολο έργο είναι η διασφάλιση ότι εάν αντικατασταθεί ο Άσαντ, ο διάδοχός του θα διατηρήσει τον έλεγχο της Μόσχας στην Συρία κάτω από οποιαδήποτε πολιτική δυναμική, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής ομοσπονδοποίησης της χώρας. Σε αυτό το στάδιο, ο ανταγωνισμός της Ρωσίας με το Ιράν μπορεί να ενταθεί, δεδομένου ότι η Τεχεράνη επιδιώκει επίσης να σταθεροποιήσει τον έλεγχό της στο Λεβάντε και την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά με τους δικούς της όρους.

Η Μόσχα μπορεί επίσης να βρει μια σειρά από ευκαιρίες στην Μέση Ανατολή [9]. Είναι πιθανό να αξιοποιήσει την θέση της ως ένας αποτελεσματικός περιφερειακός μεσίτης ισχύος και να προωθήσει τον εαυτό της ως έναν αποτελεσματικό μεσάζοντα, στο ίδιο επίπεδο με την Ουάσιγκτον. Η Μόσχα ίσως επίσης να επιδιώξει περαιτέρω δεσμούς με παραδοσιακά φιλο-αμερικανικούς δρώντες –την Σαουδική Αραβία, το Ιράκ, την Ιορδανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- και να προσπαθήσει να αναλάβει έναν ρόλο ως ένας δυνητικά νέος μεσίτης της ειρήνης μεταξύ σουνιτών και σιιτών. Άλλοι δρόμοι που η Ρωσία ίσως να εξερευνήσει περιλαμβάνουν την επέκταση των προσπαθειών της να συμβιβάσει την Αίγυπτο και την Συρία ή να μεσολαβήσει μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, εκμεταλλευόμενη το κενό που δημιουργήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Μόσχα μπορεί να βρει ότι η συνεργασία με τους Κούρδους θα της προσδώσει μια σειρά από σημεία μόχλευσης εναντίον της Τουρκίας, η οποία φοβάται ότι η επιτυχία των κουρδικών δυνάμεων στην κατάληψη εδάφους από το ISIS ενθαρρύνει την δική της κουρδική μειονότητα. Τέλος, η Μόσχα μπορεί να φανεί ελκυστική προς το Ισραήλ, προσπαθώντας να διασφαλίσει ότι η Επαναστατική Φρουρά του Ιράν και η Χεζμπολάχ, η λιβανέζικη μαχητική ομάδα, δεν θα προχωρήσουν στο συριακό τμήμα των Υψιπέδων του Γκολάν.

Με λίγα λόγια, ο κόσμος θα ήταν καλύτερο να μείνει ήρεμος και να προχωρήσει, καθώς η Ρωσία δεν έχει πραγματικά αποσυρθεί από την Συρία. Στην πραγματικότητα, ο Πούτιν είναι εδώ για να μείνει ως κεντρικός παίκτης στην Μέση Ανατολή.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2016-04-03/putins-game-syria

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.cnn.com/2016/03/15/world/russia-syria-withdrawal/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2015-10-01/putins-syria-st...
[3] https://www.ifri.org/en/publications/enotes/proliferation-papers/cross-d...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2015-12-14/putins-...
[5] http://www.janes.com/article/59182/iskander-missile-launcher-spotted-in-...
[6] http://warfiles.ru/show-111486-missiya-vypolnena-rossiya-prekraschaet-op...
[7] http://www.vesti.ru/doc.html?id=2730407
[8] https://twq.elliott.gwu.edu/sites/twq.elliott.gwu.edu/files/downloads/Ma...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2015-09-16/putins-damascus...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition