Ο νότιος Καύκασος θερμαίνεται

Ο νότιος Καύκασος ήταν από καιρό σε μια λάθος γεωπολιτική κατεύθυνση, κάτω από την πίεση τόσο των εθνοτικών εντάσεων όσο και των φιλοδοξιών των ισχυρών γειτόνων. Από τα τελευταία χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, τα τρία κράτη της περιοχής, η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία, έχουν κλειδωθεί σε συγκρούσεις, το ένα με το άλλο, με διάφορες αποσχισθείσες περιοχές, και με εξωτερικές δυνάμεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η εκεχειρία που συμφωνήθηκε «πάγωσε» τις βασικές αυτονομιστικές συγκρούσεις της περιοχής: Μεταξύ Γεωργίας και υποστηριζόμενων από την Ρωσία δυνάμεων της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας από τη μια πλευρά και μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν, της Αρμενίας και της υποστηριζόμενης από την Αρμενία αυτονομιστικής περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ [1] από την άλλη. Έκτοτε, η περιφερειακή τάξη στον Νότιο Καύκασο ήταν τεταμένη, αλλά ως επί το πλείστον στάσιμη, με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της εισβολής της Ρωσίας στην Γεωργία το 2008 [2].

Κατά την διάρκεια των τελευταίων μηνών, ωστόσο, οι τεκτονικές πλάκες της περιοχής έχουν αρχίσει να μετατοπίζονται. Τον Απρίλιο, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβαν ένα τμήμα του εδάφους που ήταν προηγουμένως υπό αρμενικό έλεγχο, αφήνοντας εκατοντάδες νεκρούς και υπενθυμίζοντας στους ηγέτες στο Μπακού [3] και στο Ερεβάν την ικανότητά τους να χρησιμοποιήσουν βία για να αλλάξουν το εδαφικό status quo. Μια σύγκρουση που έχει ως επί το πλείστον παγώσει εδώ και δύο δεκαετίες απειλεί τώρα να διολισθήσει σε ανοικτό πόλεμο. Αντιμετωπίζοντας οικονομικά προβλήματα εγχωρίως, ούτε η αζερική ούτε η αρμενική κυβέρνηση έχουν πολλούς λόγους για να αποφύγουν πολεμική ρητορική ή να αγκαλιάσουν ένα ρίσκο, ακόμη και αν η αναζωπύρωση της σύγκρουσης θα ήταν καταστροφική και για τις δύο πλευρές.

Η κατάσταση στην Γεωργία, εν τω μεταξύ, είναι πιο σταθερή. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Γεωργίας και τα ηγετικά πολιτικά κόμματα της χώρας εξακολουθούν να επιδιώκουν την ευρω-ατλαντική ενσωμάτωση, και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στην εσωτερική ή την εξωτερική πολιτική της χώρας στο εγγύς μέλλον. Ωστόσο, οι συνεχείς προσπάθειες της Ρωσίας να επηρεάσουν την γεωργιανή κοινή γνώμη και να κάνουν πιο σφικτό τον έλεγχο της Μόσχας στις αποσχισθείσες περιοχές της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας δείχνουν ότι η πρόοδος της Τιφλίδας δεν μπορεί θεωρηθεί δεδομένη. Η «παγωμένη» εκστρατεία της Γεωργίας για την ένταξή της στο ΝΑΤΟ [4] ρισκάρει περαιτέρω να προσθέσει στην απογοήτευση με το status quo, αν και η πρόσφατη επί της αρχής έγκριση ταξιδιών χωρίς βίζα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα βοηθήσει.

Η Ρωσία [5] εξακολουθεί να είναι ο πιο σημαντικός εξωτερικός παίκτης στον νότιο Καύκασο, και πρόσφατα έχει λάβει πιο ενεργό διπλωματικό ρόλο σε ολόκληρη την περιοχή. Αλλά δεν είναι η μόνη ξένη δύναμη της οποίας τα συμφέροντα μεταβάλλονται συνεχώς. Η Τουρκία, ένας στρατηγικός εταίρος του Αζερμπαϊτζάν που έχει κρατήσει τα σύνορά της με την Αρμενία κλειστά για περισσότερα από 20 χρόνια σε ένδειξη αλληλεγγύης προς το Μπακού, επανεξετάζει τον ρόλο της στην περιοχή στον απόηχο της απόπειρας πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016. Και το Ιράν, το οποίο εξέρχεται από μια μακρά περίοδο διεθνούς απομόνωσης, ψάχνει για διαδρόμους διέλευσης στην περιοχή και για να εξασφαλίσει το κοντινό του εξωτερικό. Όπως η Μόσχα, η Άγκυρα και η Τεχεράνη συναγωνίζονται για επιρροή, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία επί χρόνια προσπάθησε να τραβήξει την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και την Γεωργία στην τροχιά της μέσω της λεγόμενης Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας, στρέφει το βλέμμα της προς το εσωτερικό της, αναλωμένη στις δικές της κρίσεις. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των εξελίξεων, το γεωπολιτικό status quo στον νότιο Καύκασο έχει αρχίσει να ξηλώνεται.

Στρατιώτες του στρατού αυτοάμυνας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κοντά στο χωριό Mataghis, τον Απρίλιο του 2016. STAFF/REUTERS
--------------------------------------

ΣΤΗΝ ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ;

Η πιο σημαντική πρόσφατη αλλαγή στον νότιο Καύκασο ήταν η σταδιακή κλιμάκωση της σύγκρουσης για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία ξεκίνησε το 1988 και είχε «παγώσει» με μια εύθραυστη κατάπαυση του πυρός το 1994. Κατά την τελευταία δεκαετία, η Αρμενία και, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, το Αζερμπαϊτζάν έχουν ενισχύσει [6] τους στρατούς τους, αμφότεροι με την βοήθεια των ρωσικών όπλων [7]. Η συχνότητα και η ένταση των συγκρούσεων κατά μήκος της λεγόμενης Γραμμής Επαφής, η οποία χωρίζει τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τις κατεχόμενες από τους Αρμένιους περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, αυξήθηκαν μεταξύ του 2014 και των αρχών του 2016. Η σποραδική βία επίσης ξέσπασε κατά μήκος των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Οι αυξανόμενες στρατιωτικές δυνατότητες του Μπακού (που τροφοδοτήθηκαν από μαζικές αγορές ρωσικών όπλων) και η αυξανόμενη δυσαρέσκεια με την κυβέρνηση έδωσαν στους Αζέρους αξιωματικούς νέα κίνητρα για να αναζητήσουν μια στρατιωτική λύση.

Οι μάχες του Απριλίου [8] έφεραν την βία σε μια κλίμακα που δεν είχε παρατηρηθεί από την δεκαετία του 1990. Η σύγκρουση ξεκίνησε με μια επίθεση κατά μήκος της γραμμής επαφής από τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν στις 2 Απριλίου (Αξιωματούχοι του Αζερμπαϊτζάν ισχυρίζονται ότι η επίθεση ήταν μια απάντηση στις προκλήσεις των Αρμενίων). Μέχρι την στιγμή που ο πόλεμος τελείωσε με μια εκεχειρία ύστερα από ρωσική μεσολάβηση στις 5 Απριλίου, κάπου μεταξύ 200 και 350 στρατιώτες και άμαχοι είχαν σκοτωθεί, και οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν καταλάβει πολλούς μεθοριακούς σταθμούς κατά μήκος της Γραμμής Επαφής στην μεγαλύτερη αναθεώρηση του εδαφικού status quo από το 1994.