Τοπικές εκλογές μετά την Αραβική Άνοιξη

Οι τοπικές εκλογές στον αραβικό κόσμο, και η δυναμική τους για δημοκρατική αλλαγή, είναι εδώ και καιρό μια όχι πολύ μελετημένη δύναμη. Ωστόσο, στις χώρες αραβικής πλειοψηφίας που διεξήχθησαν, ή που σχεδιάζουν να διοργανώσουν εκλογές για την περίοδο μεταξύ του φθινοπώρου του 2015 και του φθινοπώρου του 2016 -το Μαρόκο, η Σαουδική Αραβία, ο Λίβανος και η Παλαιστίνη- οι τοπικές εκλογές έχουν γίνει ένα νέο όχημα μέσω του οποίου οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν τους ανησυχίες τους σχετικά με την διακυβέρνηση.

ΠΡΟΣ ΤΑ ΚΑΤΩ

Ως ένας τρόπος για να κατευνάσει τον λαό, μετά τις επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης του 2011, ο βασιλιάς Μοχάμεντ VI του Μαρόκου υποσχέθηκε να ακολουθήσει μια σειρά δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Ορισμένες από αυτές τις μεταρρυθμίσεις τελικά πραγματοποιήθηκαν στις 4 Σεπτεμβρίου του 2015 όταν οι πολίτες είχαν την ευκαιρία να ψηφίσουν άμεσα για τους τοπικούς και περιφερειακούς άρχοντές τους για πρώτη φορά.

Σε μια άλλη πρωτιά, αυτές οι εκλογές δοκίμασαν την αντοχή της πιο δραματικής πολιτικής αλλαγής μετά την Άνοιξη της χώρας: Την ήττα των κομμάτων υπέρ της μοναρχίας από το ισλαμιστικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (PJD) κατά την διάρκεια των βουλευτικών εκλογών του Νοεμβρίου 2011. Στον τελευταίο γύρο των εκλογών, το PJD είχε να ανταγωνιστεί με 11 κόμματα, αλλά κατάφερε να εξασφαλίσει μια μικρή πλειοψηφία με το ένα τέταρτο του συνόλου των ψήφων. Αυτό επιβεβαίωσε, για πρώτη φορά, ότι το μήνυμα του PJD περί χρηστής διακυβέρνησης συνεχίζει να απηχεί στους ψηφοφόρους, καθώς μεταβαλλόταν από αντιπολιτευτικό κόμμα σε κόμμα εξουσίας. Στην πραγματικότητα, η χρηστή διακυβέρνηση έγινε μια προτεραιότητα κατά την διάρκεια των εκλογών. Παρά το γεγονός ότι η κύρια ομάδα της αντιπολίτευσης στο Μαρόκο, το υπέρ της μοναρχίας Κόμμα της Αυθεντικότητας και της Νεωτερικότητας, προσπάθησε να αποσπάσει την προσοχή των ψηφοφόρων τονίζοντας τις ισλαμιστικές αποχρώσεις του PJD, το PJD υπογράμμισε τις προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς και τις δημοσιονομικά υπεύθυνες πολιτικές, κάτι που ισχυρίστηκε ότι χαρακτήριζε την θητεία του στο Κοινοβούλιο. Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση έχει πράγματι επιτύχει πολύ λίγα σε κάθε μέτωπο, η συνεχιζόμενη ικανότητα του PJD να προσελκύει ψηφοφόρους αποδεικνύει όχι μόνο την ελκυστικότητά του αλλά και τον βαθμό ανοχής στην αντιπολίτευση που επιδεικνύει η μοναρχία εντός των κυβερνήσεών της. Και παρά την έλλειψη απτής προόδου, οι παρατηρητές έμειναν έκπληκτοι όταν σημείωσαν ότι το PJD είχε κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία στις αστικές περιοχές που δεν είναι παραδοσιακά υποστηρικτικές προς το κόμμα, όπως στην Φεζ.

Δεδομένου ότι η μοναρχία έχει υποσχεθεί μεταρρυθμίσεις για την προώθηση της «περιφερειοποίησης», οι δημοτικές εξουσίες του Μαρόκου, και κατ’ επέκταση οι τοπικοί δημοκρατικά εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της χώρας, θα πρέπει, θεωρητικά, να περιμένουν μεγαλύτερη αυτονομία όταν πρόκειται για ζητήματα τοπικής διακυβέρνησης. Φαίνεται ότι η εξαιρετικά συγκεντρωτική μοναρχία βλέπει τόσο τις βουλευτικές όσο και τις τοπικές εκλογές ως διαύλους επίδειξης της δέσμευσής της σε μια μεταρρυθμιστική ατζέντα, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει ότι οι πολιτικές ομάδες που δεν υποστηρίζουν την μοναρχία, όπως η παράνομη ισλαμιστική [ομάδα] Δικαιοσύνη και Φιλανθρωπία, παραμένουν έξω από την πολιτική διαδικασία.

Οι δημοτικές μεταρρυθμίσεις έχουν επίσης φτάσει στην καρδιά της αραβικής χερσονήσου: Στην Σαουδική Αραβία. Παρά το γεγονός ότι απαγορεύονται τα εθνικά πολιτικά κόμματα, και δεν υπάρχουν εθνικές εκλογές, οι περιφερειακές εκλογές της 12ης Δεκεμβρίου 2015 ήταν οι τρίτες στην χώρα. Η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας περιόρισε τις ψηφοφορίες μόνο στα δύο τρίτα των δημοτικών εδρών και όρισε τις άλλες θέσεις απ’ ευθείας (προηγουμένως διόριζε τις μισές), αλλά αυτή η ψηφοφορία ήταν αξιοσημείωτη, τόσο για την σχετική δημοκρατία όσο και για την άρση των απαγορεύσεων σχετικά με την συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική -οι γυναίκες θα μπορούσαν και να ψηφίσουν και να διεκδικήσουν δημοτικές έδρες. Και για κάποιους από τους ακτιβιστές των δικαιωμάτων των γυναικών της Σαουδικής Αραβίας [1], εκείνη η στιγμή –στην οποία είδαν την εκλογή 20 γυναικών σε αντίστοιχες έδρες- ήταν ιστορική. Πάνω από 900 γυναίκες ήταν υποψήφιες για δημοτικές θέσεις, και περίπου ένας στους δέκα ψηφοφόρους ήταν γυναίκες, αριθμός που γίνεται πιο εντυπωσιακός αν ληφθούν υπόψη οι θεσμικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην Σαουδική Αραβία που επιθυμούν να κυκλοφορήσουν έξω από το σπίτι τους.

Τούτου λεχθέντος, το Σαουδικό βασίλειο, όπως και το Μαρόκο, έχει τα δικά του πολιτικά κίνητρα για την ενθάρρυνση της τοπικής εκλογικής μεταρρύθμισης, όπως η δημιουργία μιας συμβολικής μεταρρυθμιστικής εικόνας, δεδομένου ότι τα ίδια τα δημοτικά συμβούλια έχουν μικρή δύναμη. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι οι τοπικές εκλογές προσήλκυσαν λίγο λιγότερο από το ήμισυ των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων του βασιλείου, οι οποίοι συνθέτουν λίγο πάνω από το 5% του συνόλου των πολιτών της χώρας. (Συγκρίνετε αυτό με το περίπου 40% των πολιτών που ενεγράφησαν για να ψηφίσουν στο Μαρόκο). Σύμφωνα με ψηφοφόρους και μη-ψηφοφόρους από τους οποίους πήρα συνέντευξη, η χαμηλή προσέλευση οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων: Έλλειψη ενημέρωσης, ενδιαφέροντος, και πεποίθησης ότι η ψήφος μετράει.

Παρ’όλα αυτά, το γεγονός ότι η κυβέρνηση είδε μια ανάγκη για να ρυθμίσει τις παραμέτρους των δημοτικών εκλογών αξίζει να σημειωθεί. Καταδεικνύει ότι ακόμη και η Σαουδική Αραβία, η αραβική χώρα που είναι η πιο αφοσιωμένη στην μοναρχική κληρονομιά της, αισθάνεται την πίεση να δώσει μια εικόνα σχετικής προοδευτικότητας.

ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΝΩ

Ενώ το Μαρόκο και η Σαουδική Αραβία είναι παραδείγματα για το πώς τα θέματα διακυβέρνησης μπορούν να αντιμετωπιστούν με την απελευθέρωση της τοπικής πολιτικής, οι λιβανέζικες πανεθνικές δημοτικές εκλογές τον Μάιο, έδειξαν ότι πολλοί ψηφοφόροι βλέπουν την τοπική πολιτική ως πιθανή λύση για το ξεκλείδωμα του εθνικού αδιεξόδου. Παρά το γεγονός ότι ο Λίβανος είναι μια κοινοβουλευτική δημοκρατία που λειτουργεί κάτω από ένα μικτό πολιτικο-θρησκευτικό σύστημα (confessional system), η εθνική κυβέρνησή του έχει παραλύσει για δύο χρόνια, ανήμπορη να επιλύσει τις πολιτικές διαφορές της και να εκλέξει έναν πρόεδρο. Αλλά σε πολλές κοινότητες, υπήρξαν μια σειρά από πολιτικές σχεδόν ανατροπές, με νέες παρατάξεις να αμφισβητούν το καθιερωμένο status-quo των δύο μεγαλύτερων πολιτικών συνασπισμών του Λιβάνου, την Συμμαχία της 14ης Μαρτίου και την Συμμαχία της 8ης Μαρτίου. Αυτό υποδηλώνει ότι οι ψηφοφόροι αλλάζουν τις απόψεις τους σχετικά με την αποτελεσματικότητα της συμμετοχής των ψηφοφόρων. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων κατά της κρίσης των σκουπιδιών της Βηρυτού πέρυσι, όταν η κυβέρνηση απέτυχε να συντονίσει της αποκομιδή των σκουπιδιών, προέκυψε το ρεφορμιστικό κίνημα Beirut Madinati ή «Η Βηρυτός είναι η πόλη μου», αμφισβητώντας το πολιτικό στάτους κβο με το να ωθεί ζητήματα τοπικής διακυβέρνησης στην πρώτη γραμμή των εκλογών. Το Beirut Madinati υπογράμμισε το τεχνοκρατικό υπόβαθρο των μελών του κόμματος του, δίνοντας έμφαση στην λειτουργική διακυβέρνηση και συνειδητά αντιδρώντας στην κομματική και θρησκευτική νομιμοφροσύνη στην οποία στηρίχθηκαν τα άλλα κόμματα. Η πλατφόρμα του [2] επικεντρώθηκε στην αύξηση της «βιωσιμότητας της πόλης», αγωνιζόμενο όχι μόνο για την διαχείριση των αποβλήτων, αλλά και την οικονομικά προσιτή στέγαση και την καλύτερη αξιοποίηση των δημόσιων και κοινόχρηστων χώρων της πόλης.

Οι υποστηρικτές του Λαϊκού Κινήματος (PM) διανέμουν εκλογικές αφίσες κατά την διάρκεια προεκλογικής συγκέντρωσης στο Ραμπάτ, στην 8 Ιουνίου 2009. RAFAEL MARCHANTE / REUTERS
-----------------------------------------------

Παρά το γεγονός ότι το Beirut Madinati απέτυχε να κερδίσει την πλειοψηφία στις δημοτικές εκλογές, το 40% των ψήφων που πήρε απέδειξε ότι τα αιτήματά του για την αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση αντήχησαν με μια ευρεία μειονότητα. Καθώς οι εκλογές της Βηρυτού έγιναν πριν από τους άλλους δήμους, άλλες πόλεις είδαν παρόμοιες προκλήσεις στο πολιτικό status quo, με τα κόμματα της αντιπολίτευσης να επιταχύνουν την αμφισβήτηση στις αποτυχημένες πολιτικές του πολιτικού κατεστημένου. Μερικές από αυτές τις παρατάξεις έφτασαν και να πετύχουν: Ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Ashraf Rifi ηγήθηκε μιας ανατροπής στην πόλη του Λιβάνου, Τρίπολη, η οποία βρίσκεται 50 μίλια βόρεια της Βηρυτού. Η παράταξη του Rifi, «Επιλογή της Τρίπολης» νίκησε την παράταξη συνασπισμού του επί μακρόν χρόνο κυρίαρχου Future Movement, του μεγαλύτερου μέλους της Συμμαχίας της 14ης Μαρτίου. Ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης αγωνίστηκε με μια σκληρή πλατφόρμα κατά της Χεζμπολάχ, λέγοντας ότι ο ίδιος αρνήθηκε να «καλύψει την αυξημένη κυριαρχία της Χεζμπολάχ στην κυβέρνηση του Λιβάνου». Ο Rifi επέκρινε επίσης τον αρχηγό του Future Movement (Κίνημα για το Μέλλον), Saad Hariri, για την υποστήριξη του Suleiman Franjieh για την προεδρία, ενός υποψηφίου ο οποίος θεωρείται κοντά στην Χεζμπολάχ. Στον νότιο Λίβανο, που είναι το παραδοσιακό προπύργιο της Χεζμπολάχ, η κυριαρχία της αμφισβητήθηκε από σιιτικές παρατάξεις της αντιπολίτευσης στην Dahiyeh και στην Bourj al-Barajneh, αμφότερες στα νότια προάστια της Βηρυτού. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά την αυξανόμενη ανησυχία για την συνεχιζόμενη παρουσία της Χεζμπολάχ στην Συρία, όπου βοηθά το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ. Τοπικά ζητήματα ασφαλείας που περιλαμβάνουν τις βομβιστικές επιθέσεις στην Τρίπολη και στην Bourj al-Barajneh, και λέγεται ότι συνδέονται με την Συρία, καθώς και η συνεχιζόμενη συμμετοχή της Χεζμπολάχ σε έναν ενδο-αραβικό πόλεμο, έχουν φέρει τον συριακό πόλεμο στα σπίτια πολλών Λιβανέζων ψηφοφόρων.
Ένα παρόμοιο φαινόμενο άρχισε να ξετυλίγεται στην Παλαιστίνη, όταν η Παλαιστινιακή Αρχή ανακοίνωσε ότι θα διενεργήσει τοπικές εκλογές τον Οκτώβριο, οι οποίες πρόσφατα μετατέθηκαν από το Ανώτατο Παλαιστινιακό Δικαστήριο. Η πολιτική στα παλαιστινιακά εδάφη, όπως εκείνη του Λιβάνου, πάσχει από βαθιά ριζωμένο κομματισμό.

Όταν η Χαμάς έκανε την ανακοίνωση τον Ιούλιο ότι θα συμμετάσχει στις δημοτικές εκλογές που θα διοργάνωνε η Παλαιστινιακή Αρχή στις 8 Οκτωβρίου, οι αναλυτές συζήτησαν το κατά πόσον το άνευ προηγουμένου επίπεδο της πολιτικής συμμετοχής της Χαμάς θα επανεκκινήσει την στάσιμη εθνική πολιτική στα εδάφη και θα δημιουργήσει την ορμή που χρειάζεται για να προχωρήσει προς τα εμπρός στις κοινοβουλευτικές και τις προεδρικές εκλογές. Η Χαμάς έχει μποϊκοτάρει όλες τις δημοτικές εκλογές από την εποχή της επιτυχίας της στις γενικές εκλογές του 2006 και την επακόλουθη κατάληψη της Γάζας από την Φατάχ το 2007. Εν τω μεταξύ, οι προεδρικές εκλογές για την υπό την ηγεσία της Φατάχ Παλαιστινιακή Αρχή αναβλήθηκαν επ’ αόριστον μετά την εκλογή του προέδρου Μαχμούντ Αμπάς για μια τετραετή προεδρική θητεία το 2005. Όπως και στον Λίβανο, οι Παλαιστίνιοι εμφανίστηκαν αισιόδοξοι ότι η επιτυχία των δημοτικών εκλογών θα επανεκκινήσει τελικά την διαδικασία της επιλογής ενός προεδρικού υποψηφίου.

Τόσο η Φατάχ όσο και η Χαμάς αναγνώρισαν επίσης την ανάγκη να καταστεί η χρηστή διακυβέρνηση βασικό μέρος στις πλατφόρμες τους. Για την Χαμάς αυτό έγινε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα, δεδομένου ότι η αηδία με την πολιτική διαδικασία στην Δυτική Όχθη άφησε πολλούς να εικάζουν ότι η Χαμάς θα μπορούσε να κερδίσει στην (παραδοσιακά κυριαρχούμενη από την Φατάχ) περιοχή. Για να επωφεληθεί από αυτή την δυσαρέσκεια, το κόμμα κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα διαφημιστικό βίντεο, το «Ευχαριστώ Χαμάς» [3], το οποίο προσπαθεί να επιδείξει την ικανότητα του κόμματος να χτίζει και να συντηρεί υποδομές, ιδίως δεδομένου ότι ο ρυθμός της ανοικοδόμησης στην Γάζα μετά την σύγκρουση του 2014 με το Ισραήλ ήταν τόσο οδυνηρά αργός. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις [4] αποκαλύπτουν ότι υπάρχει δυσαρέσκεια τόσο στην Δυτική Όχθη όσο και στην Γάζα για τις επιδόσεις των δύο κυβερνήσεων στο θέμα αυτό. Πλήθος Παλαιστινίων είναι επίσης πεπεισμένο ότι η ανεργία είναι η μεγαλύτερη μεμονωμένη απειλή που αντιμετωπίζουν τα εδάφη. Είναι σαφές ότι η βελτίωση της διακυβέρνησης θα είναι ένας βασικός παράγοντας στις επερχόμενες εκλογές, εάν και όταν διεξαχθούν.

ΧΩΡΟΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ

Παρά τις στατικές και σε ορισμένες περιπτώσεις τελματωμένες εθνικές κυβερνήσεις, υπάρχει ακόμα περιθώριο για την «από πάνω προς τα κάτω» και «από κάτω προς τα επάνω» πολιτική εξέλιξη σε τοπικό επίπεδο σε πολλά αραβικά κράτη. Ενώ το Μαρόκο και η Σαουδική Αραβία χρησιμοποιούν τις τοπικές εκλογές για να μετριάσουν τις επικρίσεις στην δομή της μοναρχικής κυβέρνησης, για τον Λίβανο και τα παλαιστινιακά εδάφη, οι δημοτικές εκλογές αποτελούν ένα μέσο για να απαιτηθούν από τους ηγέτες αλλαγές. Πράγματι, οι μεγαλύτερες κινητήριες δυνάμεις της αλλαγής είναι συχνά σε τοπικό επίπεδο -είτε πρόκειται για την διαφθορά, την τοπική ασφάλεια, είτε για την οικονομία- και όχι σε εθνικό.

Παρόλα αυτά, φαίνεται πρόωρο να υποστηριχθεί ότι οι δημοτικές εκλογές θα ενεργοποιήσουν την εθνική αλλαγή. Οι κυβερνήσεις του Μαρόκου και της Σαουδικής Αραβίας φαίνεται να έχουν εν μέρει κινητροδοτηθεί από την μεταρρύθμιση της εκλογικής διαδικασίας, προκειμένου να αποθαρρύνουν τις ομάδες της αντιπολίτευσης από το να κερδίσουν έδαφος έξω από τις αυστηρά ελεγχόμενες πολιτικές διεργασίες των χωρών. Οι εθνικές εκλογές του Λιβάνου δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί, και η πρόσφατη παλαιστινιακή δικαστική απόφαση για αναβολή των εκλογών δείχνει ότι αυτές ίσως να μην γίνουν ποτέ. Αυτές οι εντάσεις δείχνουν ότι οι αραβικές κυβερνήσεις βλέπουν τις δημοτικές εκλογές ως ένα υποκατάστατο, παρά ως ένα σκαλοπάτι για εθνικές μεταρρυθμίσεις, ακόμη και αν οι φωνές της αντιπολίτευσης πιστεύουν το αντίθετο. Αυτό μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι αν και οι ακτιβιστές και οι κυβερνήτες είναι πρόθυμοι να πειραματιστούν σε τοπικό επίπεδο, δεν υπάρχει αρκετό κίνητρο που να οδηγήσει στην ανατροπή του status quo, ιδιαίτερα απέναντι στην κληρονομιά της Αραβικής Άνοιξης: Τον εμφύλιο πόλεμο. Παρ’ όλα αυτά, αυτές οι μεταρρυθμίσεις και οι ανατροπές δείχνουν ότι οι αυτοδιοικητικές εκλογές και τα τοπικά παράπονα στα αραβικά κράτη αξίζουν περισσότερη προσοχή όταν εξετάζονται οι μελλοντικές πολιτικές τάσεις στις αραβικές χώρες.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2016-09-22/local-ele...

Σύνδεσμοι:
[1] http://fikraforum.org/?p=8426#.V7Ny7j4rKfU
[2] http://beirutmadinati.com/program/?lang=en
[3] http://www.alwatanvoice.com/arabic/news/2016/08/05/955036.html
[4] http://www.pcpsr.org/en/node/658

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition